Antykoncepcja długoterminowa - co warto wiedzieć o LARC?

Czym jest LARC?

LARC (z ang. Long-acting reversible contraception) to odwracalna antykoncepcja długoterminowa.

Dostępne metody antykoncepcji długoterminowej to wkładka domaciczna (IUD) z miedzią, wkładka domaciczna z lewonorgestrelem oraz podskórny implant antykoncepcyjny. Te metody zapewniają kobiecie długotrwałą ochronę przed niechcianą ciążą - od 3 do nawet 10 lat. Mają bardzo wysoką skuteczność - zapobiegają niechcianej ciąży w długim okresie czasu nawet do 20 razy lepiej niż tabletki antykoncepcyjne, pierścień antykoncepcyjny czy plaster .

Warto pamiętać, że żadna z tych metod antykoncepcji nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. W celu ochrony przed chorobami wenerycznymi, należy używać prezerwatywy.

Wkładka domaciczna z miedzią

Wkładka miedziana (IUD) to elastyczny przedmiot w kształcie litery T zawierający miedź medyczną, który umieszcza się i pozostawia wewnątrz jamy macicy. Lekarz ginekolog po przeprowadzeniu wywiadu i badania, wprowadza IUD za pomocą specjalnego aplikatora przez pochwę i szyjkę macicy. Po założeniu, z szyjki macicy wystaje nitka, która służy do usuwania wkładki. Zazwyczaj procedurę wykonuje się w pierwszej połowie cyklu. Trwa ona kilka minut i może wiązać się z pewnym dyskomfortem.

Mechanizm działania wkładki domacicznej z miedzią polega między innymi na zmniejszeniu ruchliwości plemników, zwiększeniu syntezy prostaglandyn i nasileniu skurczów macicy przez jony miedzi. Jednym z mechanizmów antykoncepcyjnego działania wkładki z miedzią jest też pojawienie się miejscowego odczynu zapalnego w miejscu umiejscowienia wkładki. Wkładka miedziana nie zawiera żadnych hormonów.

Skuteczność i czas działania

Wskaźnik Pearla dla miedzianej wkładki domacicznej wynosi ok. 0,8. To oznacza że wśród 1000 kobiet używających tej metody antykoncepcji, przez rok 8 z nich najprawdopodobniej zajdzie w ciążę.

Wkładka może pozostać w jamie macicy maksymalnie do 5 lub 10 lat - w zależności od konkretnego produktu. W dniu usunięcia wkładki możliwe jest założenie kolejnej. IUD zapobiega ciąży od pierwszego dnia po jej założeniu.

Działania niepożądane i komplikacje

Do najczęstszych działań niepożądanych miedzianej IUD należą - zwiększenie obfitości krwawień miesięcznych i ból brzucha. W rzadkich przypadkach może także dojść do takich komplikacji jak wypadnięcie wkładki, uszkodzenie ściany macicy, zapalenie narządów miednicy mniejszej czy ciąża ektopowa (poza macicą).

W przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów, takich jak:

• gorączka,

• rozbicie,

• osłabienie,

• rwący ból brzucha,

• pieczenie lub świąd okolic intymnych,

pacjentka zawsze powinna niezwłocznie skontaktować się z lekarzem ginekologiem.

Wkładka domaciczna z lewonorgestrelem

Wkładka wewnątrzmaciczna (IUD) z lewonorgestrelem również ma kształt litery T, ale zamiast miedzi zawiera hormon należący do grupy progestagenów - lewonorgestrel. Podobnie jak w przypadku wersji miedzianej, założenie wkładki domacicznej z lewonorgestrelem odbywa się w gabinecie ginekologicznym, po wywiadzie i badaniu lekarskim. Nitka, która jest niezbędna do późniejszego usunięcia wkładki, wystaje z szyjki macicy. Zabieg nie trwa długo, choć może być związany z pewnym dyskomfortem.

