Sepsa - informacje ogólne, diagnostyka i leczenie

Sepsa - informacje ogólne

Czym jest sepsa?

Wbrew pozorom, odpowiedź na pytanie, czym jest sepsa, nie jest łatwa i oczywista. Definicja sepsy na przestrzeni wielu lat, wraz z rozwojem medycyny, kilkakrotnie ulegała znaczącym zmianom.

Aktualnie o sepsie mówi się jako zagrażającej życiu dysfunkcji narządów spowodowanej niewłaściwą reakcją organizmu na zakażenie. Warto zauważyć, że mowa jest o reakcji niewłaściwej - może być ona zarówno niewystarczająca, jak i nadmierna. Również zakażenie nie jest dokładnie określone - może być ono zarówno pochodzenia bakteryjnego, jak i np. grzybiczego.

Pacjenci predysponowani do rozwoju sepsy

Na sepsę bardziej narażeni są pacjenci mający obniżoną odporność (np. przyjmujący leki immunosupresyjne czy chemioterapię, po przeszczepach narządów, chorzy na AIDS), osoby starsze i niemowlęta. Dowiedziono, że ryzyko sepsy jest wyższe u pacjentów z otyłością.

Ryzyko zakażenia i sepsy zwiększa długi pobyt w szpitalu, zwłaszcza na oddziałach intensywnej terapii. Niebezpieczne, jednak w niektórych sytuacjach niezbędne do ratowania życia, jest również stosowanie dostępów dożylnych, sond, cewników i innych instrumentów medycznych. Zapalenie płuc czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być zarówno przyczyną sepsy, jak i jej konsekwencją w wyniku rozsiewu patogenu do różnych narządów ciała.

Pacjenci obciążeni wieloma chorobami przewlekłymi predysponowani są do cięższego przebiegu sepsy.

Śmierć w wyniku sepsy

Z sepsą związane jest również pojęcie wstrząsu septycznego. Wstrząs to stan, w którym ilość dostarczanego tlenu i substancji odżywczych do komórek naszego ciała jest zbyt mała w stosunku do zapotrzebowania. Wstrząs septyczny to stan zagrożenia życia wywołany zakażeniem.

W wyniku wstrząsu dochodzi do upośledzenia funkcji wielu narządów - niewydolności nerek, niewydolności oddechowej, zaburzeń działania układu nerwowego i innych. Ostatecznie wstrząs septyczny może doprowadzić do niewydolności wielonarządowej i zgonu.

Szacuje się, że nawet skutecznie leczona sepsa ma śmiertelność na poziomie 30-50%. Pacjenci, którzy przeżyli sepsę często borykają się z trwałymi powikłaniami zdrowotnymi.

Diagnostyka sepsy

Podejrzenie sepsy nasuwa się, jeśli pacjent prezentuje charakterystyczny stan kliniczny - tzw. stan septyczny. Niezbędnym krokiem do postawienia rozpoznania jest wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych oraz posiewów krwi.

Istotnym aspektem jest również znajomość historii medycznej pacjenta, zwłaszcza informacja o wcześniejszych pobytach w szpitalu, przeprowadzanych zabiegach oraz chorobach, wraz z listą stosowanych leków.

Objawy sepsy

Z reguły w trakcie sepsy u pacjenta występuje gorączka lub obniżenie temperatury ciała, tachypnoe czyli przyspieszenie oddechu i tachykardia czyli wyższa akcja serca.

Objawom towarzyszyć może również uczucie duszności, zmiana zabarwienia ciała (zblednięcie, zasinienie) czy zaburzenia neurologiczne, szczególnie u starszych pacjentów.

Objawem alarmowym jest także krwotoczna wysypka (jej przyczyną może być sepsa meningokokowa w przebiegu zakażenia meningokokami), spowodowana zakrzepami w naczyniach krwionośnych skóry. Można ją rozpoznać po tym, że wybroczyny nie znikają tu pod wpływem nacisku.

Nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych

Zarówno przy wykrywaniu, jak i monitorowaniu przebiegu sepsy, pomocne są markery stanu zapalnego, oznaczane z krwi pacjenta. Należą do nich m.in. CRP (białko C-reaktywne) i prokalcytonina. Substancje te typowo osiągają wyższe wartości w zakażeniach bakteryjnych niż w zakażeniach pochodzenia wirusowego.

Do bieżącego monitorowania stanu pacjenta szczególnie przydatna jest prokalcytonina. Wykorzystuje się tu zjawisko szybkiej zmiany stężenia prokalcytoniny zarówno w trakcie leczenia, jak i w przypadku pogarszania się stanu pacjenta.

Celem oceny pracy narządów organizmu bada się także m.in. poziom enzymów wątrobowych, kreatyniny (pomaga w ocenie funkcji nerek) i wiele innych.

Jak potwierdzić, że stan kliniczny pacjenta wynika z zakażenia?

