Zawroty głowy - przyczyny, objawy i leczenie

Czym są zawroty głowy?

Zawroty głowy są odczuciem subiektywnym. Ciężko jednoznacznie określić definicję tego problemu - aktualnie pod tą nazwą kryją się dwa rodzaje dolegliwości: złudzenie kołowego ruchu lub niestabilności własnego ciała czy otoczenia. Dolegliwości te różnią się między sobą, w związku z czym powstał podział na zawroty układowe i zawroty nieukładowe. Często prowadzą one do zaburzeń równowagi.

Epidemiologia zawrotów głowy

Szacuje się, że zawroty głowy dotykają około 5-10% populacji ogólnej - zarówno dorosłych, jak i dzieci. Częstość tego problemu wzrasta po 65. roku życia i dotyczy aż około 30% osób należących do tej grupy wiekowej. Zaburzenie to częściej obserwuje się również wśród kobiet.

Wśród najczęstszych przyczyn zawrotów głowy u podłoża ok.50%przypadków zawrotów głowy leżą zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego, przy czym w tej grupie przodują łagodne położeniowe zawroty głowy.

Jednak istnieje szereg innych przyczyn zawrotów głowy. Należą do nich m.in. zaburzenia krążenia (np. nagły spadek ciśnienia tętniczego, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca), choroby układu nerwowego (np. zapalenie nerwu przedsionkowego), choroby nowotworowe ucha wewnętrznego, choroby zapalne opon mózgowych i choroby zapalne mózgu. Jest to powszechny problem, dlatego warto być świadomym, że należy diagnozować zawroty głowy.

Układowe zawroty głowy - objawy

Pod nazwą układowych zawrotów głowy kryją się tzw. klasyczne zawroty. Objawiają się one złudzeniem ruchu kołysania,wirowania czy unoszenia otoczenia w stosunku do ciała. Może również wystąpić złudzenie ruchu ciała w stosunku do otoczenia.Nie istnieje przy tym zewnętrzna przyczyna ruchu.

Takim zawrotom bardzo często towarzyszą nudności i/lub wymioty. Dolegliwości te pojawiają się nagle, mogą powodować bardziej chwiejny chód. Osoba, której dotyczy ten problem potrafi zazwyczaj bardzo precyzyjnie określić jakiego typu zaburzenia odczuwa.

Nieukładowe zawroty głowy - objawy

Nieukładowe zawroty głowy są trudniejsze do opisania dla pacjentów. Głównym problemem jest tutaj poczucie braku stabilności, który uniemożliwia pewny chód. Dodatkowo występuje również brak równowagi oraz obawa przed upadkiem.

Istotna jest świadomość faktu, że uczucie niestabilności może być wywołane innymi przyczynami, jak np. osłabieniem ostrości wzroku czy uszkodzeniami układu ruchowego.

Co robić w trakcie wystąpienia zawrotów głowy?

Podstawową czynnością w razie wystąpienia epizodu zawrotów głowy jest zadbanie o własne bezpieczeństwo. Silne zawroty głowy często powodują zaburzenia równowagi, dlatego w przypadku gdy stoimy, warto usiąść bądź położyć się, w celu zminimalizowania ryzyka upadku. Jeśli jednak nie istnieje taka możliwość, należy podeprzeć się lub złapać jakiś stabilny przedmiot. W sytuacji, gdy towarzyszą nam inni, warto poprosić o pomoc w celu zachowania równowagi.

Pomocne może okazać się skupienie uwagi na nieruchomym punkcie w przestrzeni nas otaczającej, w ten sposób niektórym łatwiej jest przeczekać czas trwania nieprzyjemnych objawów.

Jeśli zawroty głowy nie będą przemijały, albo towarzyszyć im będzie ból głowy, osłabienie kończyn lub drętwienie ciała, należy niezwłocznie zadzwonić pod numer alarmowy i wezwać pomoc.

Podział zawrotów głowy

Zawroty głowy spowodowane są różnorodnymi problemami. Przyczyny zawrotów głowy dzielimy ze względu na to, czy ich przyczyną jest zaburzenie ośrodkowe czy obwodowe. Odpowiednio wyróżniamy ośrodkowe zawroty głowy oraz obwodowe zawroty głowy. Te drugie stanowią najczęściej występujący typ zawrotów głowy. Trzecią wyróżnioną kategorią są również fizjologiczne zawroty głowy.

