Anemia - przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest anemia? Jakie są jej przyczyny?

Anemia, czyli niedokrwistość, to stan, w którym obserwuje się zbyt niskie stężenie hemoglobiny we krwi. Hemoglobina zawarta w erytrocytach (czerwonych ciałkach krwi) bierze udział w transporcie tlenu we krwi oraz nadaje jej czerwony kolor.

Anemię można rozpoznać, jeśli stężenie hemoglobiny wynosi <13 g/dl u mężczyzn lub <12 g/dl u kobiet. Niższe normy przyjmuje się u kobiet w ciąży (<11 g/dl) oraz w trakcie połogu (<10 g/dl). Należy pamiętać, że stężenie substancji we krwi jest zależne od stanu nawodnienia - poziom hemoglobiny będzie rósł w przypadku odwodnienia i spadał w razie przewodnienia.

Jakie są przyczyny anemii?

Anemia może mieć różnorodne podłoże. Bywa ona skutkiem utraty krwi, zarówno ostrej np. w czasie urazu lub wypadku, jak i przewlekłej np. przedłużające się krwawienie z owrzodzenia przewodu pokarmowego, obfite krwawienia miesięczne. W przypadku ostrego krwawienia istnieje ryzyko szybkiego pogorszenia stanu zdrowia, natomiast jeśli krwawienie jest przewlekłe, organizm w pewnym stopniu przyzwyczaja się do utraty i jest w stanie ją skompensować.

Kolejną przyczyną anemii może być nieprawidłowe lub zmniejszone wytwarzanie czerwonych krwinek, proces ten nazywany jest erytropoezą. Erytropoeza może być zaburzona w związku z niedoborami żywieniowymi, zwłaszcza niedoborem żelaza lub witaminy B12 - więcej informacji na ten temat można znaleźć w dalszej części artykułu.

Anemia może być również konsekwencją nadmiernego niszczenia krwinek czerwonych - anemia hemolityczna. Nadmierna destrukcja wynikać może z nieprawidłowej budowy erytrocytów czy tworzenia się przeciwciał przeciwkrwinkowych.

Niedokrwistość towarzyszy także wielu chorobom przewlekłym, m.in. chorobom zapalnym jelit.

Niedobór żelaza

Niedobór żelaza może być skutkiem zarówno jego nadmiernej utraty, jak i niewystarczającej podaży w diecie. Na poziom żelaza wpływa także jego odpowiednie wchłanianie, które może być zaburzone m.in. w chorobach zapalnych jelit lub po operacjach przewodu pokarmowego, w tym po operacjach bariatrycznych. Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresie dorastania, a także w ciąży i w czasie laktacji, osoby w tych szczególnych okresach życia muszą szczególnie zwracać uwagę na odpowiednią podaż żelaza.

Produktami zawierającymi dużą ilość żelaza są m.in. produkty mięsne (zwłaszcza podroby np. wątróbka) oraz zielone rośliny i rośliny strączkowe. Żelazo pochodzące z pokarmu zwierzęcego jest lepiej przyswajalne (jest to tzw. żelazo hemowe). Aby poprawić przyswajalność żelaza niehemowego w diecie, warto łączyć je z produktami bogatymi w witaminę C oraz unikać szczawianów zawartych m.in. w rabarbarze, szczawiu, herbacie i kawie.

W przypadku niedoboru żelaza dochodzi do rozwoju anemii mikrocytarnej - erytrocyty są tu mniejsze od zdrowych krwinek. Poza rozmiarem krwinek (ocenianym w podstawowej morfologii krwi) spada także średnia masa hemoglobiny w erytrocytach oraz wzrasta odsetek tzw. erytrocytów hipochromicznych, tzn. o niższym stężeniu barwnika. Do diagnostyki anemii z niedoboru żelaza rzadko bywa również wykorzystywany pomiar zawartości wolnego żelaza w surowicy krwi.

W diagnostyce anemii hipochromicznej istotne są także stężenia białek - transferyny (białko, które transportuje żelazo) oraz ferrytyny (białko magazynujące żelazo). Poza oceną stężeń oznacza się również poziom wysycenia transferyny żelazem. Jeśli w organizmie dojdzie do zmniejszenia magazynów żelaza, obserwujemy kompensacyjny wzrost wytwarzania transferyny oraz jej zdolności wiązania z żelazem, co ma zapobiegać jego nadmiernej utracie. W przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza obserwujemy z kolei spadek poziomu ferrytyny. Warto jednak podkreślić, że w przypadku współistniejącej infekcji poziom ferrytyny nie jest miarodajny - wskaźnik ten wzrasta w reakcji na toczący się stan zapalny.

Niedobór witaminy B12

Niedobór witaminy B12 to problem dotyczący przede wszystkim osób będących na diecie wegańskiej, gdyż kobalaminę znaleźć można głównie w produktach odzwierzęcych (wątróbce, jajkach). Niedobory mogą dotykać również osób z zaburzeniami wchłaniania np. cierpiących na choroby zapalne jelit lub tych, którzy przeszli operacje przewodu pokarmowego. Podatne są także osoby ze zwiększonym zapotrzebowaniem na tę witaminę np. alkoholicy.

