Zapalenie pęcherza - objawy i leczenie

Czym jest zapalenie pęcherza?

Zapalenie pęcherza to przypadłość zaliczana do grupy zakażeń układu moczowego (ZUM), które z definicji oznaczają obecność drobnoustrojów w drogach moczowych.Układ moczowy odpowiedzialny jest za zbieranie produktów ubocznych przemiany materii i wydalanie ich wraz z moczem. Na układ moczowy składają się dwie nerki, moczowody, pęcherz moczowy oraz cewka moczowa. Najczęstszą formą ZUM jest właśnie zapalenie pęcherza, które będzie tematem przewodnim tego artykułu.

Inną i zdecydowanie bardziej poważną formą ZUM jest np. odmiedniczkowe zakażenie nerek. O zapaleniu pęcherza mówimy w sytuacji, w której drobnoustroje obecne są powyżej zwieracza pęcherza moczowego (mięsień hamujący niekontrolowany wyciek moczu z pęcherza), a osoba zgłasza nieprzyjemne dolegliwości. W warunkach prawidłowych, u zdrowej osoby, drogi moczowe powyżej tego mięśnia są jałowe, czyli wolne od drobnoustrojów (zarówno form wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych).

Zakażenia układu moczowego (ZUM) - jakie mogą być jego przyczyny

Prawie 90% zakażeń układu moczowego spowodowane jest przez bakterię Escherichia coli, zwykle bytującą jelicie grubym. Z uwagi na bliskość okolicy moczowo-płciowej i odbytu bakterię bardzo łatwo przenieść w pobliże cewki moczowej podczas defekacji lub aktywności seksualnej. W sprzyjających warunkach E.coli może przemieścić się wzdłuż cewki moczowej do pęcherza, a czasami jeszcze wyżej - drogą moczowodów do jednej lub dwóch nerek.

Niepowikłane zakażenie układu moczowego

Jeśli zapalenie pęcherza wywołane jest bakteriami typowymi (e.coli, staphylococcus saprophyticus, proteus mirabilis, klebsiella sp. i enterococcus spp.), a u pacjenta nie stwierdza się innych sprzyjających zakażeniu czynników (np. wady układu moczowego), możemy mówić o niepowikłanym zakażeniu układu moczowego.

Powikłane zakażenie układu moczowego

Powikłane zakażenie układu moczowego możemy rozpoznać w trzech różnych przypadkach. Pierwszą grupą są wszystkie zakażenia układu moczowego występujące u mężczyzn. Powikłane ZUM to również każde zapalenie wywołane nietypowymi drobnoustrojami (Chlamydia trachomatis, Pseudomonas i inne). Ostatnia grupa to zapalenie pęcherza u kobiet, które mają czynniki predysponujące do rozwoju zapalenia tj. anatomiczne lub czynnościowe zaburzenie odpływu moczu, obecność cewnika moczowego czy miejscowe lub ogólnoustrojowe upośledzenie mechanizmów obronnych.

Zapalenie pęcherza - czynniki predysponujące

Na rozwój zapalenia pęcherza bardziej narażone są kobiety. Wynika to z różnic anatomicznych - cewka moczowa kobiet ma długość około 3-5 cm i jest zdecydowanie krótsza w porównaniu z cewką moczową u mężczyzn o długości około 15-20 cm. Dodatkowo odległość między ujściem cewki a odbytem jest mniejsza u kobiet niż u mężczyzn, co sprawia, że łatwiej jest przenieść przenieść drobnoustroje. Także aktywność seksualna zwiększa ryzyko rozwoju ZUM u kobiet, gdyż predysponuje do mikrouszkodzeń oraz transmisji drobnoustrojów. Ryzyko jest jeszcze większe podczas korzystania z środków antykoncepcyjnych tj. preparaty plemnikobójcze, kapturek naszyjkowy lub krążki dopochwowe.

Utrudniony odpływ moczu z nerki sprzyja zaleganiu moczu i rozwoju bakterii. Blokada może być spowodowana przez kamicę nerkową, złóg w moczowodzie, przerost prostaty u mężczyzn albo nieprawidłowości dotyczące narządu rodnego u kobiet, a także guz nowotworowy. Do rozwoju zakażenia układu moczowego mogą predysponować również inne jednostki chorobowe. Mogą być to np. choroby, które wiążą się z utrudnionym korzystaniem z toalety, przez co dana osoba będzie wstrzymywała oddawanie moczu. Niebezpieczne są również choroby, które wymagają użycia cewnika moczowego, gdyż jest to ciało obce, do którego łatwo przylegają bakterie. Czynnikiem ryzyka rozwoju ZUM są także choroby ogólnoustrojowe tj. cukrzyca.

Bakteriomocz bezobjawowy

Obecność bakterii w drogach moczowych nie zawsze prowadzi do rozwinięcia stanu zapalnego. Jeśli w wykonanym rutynowo badaniu ogólnym moczu wykryte się bakterie, jednak pacjent nie prezentuje objawów zapalenia, taki stan bakteriomoczem bezobjawowym. Bakteriomocz bezobjawowy zwykle nie wymaga leczenia. Wyjątkiem są kobiety w ciąży, mężczyźni przed planowanym zabiegiem przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego oraz osoby przed zabiegami urologicznymi, podczas których może dojść do krwawienia z błony śluzowej dróg moczowych. Nie zaleca się wykonywania rutynowego badania moczu u osób, które nie prezentują cech zakażenia i nie znajdują się w grupie ryzyka rozwoju ZUM.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego

Zapalenie pęcherza moczowego wiąże się z koniecznością częstego i nagłego oddawania moczu - częstomocz i silne parcie na mocz. Oddawaniu moczu towarzyszą objawy dyzuryczne tj. ból lub pieczenie. Pacjenci skarżą się na ból lub dyskomfort w dolnej części brzucha.Podczas zapalenia pęcherza występować może również uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza moczowego. Niekiedy chorzy obserwują także ciemniejsze zabarwienie moczu - od ciemno brunatnego do czerwonego.

