Wrzody żołądka - objawy i leczenie

Wrzody żołądka - definicja i przyczyny

Czym jest wrzód żołądka?

Wrzód trawienny definiuje się jako głęboki ubytek, przekraczający blaszkę mięśniową, w obrębie błony śluzowej narządu przewodu pokarmowego. Uszkodzenie najczęściej lokalizuje się w obrębie ściany żołądka lub dwunastnicy.

Błona śluzowa żołądka pokryta jest warstwą śluzu, co pozwala na ochronę własnych tkanek przed działaniem kwasu solnego. Kwas ten, wydzielany przez komórki żołądka, pozwala na trawienie białek pokarmowych. Odgrywa on także istotną rolę odpornościową - stanowi barierę nie do pokonania dla wielu patogenów wnikających do organizmu drogą przewodu pokarmowego.

Z różnorodnych przyczyn ochronne działanie śluzu może zostać jednak zaburzone, co sprawia, że kwas solny zaczyna drażnić błonę śluzową, powodując jej zniszczenie. Na skutek drażnienia dochodzi do rozwoju stanu zapalnego i martwicy.

Poza żołądkiem, częstym miejscem powstawania wrzodów jest dwunastnica - początkowy odcinek jelita cienkiego. Jeśli u pacjenta obserwuje się wrzody trawienne, można mówić o chorobie wrzodowej. Przyczyny wrzodów żołądka zostały opisane poniżej.

Helicobacter pylori a wrzody

Ponad połowa przypadków wrzodów żołądka i dwunastnicy jest spowodowana obecnością bakterii Helicobacter pylori w organizmie.

Helicobacter pylori to bakteria szczególnie przystosowana do bytowania w żołądku mimo obecności kwasu solnego - wytwarza ona enzym ureazę, która dzięki rozkładowi mocznika z wytworzeniem jonów amonowych doprowadza do zobojętniania kwasu solnego.

Zakażenie bakterią Helicobacter pylori prowadzi początkowo do rozwinięcia ostrego stanu zapalnego, które przejść może w przewlekłe zapalenie części przedodźwiernikowej żołądka. W odpowiedzi na długotrwałe zobojętnianie soku żołądkowego obserwuje się nadmierne wytwarzanie kwasu solnego - ma to szczególne znaczenie w rozwoju wrzodów w obrębie dwunastnicy, gdzie spływa kwaśna treść żołądkowa.

W populacji polskiej wiele osób jest nosicielami Helicobacter pylori, jednak nie u wszystkich dochodzi do rozwoju wrzodów żołądka czy dwunastnicy.

Aspiryna a wrzody

Terapia za pomocą leków tj. aspiryna (kwas acetylosalicylowy) czy inne niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ, NSPLZ) m.in. ibuprofen, naproksen, ketoprofen to druga w populacji polskiej przyczyna rozwoju choroby wrzodowej.

Preparaty te, blokując enzym cyklooksygenaza, zmniejszają produkcję prostaglandyn, które pozytywnie wpływają na regulację wydzielania śluzu i ukrwienie żołądka. Predysponuje to do uszkodzenia błony śluzowej żołądka i dwunastnicy - powstania wrzodów. Leki z grupy NLPZ upośledzają również czynność płytek krwi, odgrywających rolę w hamowaniu krwawienia.

Ryzyko rozwoju wrzodów wzrasta wraz z czasem trwania terapii oraz wielkością dawki. Ryzyko większe jest również u osób starszych, u osób przyjmujących więcej niż jeden lek z grupy NLPZ oraz stosujących równocześnie steryd lub lek przeciwdepresyjny z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Niesteroidowe leki przeciwzapalne różnią się od siebie potencjałem wrzodotwórczym. Najbezpieczniejszym dla układu pokarmowego jest ibuprofen (Ibuprom), na dalszym miejscu plasuje się aspiryna, diklofenak i naproksen. Największe ryzyko niesie za sobą ketoprofen.

Jak widać, mimo powszechności i łatwego dostępu do leków przeciwbólowych mogą one zagrażać zdrowiu, a nawet życiu pacjenta. Leczenie powinno być rozpoczęte po konsultacji z lekarzem, nie należy również przekraczać zaleconych dawek oraz czasu trwania terapii.

Stres a wrzody żołądka i dwunastnicy

Stres psychiczny jest znanym czynnikiem wpływającym na choroby przewodu pokarmowego i może być współodpowiedzialny za rozwój choroby wrzodowej.

Również stres fizyczny może przyczyniać się do powstania wrzodów żołądka i dwunastnicy. Ryzyko większe jest u pacjentów w ciężkim stanie ogólnym np. po rozległych oparzeniach lub znajdujących się na oddziałach intensywnej terapii. Tacy chorzy są profilaktycznie leczeni inhibitorami pompy protonowej.

Objawy i powikłania wrzodów żołądka

Jak objawia się choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy?

Głównym objawem choroby wrzodowej jest piekący ból nadbrzusza - ból pojawiający się w trakcie posiłku związany jest zazwyczaj z wrzodami żołądka, ból na czczo i po posiłku jest bardziej charakterystyczny dla wrzodów dwunastnicy.

Choroba wrzodowa objawiać się może również jako uczucie pełności po posiłkach, nudności czy wymioty.

Zdarza się także, że choroba wrzodowa przebiega niemal bezobjawowo. Pacjent słyszy diagnozę podczas badania gastroskopowego wykonywanego z innego powodu lub gdy dojdzie do rozwoju powikłań.

