Świerzb – objawy, przyczyny, leczenie

Co to jest świerzb?

Świerzb to pasożytnicza choroba zakaźna, która jest wywoływana przez małego pasożytniczego roztocza o nazwie świerzbowiec ludzki (Sarcoptes scabiei varietas hominis).

Te niewielkie organizmy tworzą tunele w warstwie rogowej naskórka, gdzie składają jaja. Samica drąży nory za pomocą żuwaczek i składa po 2-3 jaja dziennie, które wraz z odchodami pozostają w tunelu. Dorosłe osobniki giną po kilku tygodniach, a jaja dojrzewają po tygodniu, natomiast po kolejnych trzech rozwijają się dorosłe postacie. Larwy, nimfy oraz samce świerzbowca żyją na powierzchni skóry.

Objawy świerzbu

Dominującym objawem świerzbu jest silny świąd. Swędzenie wywoływane jest nie tylko obecnością pasożytów w skórze, ale także odpowiedzią układu odpornościowego gospodarza.

Świąd nasila się wieczorem i w nocy, szczególnie po rozgrzaniu ciała. To powoduje problemy ze snem u osoby zarażonej świerzbem.

Jakie zmiany skórne wywołuje świerzb?

Zmiany skórne wywoływane przez świerzbowca przyjmują obraz wysypki z licznymi grudkami, strupkami oraz śladami po drapaniu. Najczęściej lokalizują się na bocznych powierzchniach palców rąk, na tułowiu (zwłaszcza wokół pępka), na pośladkach, w fałdach skórnych; u dzieci na powierzchni dłoniowej rąk i podeszwowej stóp. Jeśli występują u mężczyzn, w okolicy narządów płciowych, mogą przyjmować postać guzkową. U kobiet natomiast często zajęte są brodawki sutkowe. Świerzb zazwyczaj nie zajmuje twarzy oraz okolicy międzyłopatkowej (z wyjątkiem świerzbu norweskiego i odmiany odzwierzęcej).

W znacznym powiększeniu można dostrzec na skórze kilkumilimetrowe tunele z samicą widoczną na końcu tunelu jako ciemna kropka.

Jak można zarazić się świerzbem?

Świerzbem można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt skóry ze skórą osób chorych. W przypadku świerzbu norweskiego możliwe jest także zarażenie się poprzez przedmioty, na których znajduje się świerzbowiec.

Osoby w kryzysie bezdomności lub te, które z różnych przyczyn nie mogą utrzymać odpowiedniego poziomu higieny osobistej, są szczególnie narażone na zarażenia się świerzbem. Niemniej jednak, nikt nie jest całkowicie wolny od ryzyka. Choroba ta może rozprzestrzeniać się wśród ludzi ze wszystkich środowisk, szczególnie tam, gdzie duże grupy ludzi przebywają razem na niewielkim obszarze. Przykłady takich miejsc to żłobki, przedszkola, szkoły, domy dziecka, internaty czy instytucje opieki społecznej.

Jak długo rozwijają się objawy?

Kiedy osoba zaraża się świerzbem po raz pierwszy, objawy mogą nie pojawić się aż do 3-6 tygodni od momentu zarażenia. Jeżeli ta sama osoba zostanie ponownie zarażona, objawy zazwyczaj pojawiają się już po 24 godzinach do kilku dni.

Okres, przez który osoba zaraża, rozpoczyna się przed rozwinięciem objawów i trwa tak długo, jak długo trwa infekcja.

Rodzaje świerzbu występujące u człowieka

Odmiany świerzbu nie zależą od czynnika wywołującego, a od wieku i stanu zdrowia chorego. Wyróżniamy świerzb dziecięcy, świerzb wieku podeszłego, świerzb guzkowy, świerzb pęcherzowy i świerzb norweski.

Świerzb dziecięcy różni się od klasycznej postaci występowaniem zmian skórnych na podeszwach stóp, powierzchniach dłoni i owłosionej skórze głowy. Wśród wykwitów mogą pojawić się pęcherzyki, guzki i krostki.