Niedokrwistość przebiegająca w konsekwencji niedoboru witaminy B12 to tzw. anemia makrocytarna - krwinki czerwone osiągają tu większe rozmiary niż w standardowych okolicznościach. Tego typu zmiany w morfologii obserwujemy również w przypadku niedokrwistości związanej z niedoborem kwasu foliowego.

By zróżnicować podłoże anemii makrocytarnej, możliwe jest oznaczenie poziomu witaminy B12 oraz kwasu foliowego we krwi.

Objawy anemii

Niedokrwistość to duże obciążenie dla układu krążenia - ze względu na zmniejszenie ilości “przenośników tlenu” musi on zapewnić odpowiednio większy przepływ krwi w organizmie. Pacjent odczuwać to może jako przyspieszone bicie serca (tachykardia) czy kołatania serca.

W przypadku anemii do wielu narządów nie jest dostarczana wystarczająca ilość tlenu, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego czy stresu. Osoby cierpiące na anemię często skarżą się na uczucie przewlekłego zmęczenia i osłabienia. Pojawiać się mogą również duszności, bóle i zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, trudności w nauce czy zaburzenia snu.

Niedokrwistość widoczna może być na “pierwszy rzut oka”. Chorzy często mają bladą, suchą skórę oraz blade błony śluzowe. W przypadku nadmiernego niszczenia krwinek czerwonych możliwe jest także zażółcenie skóry i oczu z powodu uwolnionej bilirubiny.

Poza objawami samej anemii, charakterystyczne są również objawy niedoboru poszczególnych substancji. W niedoborze żelaza pacjenci skarżyć się mogą na nadmierne wypadanie włosów, wgłębienia na paznokciach, zapalenie kącików ust, pieczenie języka czy zmieniony apetyt np. chęć na spożycie produktów niespożywczych tj. kreda. Dla niedoboru witaminy B12 typowa jest utrata smaku, powiększenie i zaczerwienienie języka, a także biegunka i nudności. W przypadku ciężkich niedoborów mogą pojawić się także znaczne zaburzenia ze strony układu nerwowego.

Leczenie anemii

Jeśli podczas rutynowo wykonywanej morfologii krwi rozpozna się niedokrwistość, bardzo ważne jest znalezienie jej przyczyny. W celu znalezienia źródła krwawienia lekarz może zalecić badanie endoskopowe np. gastroskopię lub kolonoskopię - pozwala to na wykluczenie guza układu pokarmowego czy wrzodów żołądka. Czasami konieczne jest także wykonanie biopsji szpiku. Rozpoznanie przyczyny pozwala na skuteczne leczenie pacjenta.

Leczenie anemii spowodowanej utratą krwi

W przypadku szybkiej utraty dużej ilości krwi lub braku możliwości innego leczenia konieczne może być przetoczenie krwi. Taka procedura odbywa się w szpitalu, pod kontrolą lekarza oraz odpowiednio wykwalifikowanej pielęgniarki.

Pacjentowi, w sposób identyczny jak w przypadku kroplówki, podaje się preparat krwi - odpowiednio przygotowanej, pobranej od dobrowolnego dawcy. Krew jest uprzednio przebadana pod kątem obecności drobnoustrojów, ocenia się również grupę krwi w układzie ABO i RhD.

Krew traktowana jest jak lekarstwo, więc jej zastosowanie może mieć również swoje powikłania np. gorączka, zmiana ciśnienia, wysypka czy biegunka. Jednak dzięki badaniom zgodności krwi oraz ciągłemu monitoringowi podczas procesu toczenia, tego typu powikłania są rzadkim zjawiskiem.

Suplementacja w anemii niedoborowej

W przypadku niedoborowego podłoża anemii skutecznym leczeniem często jest odpowiednia suplementacja witamin i pierwiastków.

Preparat witaminy B12 stosuje się zazwyczaj w postaci tabletek, a w ciężkich przypadkach także głębokich iniekcji podskórnych. Standardowo leczenie rozpoczyna się od dawki 1000–2000 µg kobalaminy na dobę.

Pacjenci cierpiący na anemię hipochromiczą suplementują zazwyczaj 50-100 mg żelaza na dobę. Preparaty żelaza mogą zawierać ten pierwiastek w postaci jego siarczanu (Tardyferon, Sorbifer durules), glukonianu (Ascofer) lub pirofosforanu (Actiferol Fe), kompleksu wodorotlenku żelaza i poliizomaltozy (Ferrum lek) lub proteinianobursztynianu żelaza (Feroplex).

Ze względu na negatywny wpływ m.in. mleka, herbaty czy kaszy na wchłanianie żelaza, preparaty najlepiej przyjmować między posiłkami. Jeśli to możliwe, w okresie suplementacji żelazem należy unikać stosowania inhibitorów pompy protonowej. Jeśli pacjent nie jest w stanie stosować doustnej suplementacji lub taka postać nie jest u niego skuteczna, możliwe jest także zastosowanie dożylnej formy leczenia. Najczęstszym skutkiem ubocznym podczas suplementacji żelazem są zaparcia.

By monitorować skuteczność suplementacji, pacjenci powinni być poddawani regularnym badaniom krwi - morfologii. W przypadku suplementacji żelaza efekty powinny być widoczne już po 2-4 tygodniach.