Skuteczne leczenie sepsy możliwe jest przy znajomości czynnika sprawczego. W jego znalezieniu szczególnie pomocne jest wykonanie posiewów. Posiew to badanie, które polega na pobraniu od pacjenta materiału - np. moczu, krwi, wydzieliny z rany - na odpowiednie podłoże celem hodowli bakterii i innych patogenów.

Jeśli w pobranym materiale biologicznym uda się wyhodować bakterie, mikrobiolog wykonuje antybiogram. Jest to badanie, które pozwala określić, na które antybiotyki dany patogen jest wrażliwy, a przy którym leczenie będzie nieskuteczne.

Posiew to niezwykle przydatne badanie, ma jednak swoje wady - podczas pobierania materiału możliwe jest zanieczyszczenie próbki (np. florą pacjenta), bardzo ważne jest również prawidłowe przechowywanie próbki. Badanie jest także długotrwałe, aby je poprawnie zinterpretować potrzebne jest co najmniej kilka-kilkanaście godzin.

Leczenie sepsy i jej profilaktyka

Leczenie sepsy można podzielić na przyczynowe, w ramach którego lekarza starają się pozbyć źródła zakażenia oraz leczenie objawowe.

Sepsa to choroba, w której dojść może do dysfunkcji wielu, niezbędnych dla życia narządów. Z tego powodu tak ważne jest stałe monitorowanie funkcji życiowych i jeśli zachodzi taka potrzeba, sztuczne ich podtrzymywanie.

Leczenie objawów sepsy - podtrzymywanie funkcji życiowych pacjenta

U pacjentów przebywających we wstrząsie septycznym obserwuje się uogólniony rozkurcz i zwiększenie średnicy naczyń krwionośnych. Powoduje to obniżenie ciśnienia tętniczego i upośledzenie perfuzji narządowej - przepływu krwi przez narządy. W takiej sytuacji konieczne jest podawanie leków wspierających pracę układu krążenia - promujących skurcz naczyń krwionośnych.

By naczynia krwionośne były prawidłowo wypełnione, konieczne jest także zintensyfikowanie płynoterapii. Należy uzupełnić straty wody w organizmie, powstałe na skutek gorączki oraz przyspieszonego oddechu. Nawadnianie pacjenta może mieć formę doustną i/lub dożylną.

Niektórzy pacjenci mogą wymagać wspomagania oddechowego, zarówno za pomocą tzw. wąsów tlenowych, a w cięższych stanach także respiratora. Respirator wtłacza powietrze do płuc pacjenta (lub wspomaga ich pracę), by dostarczyć odpowiednią ilość tlenu i usunąć nadmiar dwutlenku węgla z krwioobiegu.

Istotne jest zwalczanie gorączki - chociaż pełni ona istotną funkcję wspomagającą układ odpornościowy, jeśli trwa zbyt długo lub temperatura jest zbyt wysoka, może zacząć szkodzić organizmowi.

W objawowym leczeniu sepsy ważne jest także dbanie o prawidłowy poziom glukozy i elektrolitów, zapobieganie powstawaniu wrzodów stresowych żołądka oraz wiele innych czynności.

Przyczynowe leczenie sepsy

Jeśli znamy przyczynę rozwoju sepsy lub się jej domyślamy, konieczne jest zastosowanie leczenia przyczynowego. Najczęściej lekarze podają antybiotyk, początkowo wybierają preparat skuteczny w walce z wieloma różnymi gatunkami bakterii (szerokospektralny), po wykonaniu antybiogramu zmieniają go na antybiotyk celowany. Oczywiście możliwe jest także zastosowanie leków przeciwwirusowych czy przeciwgrzybiczych.

Jeśli sepsa jest powikłaniem zakażenia rany, konieczne bywa jej chirurgiczne oczyszczenie czy usunięcie ropnia. Jeśli sepsa jest konsekwencją choroby zębów lub przyzębia, konieczne jest wdrożenie leczenia stomatologicznego.

Niestety, w wielu przypadkach nie jest możliwe odnalezienie przyczyny sepsy lub jest to bardzo utrudnione, co pogarsza rokowania pacjenta.

Jak uniknąć sepsy?

Niewątpliwie dbałość o zdrowy styl życia i stosowanie się do zaleceń lekarza dotyczących leczenia chorób przewlekłych pozwala na utrzymanie lepszego stanu zdrowia.

Należy pamiętać o regularnych wizytach u dentysty - źródłem zakażenia często bywają zęby i okoliczne tkanki. Ważne jest staranne leczenie zakażeń i odpowiedzialne stosowanie antybiotyków

By uniknąć potencjalnych zakażeń, konieczne jest zachowanie higieny - częste mycie i dezynfekcja rąk. Jest to szczególnie istotne, jeśli odwiedzamy bliskie osoby w szpitalach, hospicjach czy domach starości.

Także profilaktyczne szczepienia m.in. przeciwko grypie czy meningokokom zmniejszają ryzyko zachorowania oraz gwarantują łagodniejszy przebieg infekcji.