Charakterystycznym objawem świerzbu wieku podeszłego jest niewielki świąd, często nieadekwatny do nasilenia zmian. Wynika to ze zmniejszonej odpowiedzi układu odpornościowego u osób starszych. W przypadku tej odmiany wykwity również można znaleźć na skórze głowy.

Świerzb pęcherzowy, dotyczący przede wszystkim populacji geriatrycznej, charakteryzuje się występowaniem pęcherzy i nadżerek.

Świerzb guzkowy charakteryzuje się występowaniem spoistych guzków o fioletowej lub brunatnej barwie. Typowe miejsca, w których można je zaobserwować, to okolice narządów płciowych, pośladki oraz fałdy skórne. Guzki te są reakcją organizmu na obecność roztocza, choć same nie zawierają pasożytów. Charakteryzują się silnym swędzeniem. Mogą utrzymywać się przez długi czas, nawet po zakończeniu efektywnej terapii.

Świerzb norweski najczęściej dotyka osób w stanie immunosupresji, osób z zaburzeniami psychicznymi, a także osób zaniedbanych lub ciężko chorych. Gdy odpowiedź układu odpornościowego jest zaburzona, pasożyty mają możliwość intensywnego rozmnażania. W przypadku klasycznej postaci chory ma zazwyczaj 10-15 świerzbowców, natomiast chory na świerzb norweski może mieć ich nawet miliony. Z tego powodu istnieje możliwość zarażenia się świerzbem norweskim nawet przez kontakt z samymi przedmiotami należącymi do osoby zainfekowanej. Efektem bytowania tak dużej ilości świerzbowców na skórze osoby chorej jest nadmierne rogowacenie, powstawanie grubych, warstwowych łusek oraz brodawkowatych zmian. Może również dojść do rozwoju uogólnionego zapalenia skóry, zwanego erytrodermią. W takim przypadku, mimo że infekcja obejmuje skórę całego ciała, swędzenie może być słabe albo w ogóle nie występować.

Jak rozpoznać świerzb?

Świerzb można w niektórych przypadkach pomylić z atopowym zapaleniem skóry i innymi chorobami skóry. Zazwyczaj jednak świerzb ma charakterystyczny obraz. Często udaje się zauważyć drobne tunele w skórze z obecną w nich samicą. Zmiany skórne wraz z charakterystycznym wywiadem nakierują lekarza na podejrzenie świerzbu.

Podstawa rozpoznania to badanie zeskrobin naskórka pod mikroskopem i wyrycie świerzbowca, jego jaj lub odchodów.

Leczenie świerzbu

Leczenie miejscowe powinno być poprzedzone kąpielą trwającą co najmniej 10 minut, by ułatwić wnikanie leków w głąb naskórka. Preparaty nakłada się na całą skórę od szyi w dół, szczególnie dokładnie w fałdach skórnych, przestrzeniach międzypalcowych i podpaznokciowych oraz okolicach narządów płciowych. U dzieci i osób starszych lek należy nakładać także na skórę głowy.

W leczeniu świerzbu stosuje się w pierwszej kolejności permetrynę 4 % lub 5 % w kremie (Infectoscab), ze względu na jej wysoką skuteczność. Zwykle wystarcza jednorazowe nałożenie na 8-10 godzin, możliwe jest powtórzenie kuracji po tygodniu do dwóch. Odsetek wyleczalności jest na poziomie powyżej 95 %.

Kolejną opcją jest benzoesan benzylu 10 % w płynie (Novoscabin). Stosuje się go przez 3-4 dni raz dziennie wieczorem, wmasowując w skórę całego ciała. Nie należy go zmywać. Umyć można się dopiero po skończonej kuracji.

Krotamiton 10 % w maści lub płynie (Crotamiton Farmapol) jest skuteczny przede wszystkim w walce ze świądem, natomiast jego skuteczność przeciwświerzbowcowa jest nieco niższa. Stosuje się go przez 3-5 dni bez mycia ciała.