Powikłania wrzodów żołądka

Mimo iż choroba wrzodowa nie wydaje się niebezpieczna, jej powikłania mogą być dramatyczne. Z powodu uszkodzenia naczyń krwionośnych u pacjenta chorego na wrzody żołądka lub dwunastnicy rozwinąć się może krwotok z górnego odcinka przewodu pokarmowego. Objawia się to wymiotami, które swoim wyglądem przypominają fusy kawy (fusowate wymioty) i/lub smolistym (czarnym) stolcem. Jeśli krwawienie jest wyjątkowo obfite, stolec może zawierać domieszki świeżej, niestrawionej krwi. Krwotok z układu pokarmowego jest stanem zagrożenia życia i wymaga natychmiastowego leczenia endoskopowego lub operacyjnego.

Nagły, silny ból w nadbrzuszu może być objawem przedziurawienia (perforacji) ściany żołądka. Prowadzi to do rozległego stanu zapalnego w obrębie jamy brzusznej, a w konsekwencji niekiedy do uogólnionej reakcji zapalnej organizmu i śmierci. Taki stan wymaga natychmiastowego leczenia operacyjnego.

Na skutek przewlekłego zapalenia może dojść do bliznowacenia i zwężenia przewodu pokarmowego w okolicy odźwiernika i dwunastnicy. Pacjenci skarżą się tu na nudności, powtarzające się wymioty i uczucie pełności po posiłku wynikające z zalegania treści żołądkowej. Prawidłowo prowadzone leczenie farmakologiczne, dzięki łagodzeniu stanu zapalnego, może zredukować stopień zwężenia, niekiedy konieczne jest jednak leczenie operacyjne.

Diagnostyka wrzodów żołądka

Czy gastroskopia jest konieczna do diagnostyki choroby wrzodowej?

Gastroskopia to badanie endoskopowe, podczas którego lekarz wprowadza przez usta pacjenta rurkę z kamerą, co umożliwia dokładną obserwację górnego odcinka układu pokarmowego oraz pobranie wycinków tkanek. Gastroskopię wykonuje się po znieczuleniu gardła (w tym celu używany jest spray z lignokainą), badanie wymaga współpracy lekarza i pacjenta. W niektórych sytuacjach badanie można wykonać w znieczuleniu ogólnym, wtedy w gabinecie obecny musi być również lekarz anestezjolog.

Gastroskopia jest istotną metodą diagnostyczną choroby wrzodowej. Możliwość pobrania wycinków pozwala na odróżnienie łagodnych wrzodów od tych o podłożu nowotworowym. Podczas endoskopii możliwe jest także wykonanie testu ureazowego - lekarz pobiera fragment błony śluzowej żołądka i umieszcza go na specjalnej płytce, co pozwala na szybkie wykrycie bakterii Helicobacter pylori. Endoskopia kontrolna, wykonana po wdrożeniu terapii, pomaga określić stopień wygojenia wrzodów.

Badania nieinwazyjne

Bakterię H.pylori można wykryć w organizmie także bez użycia endoskopii. W tym celu wykorzystuje się mocznikowy test oddechowy lub badanie wykrywające obecność antygenów H.pylori w kale.

Możliwe jest także badanie serologiczne - wykrywanie przeciwciał we krwi. Należy jednak podkreślić, że badanie to nie służy do określenia skuteczności eradykacji H. pylori, gdyż przeciwciała utrzymują się w organizmie jeszcze przez jakiś czas po zastosowaniu skutecznej terapii antybiotykowej. W tym celu lepiej sprawdzi się badanie kału.

Leczenie wrzodów żołądka

Zmiana stylu życia

Pierwsze zmiany pozwalające na lepszą kontrolę choroby wrzodowej powinny dotyczyć stylu życia pacjenta. Należy zadbać o regularne spożywanie posiłków i ograniczenie spożywania mocnego alkoholu. Wrzody żołądka i dwunastnicy trudniej goją się jeśli pacjent pali papierosy, z tego powodu warto jak najszybciej zerwać z nałogiem.

Ze względu na istotną rolę niesteroidowych leków przeciwzapalnych w patogenezie wrzodów, należy zrezygnować lub ograniczyć tego typu preparaty. Jeśli takie postępowanie nie jest możliwe, zaleca się wdrożenie odpowiedniego leczenia ochronnego.

Leczenie wrzodów

W leczeniu wrzodów istotne jest usunięcie przyczyny ich powstawania. W przypadku nadużywania niesteroidowych leków przeciwzapalnych należy odpowiednio zmodyfikować lub zakończyć terapię.

Celem eradykacji H. pylori stosuje się złożoną antybiotykoterapię. W Polsce najpopularniejsza jest tzw. terapia poczwórna, która składa się z następujących leków: inhibitor pompy protonowej (IPP np. omeprazol; hamuje wydzielanie kwasu solnego), bizmut (działa ochronnie na błonę śluzową w miejscu wrzodów) oraz dwa antybiotyki - metronidazol i tetracyklina. Terapia powinna trwać dwa tygodnie (jeśli potwierdzi się całkowitą eradykację bakterii, leczenie można zakończyć po 10 dniach). Możliwe jest także wykorzystanie schematu bez bizmutu, wtedy terapia składa się z IPP, metronidazolu, amoksycyliny i klarytromycyny.

Jeśli pacjent nie jest nosicielem H. pylori, zwykle skuteczne jest jedno-, dwumiesięczne leczenie inhibitorem pompy protonowej lub H2-blokerem (grupa leków, która również wpływa na zmniejszenie wydzielania kwasu solnego). W trakcie terapii należy szczególnie unikać stosowania leków z grupy NLPZ.

Leczenie operacyjne

W związku ze skutecznością leczenia farmakologicznego, operacyjne leczenie choroby wrzodowej jest aktualnie rzadkością.

Leczenie operacyjne rozważa się w przypadku powikłań choroby wrzodowej oraz niepowodzenia leczenia endoskopowego (np. braku możliwości zatamowania krwawienia z wrzodu).