Menopauza - jak sobie z nią radzić? Czyli przekwitanie u kobiet

Czym jest menopauza?

Menopauza to ostatnia miesiączka w życiu kobiety, po której przez 12 miesięcy nie występuje krwawienie.

Istnieje jednak druga definicja, bardziej zakorzeniona w świadomości społecznej mówiąca, że menopauza to okres w życiu kobiety, w którym odczuwa ona objawy związane z niedoborem estrogenów np. nieregularne miesiączki, uderzenia gorąca czy większą drażliwość. Przestaje również być płodna.

Co dzieje się w organizmie podczas menopauzy?

Od 35. roku życia jajniki zaczynają się starzeć - spada ilość i jakość komórek jajowych, coraz trudniejsze jest zajście w ciążę.

Około w 40-45. roku życia kobieta wchodzi w okres przedmenopauzalny, trwający 5-8 lat. Jajniki zmniejszają produkcję hormonów, spada stężenie estrogenów, co może powodować tzw. objawy wypadowe.

Spada także ilość gestagenów, co zwiększa ryzyko wystąpienia zmian w macicy np. mięśniaków oraz nieprawidłowych krwawień miesięcznych.

Początkowo cykl menstruacyjny ulega skróceniu, by później stać się wydłużony i nieregularny, miesiączka potrafi spóźniać się kilka miesięcy. Zmianie ulega także charakter krwawień, mogą być bardziej skąpe lub przedłużające się, obfite, a wręcz krwotoczne.

Zmieniony poziom estrogenu wydłuża fazę REM i utrudnia nocną regenerację, co może w konsekwencji prowadzić do bezsenności. Bezsenność menopauzalną może pomóc zwalczyć tzw. hormonalna terapia zastępcza, a także przyjmowanie odpowiednio dobranych leków nasennych.

Zazwyczaj około w 50-51. roku życia pojawia się ostatnia w życiu miesiączka, po której przez minimum rok (12 miesięcy) nie obserwuje się żadnego krwawienia. Jest to medyczna definicja menopauzy.

Czy w trakcie menopauzy mogę zajść w ciążę?

Powszechnie wiadomo, że menopauza wiąże się z niepłodnością. Mimo iż termin "menopauza" mówi o konkretnym momencie w życiu kobiety, ostatniej miesiączce, w języku powszednim używany jest, by opisać okres występowania objawów naturalnego wygasania funkcji jajników.

Te trudności w nazewnictwie mogą skutkować nieprawidłową interpretacją zmian pojawiających się w organizmie np. zaburzeń miesiączkowania jako utratę płodności.

Ważne jest więc, by kobieta aktywna seksualnie, która odczuwa już dolegliwości związane z menopauzą, a jednak wciąż miesiączkuje (tzn. w ciągu ostatnich 12 miesięcy miała okres) stosowała skuteczną antykoncepcję.

Każda ciąża po 40. roku życia jest zagrożeniem dla matki i dziecka.

Czy po menopauzie wciąż muszę chodzić do ginekologa?

Warto podkreślić, że menopauza nie zwalnia z konieczności regularnych kontroli u ginekologa. Każde krwawienie i plamienie z pochwy po menopauzie jest objawem niepokojącym i wymaga dalszej diagnostyki.

Menopauza - jak się objawia?

Czym są objawy wypadowe?

Menopauza powoduje przede wszystkim tzw. objawy wypadowe, które są spowodowane niedoborem estrogenów. Należą do nich uderzenia gorąca, szczególnie na dekolcie, szyi i twarzy, połączone ze zlewnymi potami, dreszczami, zaczerwieniem skóry, kołataniem serca i uczuciem niepokoju.

Takie epizody trwają zazwyczaj 1-5 minut, mogą powtarzać się nawet kilka razy dziennie i budzić w nocy.

Kobieta może odczuwać także parestezje (nieprawidłowe wrażenia czuciowe tj. mrowienie, pieczenie, kłucie), bóle stawowo-mięśniowe, zawroty głowy oraz zaparcia.

Jak menopauza wpływa na stan psychiczny?