Można zastosować także maść siarkową (lub maść Wilkinsona zawierającą siarkę). Maść siarkowa również jest przeznaczona do stosowania przez 3-5 dni dni bez mycia.

Iwermektyna jest lekiem stosowanym w przypadku, gdy leczenie miejscowe jest nieskuteczne, co zazwyczaj dotyczy osób z upośledzoną odpornością. Lek ten stosuje się doustnie, zwykle jednorazowo. Jeśli wystąpi taka konieczność, kolejną dawkę można podać po 2 tygodniach.

Kto powinien poddać się leczeniu?

Leczeniu świerzbu powinna poddać się osoba chora oraz wszyscy domownicy mieszkający z osobą zainfekowaną, jej partnerzy seksualni i inni, którzy mieli z nią długotrwały kontakt skóra do skóry, nawet jeśli nie występują u nich objawy świerzbu. Wszystkie osoby powinny być leczone jednocześnie, aby zapobiec ponownemu zarażeniu.

Może być konieczne powtórne leczenie, jeśli swędzenie utrzymuje się dłużej niż 2-4 tygodnie po leczeniu lub jeśli nadal pojawiają się nowe nory lub wysypka.

Leczenie świądu

Świąd może utrzymywać się nawet po wyleczeniu świerzbu. W celu złagodzenia tego objawu stosuje się emolienty, które nawilżają i natłuszczają skórę, glikokortykosteroidy na skórę, które hamują reakcję immunologiczną, leki przeciwhistaminowe doustnie oraz glikokortykosteroidy doustne.

Powikłania świerzbu

Do powikłań świerzbu zaliczamy wtórne zakażenia bakteryjne, najczęściej gronkowcami lub paciorkowcami. Jeśli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego skóry może zaistnieć konieczność włączenia antybiotyku.

Profilaktyka świerzbu

W celu zapobieżenia nawrotowi choroby należy wyprać noszone ubrania, pościel, ręczniki i pluszowe zabawki w przynajmniej 50 stopniach Celsjusza oraz wyprasować gorącym żelazkiem.

Przedmioty i ubrania, których nie można wyprać, należy szczelnie zamknąć na co najmniej 3 dni – świerzbowiec poza organizmem żywiciela umiera w ciągu 3 dni.

Czy świerzb u zwierząt jest zaraźliwy dla ludzi?

Nie, zwierzęta nie przenoszą ludzkiego świerzbu. Zwierzęta domowe mogą jednak zostać zarażone inną odmianą lub gatunkiem świerzbowca, który nie jest w stanie przeżyć ani rozmnażać się na ludziach, ale powoduje świerzb u zwierząt.

Jeśli zwierzę ze świerzbem ma bliski kontakt z człowiekiem, pasożyt może przeniknąć pod skórę takiej osoby i tymczasowo powodować swędzenie i podrażnienie skóry. Świerzbowce zwierzęce nie są w stanie przeżyć poza swoim żywicielem i na człowieku giną w ciągu kilku dni. Taka osoba nie wymaga leczenia, ale należy udać się ze zwierzęciem do weterynarza.

Bibliografia

1. Jacek Szepietowski, Joanna Salomon, Świerzb, Interna – Mały Podręcznik

2. Scabies Frequently Asked Questions odpowiedzi opublikowane na stronie Centers for Disease Control and Prevention, dostępne online pod adresem: https://www.cdc.gov/parasites/scabies/gen_info/faqs.html#:~:text=Scabies%20is%20an%20infestation%20of,a%20pimple%2Dlike%20skin%20rash

3. Scabies, artkuł opublikowany na stronie Mayo Clinic, dostępny online pod adresem: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/scabies/symptoms-causes/syc-20377378

4. Scabies, artykuł opublikowany na stronie brytyjskiego National Health Service, dostępny online pod adresem: https://www.nhs.uk/conditions/scabies/