Grzybica stóp - jak wygląda, jak leczyć, jak jej uniknąć?

Grzybica stóp - jakie są jej rodzaje?

Grzybica stóp dzieli się na trzy postacie kliniczne, które przede wszystkim różnią się lokalizacją zmian grzybiczych. Wyróżniamy:

1. Grzybica złuszczająca - zwykle obejmuje podeszwy stóp oraz powierzchnię boczną.

2. Grzybica międzypalcowa - jak sama nazwa wskazuje, obejmuje przestrzenie międzypalcowe, często między 3. i 4. oraz 4. i 5. palcem stopy.

3. Grzybica potnicowa - ta postać wyróżnia się nieco innym charakterem zmian, gdyż na skórze stóp pojawiają się pęcherzyki na podeszwie (początkowo w sklepieniu, tzn. tej części, która jest oderwana od podłoża). Po pęknięciu, z pęcherzyków powstają nadżerki i może rozwinąć się grzybica wrzodziejąca.

Jakie grzyby atakują skórę stóp?

Grzybicę stóp wywołują tzw. dermatofity, czyli grzyby chorobotwórcze, do których należy m.in. Epidermophyton floccosum, Trichophyton rubrum czy Trichophyton interdigitale. Czasami dochodzi do zakażenia przez gatunek grzyba, który zwykle atakuje zwierzęta - w takim wypadku zwykle przebieg jest bardziej gwałtowny. Ze względu na dość łagodne objawy, u wielu osób grzybica stóp przyjmuje charakter przewlekły.

Jak wygląda grzybica stóp?

Grzybica stóp jest często uciążliwa dla pacjenta - pojawia się uporczywe swędzenie skóry (zwłaszcza tuż po zdjęciu butów i skarpetek), jej nadmierne łuszczenie. Ponadto skóra może zyskać nowe zabarwienie - zwykle zaczerwienienie (tzw. wysypka o charakterze rumieniowo-złuszczającym, która w różnych postaciach lokalizuje się w nieco innych obszarach stopy). Może również dochodzić do bolesnego pękania skóry, zwłaszcza w przypadku grzybicy międzypalcowej. Ponadto pojawia się nieprzyjemny zapach.

Grzyby rozwijają się w wilgotnym środowisku, sprzyja im także ciepło oraz wilgoć - stąd grzybica zwykle rozwija się w obrębie stóp. Angielskim idiomem określającym grzybicę stóp jest "stopa atlety" - co pozwala wywnioskować, że nadmierne pocenie i noszenie przepoconego obuwia (zwłaszcza bardzo dopasowanego) jest kolejnym czynnikiem powodującym grzybicę.

U kogo częściej rozwijają się zakażenia grzybicze?

Ryzyko zachorowania na grzybicę stóp i inne zakażenia grzybicze wzrasta u osób o osłabionej odporności - na przykład osób starszych lub przyjmujących leki takie jak sterydy czy chemioterapię. Zaburzenia krążenia obwodowego (zwłaszcza miażdżyca, zmiany niedokrwienne, które na początku mogą się objawiać jako zmiany skórne) również sprawiają, że grzybica stóp może być częstszym i bardziej uporczywym problemem. Ze względu na zaburzenia krążenia, czucia i odporności występujące u cukrzyków, ta grupa chorych również jest bardziej narażona na rozwój grzybicy.

Jak można uchronić się przed grzybicą stóp i nawrotem choroby?

Najważniejsze znaczenie dla ochrony przed grzybicą stóp jest dbanie o własną higienę - codzienna zmiana skarpet, pranie obuwia, odpowiednie dopasowywanie ubioru do pogody i aktywności. Pomiędzy kolejnymi założeniami, buty i skarpetki powinny być kompletnie suche.

Duże znaczenie ma zachowanie higieny w miejscach publicznych, takich jak basen i publiczne pływalnie, gdzie chodzenie boso może sprawić, że nabawimy się grzybicy stóp. Należy pamiętać, by nie pożyczać i nie korzystać z cudzego obuwia czy ręczników. Przy zakupach nowych butów warto zapoznać się z ich składem - noszenie nieprzewiewnego obuwia również zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju grzybicy stóp. Po kąpieli należy zawsze pamiętać o dokładnym osuszeniu stóp, zwłaszcza przestrzeni międzypalcowych.

Powinniśmy mieć na uwadze, że grzybica stóp może rozprzestrzenić się na inne części ciała poprzez własne ręce. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność, jeśli grzybica stóp wystąpi, aby nie przenieść jej na ręce czy w okolice narządów płciowych poprzez np. brudny ręcznik (w przypadku stwierdzenia grzybicy warto stosować oddzielny ręcznik do stóp).

Grzybicę stóp można ponownie nabyć po jej wyleczeniu, poprzez noszone wcześniej buty. Buty i skarpetki osoby chorej należy poddać odkażeniu, np. roztworem formaliny lub chionoksyzolu.

Jak zdiagnozować i leczyć grzybicę stóp?

Jeśli podejrzewamy u siebie grzybicę stóp, należy zgłosić się do lekarza. Charakterystyczny obraz grzybicy stóp oraz wywiad z pacjentem z reguły wystarcza do postawienia diagnozy. Lekarz - zwykle z tym problemem zgłosimy się do dermatologa, który specjalizuje się w chorobach skóry i paznokci - może dodatkowo zdecydować o pobraniu zeskrobin ze skóry celem przeprowadzenia bardziej szczegółowych badań, zwłaszcza w przypadku szczególnie nawracającej lub opornej na leczenie grzybicy. Grzybica skóry może być także diagnozowana z pomocą tzw. lampy Wooda (emitującej promieniowanie nadfioletowe), natomiast nie wszystkie gatunki grzybów chorobotwórczych są widoczne w jej świetle.

Ile trwa leczenie grzybicy stóp?

Grzybicy stóp trudno pozbyć się domowymi sposobami i skuteczne leczenie wymaga zastosowania specjalnych środków przeciwgrzybiczych. Z reguły na początek stosuje się leczenie miejscowe w postaci maści lub kremów, preparaty te zawierają pochodne azolowe, np. klotrimazol, allylaminy lub cyklopiroks. Taka terapia trwa przez około 6 tygodni, więc wymaga dużo cierpliwości ze strony pacjenta (przy czym warto wiedzieć, że aby wyleczyć grzybicę paznokci, to należy poświęcić na to kilka miesięcy). Jeśli jednak takie postępowanie okaże się niewystarczające, przechodzi się do leczenia doustnego (terbinafiną, itrakonazolem lub flukonazolem), które trwa do kilku tygodni.

Możliwe jest także dołączenie miejscowych sterydów, aby ograniczyć stan zapalny. Na rynku dostępne są preparaty łączone.

Czy grzybicy stóp zawsze towarzyszy grzybica paznokci?

Paznokcie również mogą być objęte grzybicą. Często grzybica stóp współistnieje z grzybicą paznokci. Zmienia się wtedy płytka paznokciowa, zwykle przybierając inny wygląd. Grzybica paznokci została szerzej omówiona w tym artykule .

Bibliografia

Serwis Mayo Clinic [dostęp 14.07.2023], [online], dostępny w internecie https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/athletes-foot/symptoms-causes/syc-20353841

Serwis Mayo Clinic [dostęp 14.07.2023], [online], dostępny w internecie https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/athletes-foot/diagnosis-treatment/drc-20353847

Andrzej Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, 2021, wyd. MP