Ośrodkowe zawroty głowy - przyczyny

Ośrodkowe zawroty głowy wynikają z zaburzeń w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN) - mogą dotyczyć mózgu lub rdzenia kręgowego.

Wśród przyczyn występowania tych dolegliwości wymienia się m.in.: stwardnienie rozsiane, migreny, udary pnia mózgu i móżdżku, napady padaczkowe.

Obwodowe zawroty głowy - przyczyny

Obwodowe zawroty głowy są najczęściej występującym typem zawrotów. Przyczyny obwodowych zawrotów głowy znajdują się poza rdzeniem kręgowym i mózgiem.

Wśród nich wymienia się m.in.: urazy ucha wewnętrznego (np. wstrząśnienie błędnika, złamanie piramidy kości skroniowej), zapalenie błędnika (lub toksyczne uszkodzenie błędnika) lub części przedsionkowej CN VIII, otosklerozę błędnikową, łagodne położeniowe zawroty głowy oraz chorobę lokomocyjną.

Łagodne położeniowe zawroty głowy

Jest to najczęściej występująca przyczyna zawrotów głowy, która wynika z zaburzeń w obrębie ucha wewnętrznego. Objawy są uciążliwe i nieprzyjemne, ale sama choroba nie zagraża życiu - stąd w nazwie określenie ?łagodne?.

Zawroty te mają związek ze zmianami położenia głowy, mogą występować nawet przy zmianie pozycji w łóżku. Choroba spowodowana jest przemieszczeniem się otolitów - drobnych kamyczków, które naturalnie znajdują się w uchu. Jeśli otolity umieszczone są nieprawidłowo, w momencie ruchów głową przemieszczają się one i powodują nadmierne pobudzanie niektórych receptorów. Pobudzenie tych receptorów sprawia, że chory odczuwa zawroty głowy.

Leczenie tej przypadłości polega na wykonaniu przez lekarza określonych manewrów (np. manewr repozycyjny Epleya, manewr uwalniający Semonta), które mają na celu przemieszczenie otolitów w odpowiednie miejsce.

Fizjologiczne zawroty głowy - przyczyny

Jako fizjologiczne zawroty głowy określa się zawroty, które spowodowane są ruchem. Mogą one występować już w trakcie ruchu lub chwilę po jego ustaniu - w spoczynku. Wśród przyczyn fizjologicznych zawrotów głowy wymienia się również duże wysokości.

Odczuwanie fizjologicznych zawrotów głowy nie jest powodem do zmartwień.

Statystyka - najczęstsze przyczyny zawrotów głowy

Szacuje się, że wśród 25% osób cierpiących na zawroty głowy przyczyna objawów jest nieznana. W około 15% przypadków podłożem dolegliwości nie jest przyczyna organiczna, ale zaburzenia psychologiczno- psychiatryczne.

Według badań epidemiologicznych najczęstszą organiczną przyczyną zawrotów głowy, stanowiącą 50% wszystkich przypadków, są zaburzenia dotyczące ucha wewnętrznego. Choroby neurologiczne stanowią jedynie ok. 5% przyczyn tych dolegliwości. Uważa się, że również ok.5% stanowią łącznie niedociśnienie tętnicze oraz objawy niepożądane przyjmowanych leków.

Jakie objawy powinny nas niepokoić?

Tak jak wspomniano wcześniej, zaobserwowanie fizjologicznych zawrotów głowy nie powinno budzić niepokoju i nie jest powodem do zmartwień. Nasz niepokój powinny wzbudzić zawroty głowy, które występują pierwszy raz w życiu i nie można wytłumaczyć ich zewnętrznymi czynnikami. Takie zawroty głowy powinny być zgłoszone u lekarza w celu postawienia diagnozy.

Są jednak pewne objawy towarzyszące zawrotom głowy, których zaobserwowanie powinno nas skłonić do rozpoczęcia jak najszybszej diagnostyki. Do tych objawów należy: towarzyszący ból głowy, zaburzenia czucia (np. drętwienie części ciała) oraz osłabienie kończyn. W przypadku któregokolwiek z wymienionych objawów, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Diagnostyka zawrotów głowy - wywiad lekarski

Ścieżka diagnostyczna zawrotów głowy jest przede wszystkim uzależniona od przyczyny, która powoduje te dolegliwości. W diagnostyce zawrotów głowy kluczową rolę odgrywa rzetelnie zebrany wywiad lekarski, który ustali co kryje się pod pojęciem "zawrotów głowy".

