Tabletki antykoncepcyjne - jakie choroby można leczyć za ich pomocą?

Najpopularniejsze zastosowanie tabletek antykoncepcyjnych

Doustne środki antykoncepcyjne stosowane są głównie w celu zapobiegania ciąży. Tabletki zawierają żeńskie hormony płciowe – estrogen i progestagen, które wpływają na cykl menstruacyjny kobiety. W jaki sposób hormony chronią przed zajściem w ciążę?

Estrogeny hamują owulację, czyli proces uwalniania dojrzałej komórki jajowej z jajnika. Jeśli nie dojdzie do owulacji, zapłodnienie i zajście w ciążę nie jest możliwe.

Dodatkowo tabletki antykoncepcyjne modyfikują konsystencję śluzu szyjkowego, który staje się gęstszy i utrudnia ruch plemników oraz zmniejszają grubość błony śluzowej macicy, przez co staje się ona mniej sprzyjająca dla implantacji zapłodnionej komórki jajowej.

Należy jednak pamiętać, że na skuteczność antykoncepcji hormonalnej istotny wpływ wywiera regularność jej stosowania. W przypadku pominięcia dawki należy postępować zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania oraz pamiętać o skorzystaniu z dodatkowej formy antykoncepcji.

Tabletka „PO”

Tabletka „dzień po” jest metodą antykoncepcji awaryjnej. Preparat stosuje się w nagłych przypadkach takich jak niezabezpieczony stosunek seksualny lub gdy zastosowana metoda antykoncepcyjna zawiodła.

Pigułki zawierają dużą dawkę hormonów, które sprawiają, że nie dochodzi do zapłodnienia. Należy pamiętać, że antykoncepcja awaryjna nie powoduje przerwania istniejącej już ciąży.

Istotne jest, aby preparat zastosować jak najszybciej po stosunku – najwyższą skuteczność wykazuje do 12 godzin po stosunku, ale w zależności od substancji czynnej dozwolone jest przyjęcie tabletki do 72 godzin (preparat Escapelle) lub 120 godzin (EllaOne) po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia.

Tabletki antykoncepcyjne w zespole napięcia przedmiesiączkowego

Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) to zespół objawów, które występują regularnie w fazie przedmiesiączkowej cyklu i wpływają negatywnie na funkcjonowanie kobiety. PMS dotyczy około 15% wszystkich kobiet, a średni wiek wystąpienia pierwszych objawów przypada na 26 rok życia.

Do spektrum dolegliwości należą zaburzenia psychiczne pod postacią zmęczenia, chwiejności emocjonalnej, zaburzeń koncentracji i obniżonego nastroju oraz objawy somatyczne tj. bolesność piersi, trądzik, wzdęcia, wymioty, bóle i zawroty głowy.

W leczeniu schorzenia wykorzystywane są dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, które hamują owulację oraz stabilizują poziom hormonów płciowych. Zalecane są szczególnie preparaty zawierające drospirenon.

Regulacja cyklu miesiączkowego

Pigułki antykoncepcyjne są jednym z najskuteczniejszych sposobów regulacji cyklu miesiączkowego u kobiet. Przy prawidłowym stosowaniu antykoncepcji cykl menstruacyjny jest unormowany, a termin miesiączki łatwiejszy do określenia. Wynika to z kontroli cyklu przez hormony zawarte w tabletkach.

Ponadto kobiety stosujące dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zgłaszają, że ich comiesięczne krwawienia z dróg rodnych są zwykle krótsze, mniej obfite i mniej bolesne.

Tabletki dwuskładnikowe, zawierające estrogen i progestagen, są zazwyczaj przyjmowane przez 21 dni, po czym następuje 7-dniowa przerwa. To właśnie w czasie przerwy od antykoncepcji zazwyczaj pojawia się krwawienie z odstawienia, imitujące miesiączkę.

Tabletki jednoskładnikowe, zawierające tylko progestagen, stosuje się zwykle przez 28 dni bez przerw, co prowadzi do zmniejszenia i stabilizacji krwawień miesiączkowych. Są one polecane szczególnie dla kobiet, które nie tolerują estrogenów.

Obfite miesiączki a anemia z niedoboru żelaza

Niekiedy miesiączki mogą przyjmować postać bardzo obfitych, krwotocznych krwawień, często trwających powyżej 7 dni (menorrhagia). Wówczas utrata żelaza zawartego w czerwonych krwinkach może przekraczać jego podaż, co w ostateczności doprowadzić może do rozwinięcia niedokrwistości (anemii ).

Kobiety odczuwają wówczas osłabienie, złe samopoczucie, zaburzenia koncentracji i uwagi, uczucie kołatania serca, bladość powłok skórnych oraz bóle głowy.

W takim przypadku lekarz może zalecić suplementację żelaza oraz leki, które działają przyczynowo, zmniejszając ilość krwawienia podczas menstruacji - doustne tabletki antykoncepcyjne czy kwas traneksamowy (Exacyl).

Tabletki antykoncepcyjne w endometriozie

Endometrioza jest to rozrost błony śluzowej macicy poza jamą macicy – najczęściej w obrębie jajników, otrzewnej, w przewodzie pokarmowym lub układzie moczowym. Ektopowe endometrium funkcjonuje podobnie do prawidłowej błony śluzowej, co przyczynia się do gromadzenia się wydaliny miesiączkowej w miejscach do tego nieprzystosowanych.