Menopauza sprzyja także wszelkim zaburzeniom psychicznym. Niedobór estrogenów wywołuje przygnębienie, smutek, rozdrażnienie i płaczliwość, wahania nastroju, stany lękowe, zmęczenie, osłabienie libido.

Pogorszeniu ulegają funkcje poznawcze - koncentracja i pamięć.

Często współwystępują także problemy z zasypianiem oraz wybudzanie się ze snu, zwłaszcza w wyniku nocnych uderzeń gorąca.

Należy być ostrożnym, gdyż wiele pań przytłoczonych zmianami, które niesie menopauza rozwija objawy depresji.

Objawy ze strony układu moczowo-płciowego

Kolejnym problemem, który wciąż stanowi temat tabu jest menopauzalny zespół moczowo-płciowy związany z atrofią sromu i pochwy. Estrogeny w normalnych warunkach mają istotny wpływ na odbudowę nabłonka, nawilżenie pochwy, utrzymanie pH i odpowiedniej flory bakteryjnej.

Menopauza zaburza wszystkie te procesy, doprowadzając do uczucia suchości pochwy, bólu podczas stosunku, krwawień kontaktowych oraz częstych stanów zapalnych.

Ponadto, z powodu spadku produkcji włókien kolagenowych i elastycznych dochodzi do osłabienia mięśni dna miednicy, obniżenia się pęcherza i dysfunkcji zwieracza cewki moczowej.

Prowadzi to do wysiłkowego nietrzymania moczu (niekontrolowany wyciek moczu przy wzroście ciśnienia w jamie brzusznej w trakcie kaszlu czy aktywności fizycznej), a tym samym częstszych infekcji układu moczowego, częstomoczu i nykturii (nocne oddawanie moczu).

Menopauza a zmiany w wyglądzie

Szacuje się, że w ciągu pierwszych 5 lat menopauzy zanika około 30% wszystkich włókien kolagenowych, później 2% rocznie. Taki nagły ubytek wiąże się z łatwo zauważalnymi zmianami na twarzy i ciele kobiety, które mogą być szczególnie trudne do zaakceptowania.

Zmienia się owal twarzy, zaczynają opadać powieki, pogłębiają się zmarszczki, ciało traci jędrność.

Dochodzi do wolniejszego złuszczania zrogowaciałych komórek, co sprzyja pojawieniu się brodawek łojotokowych, a skóra staje się ziemista i szorstka. Obserwuje się przebarwienia na czole, policzkach lub dłoniach oraz zmiany naczyniowe pod postacią pajączków czy trądziku różowatego.

Menopauza sprzyja także przesuszaniu się skóry oraz skłonności do podrażnień i alergii.

Na huśtawkę hormonalną nie są oporne także włosy. Zmniejszenie stężenia estrogenów powoduje, że włos jest bardziej podatny na działanie testosteronu, który osłabia mieszki włosowe, skraca fazę wzrostu, a w ostateczności nasila wypadanie. Zazwyczaj obserwuje się łysienie typu menopauzalnego, w którym fryzura przerzedza się na całej powierzchni głowy.

Niekiedy przy nadwrażliwości na androgeny dochodzi do łysienia typu męskiego i powstawania zakoli. W takiej sytuacji istnieje także ryzyko pojawienia się dodatkowego owłosienia w typowo męskich lokalizacjach np. na brodzie.

Wzrost masy ciała i choroby metaboliczne

Menopauza w podstępny sposób doprowadza do wzrostu masy ciała. Równowaga między lipogenezą a lipolizą zostaje przesunięta na korzyść produkcji tkanki tłuszczowej, zmniejsza się tempo metabolizmu, zaburzone zostają mechanizmy kontrolujące ilość spożywanych pokarmów.

Tkanka tłuszczowa szczególnie chętnie odkłada się w okolicy brzucha i otula narządy wewnętrzne jamy brzusznej, co predysponuje do rozwoju miażdżycy.

Dodatkowe kilogramy, zaburzenia metaboliczne z nimi związane (hipercholesterolemia, cukrzyca typu 2, insulinooporność) oraz utrata protekcyjnego wpływu estrogenów stanowią kluczowe czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i nowotworowych.