Podczas zbierania wywiadu trzeba zwrócić uwagę na współwystępowanie nudności i wymiotów, szumów usznych. Należy zapytać o czas trwania objawów, nagłość i częstotliwość ich występowania. Ważna jest również informacja dotycząca listy leków pacjenta, gdyż mogą one powodować działanie niepożądane w postaci zawrotów głowy.

Już na podstawie wywiadu lekarz pierwszego kontaktu może wysunąć podejrzenie schorzenia, które wywołuje objaw. Ułatwi to podjęcie decyzji, do którego specjalisty należy skierować pacjenta. Jeśli podejrzewa się zawroty błędnikowe, należy skierować pacjenta do laryngologa, z kolei zaburzenia neurologiczne należy konsultować z neurologiem.

Diagnostyka zawrotów głowy - badanie lekarskie

Kolejnym istotnym elementem diagnostyki jest odpowiednio przeprowadzone badanie lekarskie. Istotnymi elementami jest pomiar ciśnienia tętniczego, ocena obecności oczopląsu oraz określenie charakteru zawrotów. Podczas badania należy również ocenić zdolność równowagi pacjenta oraz jego chód (szerokość podstawy, obecność zataczania się) - pomocna w tej kwestii jest próba Romberga lub chód "po linie". Warto rozważyć również przeprowadzenie badania okulistycznego, w celu ewentualnego wykluczenia choroby narządu wzroku jako przyczyny.

Diagnostyka zawrotów głowy - inne badania

Przyczyn zawrotów głowy jest wiele. W zależności od podejrzewanej przyczyny zawrotów głowy może być konieczne przeprowadzenie innych badań. Badania obrazowe jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny głowy umożliwiają rozpoznanie schorzeń np. stwardnienie rozsiane, uwidaczniają przyczyny naczyniowe oraz guzy mózgu.

W razie podejrzenia padaczki, konieczne jest wykonanie badania elektroencefalograficznego (EEG). Czasami wykonuje się również USG tętnic szyjnych w celu oceny stanu naczyń zaopatrujących mózg w tlen. Innym badaniem niekiedy wykonywanym w toku diagnostyki zawrotów głowy jest badanie wideonystagmograficzne (VNG), które pozwala zarejestrować ruchy gałek ocznych w różnych pozycjach.

Leczenie zawrotów głowy

Leczenie zawrotów głowy odbywa się równocześnie na trzech płaszczyznach. Jedną z nich jest leczenie objawowe, doraźne, które ma zmniejszyć lub usunąć objawy oraz zwiększyć komfort życia pacjenta. W tym celu w leczeniu zawrotów głowy stosuje się preparaty tj. środki przeciwhistaminowe (antazolina, prometazyna), antagonistów wapnia (werapamil, cynaryzyna), betahistynę, benzodiazepiny oraz inne leki anksjolityczne.

Kolejnym punktem leczenia jest leczenie przyczynowe, która ma na celu usunięcie przyczyny prezentowanych przez pacjenta objawów. Różni się ono między pacjentami, w zależności od etiologii ich problemu. W przypadku występowania niedokrwienia mózgu zależnego od zmian w tętnicach szyjnych, wykonuje się zabieg stentowania tych tętnic. Zapewnia to odpowiedni przepływ krwi, który może zaopatrzyć mózg. Jeśli przyczyną zawrotów głowy jest stwardnienie rozsiane, leczenie przyczynowe będzie polegało na podawaniu glikokortykosteroidów. Leczenie zawrotów głowy w przypadku najczęstszego zaburzenia jakim są łagodne położeniowe zawroty głowy, opiera się na wykonaniu manewrów celem przesunięcia otolitów w odpowiednie miejsce.

Trzecim aspektem leczenia tego typu dolegliwości jest prowadzenie rehabilitacji następstw uszkodzenia narządu przedsionkowego. Ma to na celu zwalczanie skutków uszkodzenia lub zapobieganie powstawania nowych ubytków. Rehabilitacja ruchowa (kinezyterapia) przynosi pozytywne skutki w każdym typie zawrotów głowy. Istotne jest jednak odpowiednie dobranie ćwiczeń do źródła dolegliwości. Rehabilitację można rozpocząć po ustąpieniu ostrej fazy objawów.