Na endometriozę najczęściej chorują kobiety w wieku 25-30 lat. Główne dolegliwości obejmują: problemy z płodnością, ból w obrębie miednicy mniejszej, nasilający się przed i podczas miesiączki oraz bolesne współżycie (dyspareunia).

Sposób postępowania zależy od wieku chorej, chęci posiadania dzieci, zaawansowania choroby i reakcji na uprzednio stosowane leczenie.

U kobiet w okresie rozrodczym, dla których priorytetem jest macierzyństwo, preferowaną metodą leczenia jest wycięcie ognisk endometriozy metodą laparoskopową.

Terapia hormonalna, w tym doustne tabletki antykoncepcyjne zawierające progestageny lub preparaty dwuskładnikowe - estrogenowo-progestagenowe, znajduje zastosowanie u kobiet starszych, które spełniły się już w roli matek oraz u kobiet młodszych w ramach leczenia zachowawczego lub po nieskutecznym zabiegu laparoskopowym. Preferowaną komponentą progestagenową jest dienogest lub linestrenol.

Antykoncepcja w zespole policystycznych jajników

Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest schorzeniem dotyczącym kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się obecnością w jajnikach wielu pęcherzyków ze współistniejącymi zaburzeniami hormonalnymi tj. insulinooporność, zwiększona produkcja hormonów męskich (androgenów), zaburzenia miesiączkowania (rzadsze miesiączkowanie lub wtórny brak miesiączki) oraz występowanie cykli bezowulacyjnych (co może być przyczyną niepłodności).

Leczeniem z wyboru u osób otyłych z PCOS jest modyfikacja stylu życia – zdrowa dieta oraz zwiększenie aktywności fizycznej.

W przypadku nieskuteczności tego postępowania, u kobiet bez planów prokreacyjnych w najbliższym czasie, stosuje się dwuskładnikową antykoncepcję hormonalną.

Tabletki antykoncepcyjne normują poziom hormonów we krwi, przez co regulują cykl miesiączkowy oraz zapobiegają przerostowi endometrium, zmniejszając ryzyko raka endometrium.

Preparaty zawierające w swoim składzie progestageny o dodatkowym działaniu antyandrogennym (drospirenon, dienogest, octan cyproteronu) wpływają na redukcję objawów hiperandrogenizacji: trądziku , łojotoku, hirsutyzmu (nadmierne owłosienie) oraz łysienia androgenowego.

Tabletki zawierające syntetyczny estrogen i progestagen powinny być stosowane wyłącznie po konsultacji przeprowadzonej przez lekarza ginekologa, który oceni bezpieczeństwo danej metody antykoncepcji.

Tabletki hormonalne podczas terapii lekami teratogennymi

Leki teratogenne to preparaty, które mogą powodować wady wrodzone u dziecka, jeśli są przyjmowane w czasie ciąży.

Przykładem leku o potencjale teratogennym jest izotretynoina (np. Izotek) czy acytretyna (np. Acitren), którą stosuje się w leczeniu trądziku. Każda kobieta w wieku rozrodczym, która przyjmuje ten lek doustnie, musi przyjmować skuteczną antykoncepcję co najmniej przez miesiąc przed rozpoczęciem terapii, przez cały okres leczenia oraz miesiąc po zakończeniu przyjmowania leku (3 lata dla acytretyny).

Preparaty wykorzystywane w leczeniu chorób reumatologicznych czy nowotworowych także wymagają równoczesnego stosowania skutecznej metody antykoncepcji np. w przypadku metotreksatu konieczne jest przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych przez cały okres terapii oraz przez co najmniej 6 miesięcy po jej zakończeniu.

Lekarz przed rozpoczęciem terapii lekiem teratogennym informuje pacjentkę o potencjalnym ryzyku oraz konieczności stosowania skutecznych metod antykoncepcji.

Bezpieczeństwo tabletek antykoncepcyjnych

Należy pamiętać, że tabletki antykoncepcyjne, jak większość leków, także powodują działania niepożądane. Zaliczamy do nich: wzrost masy ciała, spadek libido, ból głowy, nudności i wymioty, nadciśnienie tętnicze, wahania nastroju (szczególnie występowanie depresji ) oraz plamienia miesiączkowe.

Stosowanie tabletek dwuskładnikowych, zawierających komponentę estrogenową, wiąże się również z dużym ryzykiem wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych. Do dodatkowych czynników ryzyka należą współistniejące palenie tytoniu, długotrwałe unieruchomienie oraz różne stany przebiegające ze zwiększoną krzepliwością krwi np. zespół antyfosfolipidowy.

Doustna terapia estrogenowo-progestagenowa przeciwwskazana jest również u osób z chorobami układu krążenia (np. aktywną postacią zakrzepicy, chorobą niedokrwienną serca czy większością wad zastawkowych serca), nowotworami estrogenozależnymi oraz z nieprawidłowymi krwawieniami z dróg rodnych. Również stany tj. choroby wątroby, w tym żółtaczka cholestatyczna w przeszłości, stanowią przeszkodę w podjęciu terapii.

Przed rozpoczęciem terapii należy skonsultować się z lekarzem, który dobierze odpowiednią metodę antykoncepcji lub leczenia dla danej pacjentki.