Choroby te stanowią kolejno pierwszą i drugą przyczynę zgonów w populacji Polski. Przewlekły charakter tych schorzeń zmniejsza jakość życia, a ostre powikłania jak zawał serca, udar niedokrwienny mózgu czy rozwarstwienie aorty stanowią zagrożenie życia.

Menopauza - większe ryzyko osteoporozy

Menopauza zwiększa ryzyko osteoporozy. W ciągu 5 lat od ostatniej miesiączki dochodzi do 15% zmniejszenia masy kostnej. Sprzyja temu także niski poziom aktywności fizycznej.

Utrata gęstości mineralnej kości predysponuje do złamań w miejscach typowych m.in. szyjka kości udowej. Śmiertelność takiego urazu wynosi nawet 25% w ciągu roku po złamaniu.

Hormonalna terapia menopauzalna, czyli jak walczyć z przekwitaniem?

Najlepsza w walce z niedogodnościami jakie niesie menopauza jest hormonalna terapia menopauzalna. Mimo kontrowersji dotyczących bezpieczeństwa uznaje się, że indywidualnie dobrany preparat, wczesne rozpoczęcie leczenia oraz regularne kontrole minimalizują ryzyko terapii.

Terapię stosuje się w najmniejszym możliwym stężeniu, przez maksymalnie 5 lat. Zaleca się łagodne zmniejszanie dawki, by nie dopuścić do nawrotu dolegliwości.

Kto podejmuje decyzję o rozpoczęciu hormonalnej terapii zastępczej?

Decyzję o wprowadzeniu substytucji hormonalnej podejmuje ginekolog po przeprowadzeniu wywiadu oraz badania ginekologicznego z przezpochwowym USG i badania piersi.

Konieczne jest również wykonanie badań laboratoryjnych oceniających funkcję wątroby i tarczycy, parametry krzepnięcia, profil lipidowy, wartości glikemii (poziomu cukru we krwi) i ciśnienia krwi, a czasem także gęstości mineralnej kości.

Wskazania i korzyści ze stosowania hormonalnej terapii zastępczej

Jakie są przeciwwskazania do stosowania hormonalnej terapii zastępczej?

Przeciwwskazaniami do terapii hormonalnej są: ciąża, niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa aktualna lub w przeszłości (zatorowość płucna, zakrzepica żył kończyn dolnych), choroby sercowo-naczyniowe (nadciśnienie, choroba niedokrwienna serca, przebyty niedokrwienny udar mózgu), aktywna choroba wątroby, nowotwór piersi lub błony śluzowej macicy, zespoły otępienne.

Działania niepożądane związane z terapią hormonalną

Niestety hormonalna substytucja zwiększa ryzyko kamicy żółciowej, żylnych incydentów zakrzepowo-zatorowych (zatorowość płucna, zakrzepica żył kończyn dolnych) oraz raka piersi (po 5 latach stosowania).

Jeśli terapia została wprowadzona po 60 r.ż. lub po 10 latach od ostatniej miesiączki, istnieje predyspozycja do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych (choroby wieńcowej, nadciśnienia oraz ich powikłań w postaci zawału serca i udaru niedokrwiennego mózgu) oraz choroby Alzheimera.

Formy terapii hormonalnej

Preparaty hormonalne mogą zawierać wyłącznie estrogeny lub dodatkowo także gestageny. Bardziej powszechne, zarejestrowane w większej liczbie wskazań są dwuskładnikowe preparaty.

Estrogenowe produkty predysponują do nadmiernego rozrostu błony śluzowej macicy i jej nowotworów, dlatego przeznaczone są wyłącznie dla kobiet po histerektomii (usunięciu macicy). Wyjątkowo, w sposób dopochwowy, mogą je zastosować pacjentki posiadające macicę, u których menopauza przebiega jedynie pod postacią objawów ze strony układu moczowo-płciowego.

Początkowo największą popularnością cieszyły się preparaty hormonalne w formie tabletek. Aktualnie preferowane są preparaty pozajelitowe - w postaci plastrów, żeli, globulek dopochwowych czy implantów podskórnych. Ich przewaga polega na możliwości zastosowania mniejszych dawek substancji oraz uzyskaniu bardziej stabilnego poziomu hormonów.