Wkładka hormonalna działa miejscowo na błonę śluzową macicy (endometrium), hamując jej wzrost oraz wpływa na zagęszczenie śluzu szyjkowego, co powoduje, że staje się on nieprzepuszczalny dla plemników.

Skuteczność i czas działania

Wskaźnik Pearla dla wkładki hormonalnej wynosi od 0,09 do 0,33, w zależności od konkretnego produktu, ponieważ wkładki z lewonorgestrelem różnią się od siebie dawkami. Zasadniczo ich skuteczność jest wyższa od wkładki miedzianej.

System domaciczny z lewonorgestrelem skutecznie chroni przed nieplanowaną ciążą po tygodniu od założenia, jeżeli został założony później niż w ciągu pierwszych 7 dni cyklu miesięcznego. W takiej sytuacji przez pierwsze 7 dni należy dołączyć dodatkową metodę antykoncepcji (np. prezerwatywy). Jeżeli wkładka została założona w ciągu pierwszych 7 dni cyklu, nie jest konieczne stosowanie dodatkowej metody antykoncepcyjnej.

Wkładka z lewonorgestrelem musi zostać usunięta nie później niż po 3, 5 lub 8 latach, w zależności od konkretnego produktu. Po usunięciu ginekolog może założyć kolejny system podczas tej samej wizyty.

Działania niepożądane i komplikacje

Wkładka hormonalna może spowodować zwiększenie obfitości miesiączek w pierwszych miesiącach po założeniu, nieregularne krwawienia oraz plamienie w środku cyklu. Jednak z biegiem czasu, obfitość krwawień i bolesność się zmniejszają, a długość miesiączki skraca. Czasem nawet dochodzi do zatrzymania miesiączkowania. Z tego powodu jednym ze wskazań do założenia takiego systemu domacicznego są nadmierne krwawienia miesiączkowe o nieznanej przyczynie.

Inne najczęściej zgłaszane działania niepożądane to: bóle głowy, mdłości, tkliwość piersi, wystąpienie torbieli jajników i wahania nastroju. W przypadku tej wkładki również może dojść do rzadkich komplikacji: wypadnięcie wkładki, uszkodzenie ściany macicy, zapalenie narządów miednicy mniejszej i ciąża ektopowa (ciąża pozamaciczna).

Jeżeli po założeniu wkładki pojawią się niepokojące objawy, np.:

• gorączka,

• rozbicie,

• osłabienie,

• rwący ból brzucha,

• pieczenie lub świąd okolic intymnych,

wskazany jest pilny kontakt z lekarzem!

Implant antykoncepcyjny

Najskuteczniejszą z metod antykoncepcji długoterminowej jest implant podskórny. Implant antykoncepcyjny to giętki, plastikowy pręcik o wielkości zapałki, który jest zakładany pod skórę po wewnętrznej stronie ramienia. Jest to metoda hormonalna - uwalnia do organizmu progestagen. Implant jest zakładany przez lekarza bezpośrednio pod skórę, po ewentualnym miejscowym znieczuleniu. Procedura trwa kilka minut i zazwyczaj wykonywana jest między 1. a 5. dniem cyklu.

Progestagen działa przede wszystkim poprzez hamowanie owulacji, czyli uwolnienie komórki jajowej z jajnika. Dodatkowo wpływa na zagęszczenie śluzu szyjkowego, dzięki czemu staje się on nieprzepuszczalny dla plemników oraz hamuje wzrost endometrium.

Skuteczność i czas działania

Skuteczność implantu jest bardzo wysoka - określana przez wskaźnik Pearla wynosi 0,05, czyli na 1000 kobiet stosujących tę metodę przez rok mniej niż jedna zajdzie w ciążę.

Jeżeli implant antykoncepcyjny został założony w ciągu pierwszych 5 dni cyklu, zabezpieczenie skuteczne jest od samego początku. W innym przypadku należy stosować dodatkową metodę antykoncepcji, np. barierową , przez pierwszy tydzień.