Zapalenie pęcherza moczowego, a odmiedniczkowe zapalenie nerek

Jeśli stan zapalny zacznie obejmować jedną lub obie nerki, zazwyczaj pojawia się gorączka powyżej 38 stopni, która może przebiegać z wystąpieniem dreszczy. Dodatkowo pacjenci skarżyć się mogą na ból w okolicy lędźwiowej (jednostronnie lub obustronnie), nudności i wymioty.

Jak stawia się rozpoznanie?

Podstawą do rozpoznania zakażenia układu moczowego są charakterystyczne objawy przedmiotowe oraz wyniki badań pomocniczych. Najczęściej wykonywane są badanie ogólne moczu oraz kontrola wykładników stanu zapalnego w badaniach laboratoryjnych krwi (OB, leukocytoza, poziom białka CRP).W niepowikłanym zapaleniu pęcherza moczowego u kobiet, które nie przebywają w szpitalu leczenie można rozpocząć bez wykonywania posiewu moczu - zakładając, że ZUM jest spowodowane przez E. coli lub S. saprophyticus.

W innych przypadkach należy pobrać mocz w celu wykonania posiewu - pobranie moczu powinno odbyć się przed podaniem pierwszej dawki antybiotyku empirycznego.Oprócz posiewu moczu istnieją inne badania pomocnicze tj. posiew krwi, badanie wydzieliny lub wymazu z cewki moczowej oraz badania obrazowe: USG układu moczowego, TK z podaniem kontrastu, urografia, scyntygrafia nerek. Wykonywanie badań obrazowych zaleca się w przypadku powikłanego zakażenia układu moczowego lub ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Zapalenie pęcherza - leczenie

Podczas zapalenia pęcherza moczowego należy dbać o odpowiednie nawodnienie, by zmniejszyć ryzyko rozwoju bakterii.W przypadkach ciężkiego lub średnio ciężkiego przebiegu zakażenia górnego odcinka układu moczowego konieczny jest odpoczynek w łóżku. W razie gorączki lub bólu zalecane jest przyjmowanie paracetamolu. Leczenie początkowo przebiega z użyciem empirycznej antybiotykoterapii - antybiotyku skutecznego w większości zakażeń wywołanych typowymi dla lokalizacji bakteriami. Jeśli takie leczenie jest nieskuteczne lub zapalenie ma charakter powikłany, włącza się antybiotyk dedykowany dla konkretnej bakterii, wyhodowanej podczas posiewu moczu. U kobiet w ciąży zaleca się stosowanie: amoksycyliny; amoksycyliny z kwasem klawulanowym; cefaleksyny lub fosfomycyny. W przypadku zakażeń u osób z założonym cewnikiem moczowym, należy pamiętać o jego usunięciu lub wymianie.

Zapalenie pęcherza - profilaktyka

Podstawą zachowania zdrowia układu moczowego jest prowadzenie odpowiedniej higieny intymnej. Bardzo ważne jest mycie okolic intymnych przed i po każdym stosunku płciowym. Nie zaleca się jednak wykonywania irygacji pochwy, gdyż sprzyja to zaburzeniom pH i częstszym infekcjom intymnym.Istotnym czynnikiem protekcyjnym jest spożywanie odpowiedniej ilości płynów - około 1,5-2 litrów na dobę.

Dodatkowo zaleca się wypijanie dodatkowej porcji płynów (w ilości około 1 szklanki) przed odbyciem stosunku płciowego.Pozytywny wpływ mają również preparaty oraz soki z wyciągiem z żurawiny - zmniejszają one przyleganie bakterii do błony śluzowej układu moczowego, minimalizując w ten sposób ryzyko rozwinięcia ZUM. Nie zaleca się wstrzymywania oddawania moczu w przypadku pełnego pęcherza. Mocz należy oddać jak najszybciej od momentu wysłania przez nasz organizm sygnału o takiej potrzebie. Zaleca się również oddanie moczu w ciągu kilku minut po odbyciu stosunku płciowego. Ma to na celu szybką eliminację bakterii, które mogły zostać manualnie przeniesione w okolicę cewki moczowej.

Ważny jest również kierunek oczyszczania okolicy moczowo-płciowej po skorzystaniu z toalety. Należy podcierać się w kierunku od ujścia cewki moczowej do odbytu, co zmniejsza ryzyko przeniesienia drobnoustrojów.W razie nawracającego problemu ZUM należy rozważyć zmianę metody antykoncepcyjnej. Ryzykowne jest zwłaszcza stosowanie krążków dopochwowych w połączeniu ze środkami plemnikobójczymi. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić przyjmowanie preparatu, który zawiera antygeny bakteryjne, zabieg ten ma na celu zwiększenie odporności organizmu na dane zakażenie.