Obserwuje się także mniejszy ogólnoustrojowy wpływ leku i tym samym mniejsze ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i zakrzepowo-zatorowych.

Menopauza - jak radzić sobie z objawami?

Menopauza może być czasem tak samo lub bardziej satysfakcjonującym niż dotychczasowy. Przykre zmiany, które powoduje menopauza można łagodzić, podstawą jest nastawienie!

Postaw na aktywność!

Menopauza to najlepszy czas na zmianę stylu życia. Prawidłowe nawyki stanowią podstawę wszystkich działań łagodzących dolegliwości i konsekwencje przekwitania.

Za kluczowy aspekt uważa się regularną aktywność fizyczną. Zalecane jest minimum 30 minut umiarkowanego wysiłku 3 razy w tygodniu oraz 2 treningi siłowe.

Ruch pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała lub w utracie zbędnych kilogramów poprzez zwiększone spalanie kalorii oraz zapobieganie transformacji tkanki mięśniowej w tłuszczową.

Aktywność zwiększa także wrażliwość na insulinę, zapobiega osteoporozie i chorobom sercowo-naczyniowym.

Dostosuj dietę!

Drugim filarem prawidłowego stylu życia jest odpowiednia dieta. Żeby utrzymać prawidłową masę ciała po menopauzie konieczne jest zmniejszenie kaloryczności posiłków o 200 kcal.

Ważny jest także odpowiedni dobór składników pokarmowych. Korzystnie działa ograniczenie spożycie mięsa na rzecz roślin, szczególnie tych bogatych w fitoestrogeny (substancje roślinne podobne strukturą i funkcją do ludzkich estrogenów) np. soja, nasiona lnu i słonecznika, cebula i czosnek, warzywa strączkowe.

W związku z większym ryzykiem osteoporozy, zaleca się spożywanie odtłuszczonych produktów mlecznych bogatych w wapń np. kefir, jogurt, maślanka oraz ryb np. makrela, tuńczyk, pstrąg bogatych w witaminę D.

By poprawić obraz profilu lipidowego, warto spożywać wielonienasycone kwasy tłuszczowe zawarte w tłustych rybach morskich oraz produktach pełnoziarnistych.

Rekomenduje się sięganie po produkty o niskim indeksie glikemicznym tzn. produkty, po których nastąpi powolne uwalnianie glukozy zamiast jednorazowego szczytu.

Należy unikać pokarmów o dużej zawartości tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego (np. kiełbasa, masło, smalec, olej palmowy i kokosowy) oraz tłuszczów trans (np. zupki instant, kostki rosołowe, gotowe słodycze, margaryna). Zaleca się ograniczanie spożycia soli, cukru i syropu glukozo-fruktozowego.

Należy zaprzestać stosowania używek - papierosów, alkoholu oraz kofeiny, gdyż zwiększają one ryzyko sercowo-naczyniowe. Kawa dodatkowo sprzyja zmniejszaniu masy kostnej.

Zadbaj o zdrowie psychiczne!

Ze względu na wyższe ryzyko rozwoju zaburzeń nastroju, przede wszystkim depresji, konieczna jest uważniejsza obserwacja stanu psychicznego kobiet w okresie okołomenopauzalnym.

Poprawę nastroju i zachowania można osiągnąć za pomocą psychoterapii poznawczo-behawioralnej, której celem jest zmiana wzorców myślenia na mniej destrukcyjne.

Jeśli istnieje taka konieczność, można rozpocząć także leczenie przeciwdepresyjne za pomocą leków z grupy SSRI (inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny np. paroksetyna), które mają też zdolność łagodzenia objawów wypadowych.

Korzyści można odnieść również stosując techniki relaksacyjne (ćwiczenia regulujące oddech, aromaterapia, masaże, gorące kąpiele), medytację, jogę, akupunkturę czy hipnozę.

Zadbaj o swoje życie intymne!