Implant od momentu założenia działa przez 3 lata. Po tym czasie musi zostać usunięty przez lekarza, ale kolejny można założyć jeszcze tego samego dnia.

Działania niepożądane i komplikacje

Implanty antykoncepcyjne mogą powodować zmiany w krwawieniu miesięcznym. Krwawienia zazwyczaj są nieregularne, mogą być rzadsze lub nawet może być ich brak. Rzadziej występują częstsze i obfitsze krwawienia.

Do innych często zgłaszanych działań niepożądanych implantu antykoncepcyjnego należą: bóle głowy, bóle piersi, wzrost masy ciała, trądzik i zaburzenia ze strony układu pokarmowego.

Dla kogo jest LARC?

Antykoncepcja długoterminowa to dobre rozwiązanie dla wielu kobiet, zwłaszcza tych, które pragną niezwykle skutecznej, długotrwałej metody antykoncepcji bez konieczności codziennego przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych czy regularnej wymianie plastra. Metody LARC są szczególnie korzystne dla kobiet, które wolą metodę o niskim nakładzie pracy, nie planują ciąży w najbliższych latach, ale jednocześnie chcą zachować możliwość powrotu do płodności po zakończeniu stosowania. Metody antykoncepcji długoterminowej są w pełni odwracalne, a powrót płodności jest w miarę szybki.

Co więcej, antykoncepcja długoterminowa jest bezpieczna dla większości pacjentek, ma niewielką liczbą przeciwwskazań, a także jest zalecana kobietom po porodzie i karmiących piersią.

Metody antykoncepcji hormonalnej zawierające estrogeny są przeciwskazane w wielu stanach chorobowych, u pacjentek: z nadciśnieniem tętniczym, chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą z powikłaniami naczyniowymi, migrenami z aurą. Natomiast antykoncepcję długoterminową można zazwyczaj bezpiecznie stosować w wyżej wymienionych przypadkach, ponieważ te metody nie zawierają estrogenów. Progestageny mają niewielki wpływ na układ sercowo-naczyniowy, a IUD z miedzią jest pod tym względem jeszcze bezpieczniejsza - nie wywiera wpływu ani na gospodarkę hormonalną, ani na metabolizm organizmu.

Antykoncepcja długoterminowa jest bezpieczna i skuteczna u pacjentek w każdym wieku - jest odpowiednia zarówno dla młodych kobiet, jak i dla tych przed menopauzą. W przeciwieństwie do metod zawierających estrogeny, LARC może być stosowana u kobiet po 35. roku życia. Systemy domaciczne, wbrew powszechnym przekonaniom, są dostępne także dla kobiet, które nigdy nie rodziły.

Podsumowanie

Metody antykoncepcji długoterminowej łączą wysoką skuteczność, wygodę i długotrwałą ochronę, stając się cennym narzędziem zapobiegania ciąży dla wielu kobiet. Dzięki różnym dostępnym opcjom, każda pacjentka może znaleźć coś, co najbardziej odpowiada jej indywidualnym potrzebom i preferencjom. Oczywiście, jak w przypadku każdej decyzji związanej ze zdrowiem, ważne jest skonsultowanie się z lekarzem, aby w pełni zrozumieć wszystkie zalety i ewentualne ryzyko związane z zastosowaniem wybranej metody antykoncepcji.

Bibliografia

1. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów, Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące LARC, [dostęp maj 2023] dostępne online pod adresem: https://www.acog.org/womens-health/faqs/long-acting-reversible-contraception-iud-and-implant

2. Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów, Practice Bulletin Number 186, November 2017, [dostęp maj 2023], dostępny online pod adresem: https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-bulletin/articles/2017/11/long-acting-reversible-contraception-implants-and-intrauterine-devices

3. Charakterystyka Produktu Leczniczego Mirena https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/15713/characteristic

4. Charakterystyka Produktu Leczniczego Implanon http://chpl.com.pl/data_files/2011-12-15_11_12_ImplanonNXT_SmPC_clean.pdf