Menopauza nie jest kresem miłosnych uniesień! Mimo iż 50% kobiet skarży się na dolegliwości ze strony układu moczowo-płciowego, tylko 1 z 20 pań rozpoczyna leczenie.

Najbardziej skuteczna w zmniejszaniu dolegliwości związanych z erozją nabłonka sromu i pochwy jest hormonalna terapia menopauzalna w postaci preparatów estrogenowych stosowanych dopochwowo np. Ovestin.

By zmniejszyć ból i tarcie podczas stosunku, można wspomagać się również nawilżającymi preparatami dopochwowymi w formie żelu (Menorelax, Mucovagin) lub kremu (Remifemin, Vagisan).

Szansą na poprawę wyglądu i funkcji narządów płciowych jest także ginekologia estetyczna. Wśród dostępnych zabiegów wyróżniamy laseroterapię, wypełnianie kwasem hialuronowym lub stosowanie urządzeń pobudzających fibroblasty (komórki produkujące tkankę łączną) za pomocą fal radiowych lub technologii HIFU.

Walcz z wysiłkowym nietrzymaniem moczu!

Terapię wysiłkowego nietrzymania moczu należy rozpocząć od utraty masy ciała i regularnej aktywności fizycznej połączonej z ćwiczeniami mięśni dna miednicy - mięśni Kegla.

Leczenie polega na stosowaniu hormonalnej terapii menopauzalnej oraz leków przeciwmuskarynowych (atropina, tolterodyna), które zmniejszają czynność skurczową pęcherza. Synergistycznie działa także duloksetyna - lek przeciwdepresyjny z grupy SNRI.

U niektórych pań konieczna może być jednak operacja, najczęściej założenie taśm podtrzymujących cewkę moczową.

Odpowiednio pielęgnuj skórę!

By zachować młodzieńczy blask skóry, warto wybierać delikatne i hipoalergiczne środki myjące, regularnie złuszczać naskórek i nawilżać, minimum 2 razy dziennie. Kosmetyki powinny zawierać przeciwutleniacze - witaminę C i E, retinoidy, kwas hialuronowy oraz fitoestrogeny.

By nie przesuszać skóry, zaleca się chłodniejsze i krótsze kąpiele niż dotychczas.

By uniknąć przebarwień i chronić skórę przed nowotworami, należy stosować kremy z filtrem, unikać ekspozycji na słońce i korzystania z solarium.

Pięknej fryzurze z kolei sprzyja stosowanie łagodnych szamponów i odżywek oraz regularny peeling skóry głowy. Należy unikać szarpania włosów, ciasnych upięć, agresywnej koloryzacji i narażenia na wysoką temperaturę.

Ważna jest także suplementacja cysteiny, selenu, cynku, krzemu oraz witamin z grupy B i E. Można skorzystać także z zabiegów poprawiających ukrwienie głowy i stymulujących aktywność mieszków włosowych tj. masaż, mezoterapia, przeszczep komórek macierzystych, laseroterapia oraz światłoterapia LED.

Skorzystaj z ziołowych preparatów bez recepty!

Przy przeciwwskazaniach do hormonalnej terapii można sięgnąć po preparaty ziołowe, które dzięki zawartości fitoestrogenów zmniejszają intensywność objawów wypadowych. Poleca się produkty zawierające m.in. kłącze pluskwicy groniastej (Klimadynon, Remifenin), czerwoną koniczynę (Duo-FeM), wyciągi z soi (Soyfem, Menostop).

Preparaty te mogą zawierać dodatkowe substancje tj. witamina D, B6, B12, kwas foliowy, wapń oraz wyciąg z szyszek chmielu o działaniu uspokajającym i nasennym.

Pomocne może być także picie naparów z pokrzywy, kopru włoskiego, ziela serdecznika, krwawnika, przywrotnika, melisy, mięty, korzenia żeń-szenia i lukrecji.

Mimo iż preparaty ziołowe są produktami naturalnymi, teoretycznie bezpiecznymi dla organizmu, istnieje ryzyko wystąpienia niebezpiecznych interakcji między nimi i resztą przyjmowanych leków. Przed rozpoczęciem stosowania produktów ziołowych bez recepty należy skonsultować się z lekarzem.