Antykoncepcja hormonalna a choroby serca – co warto wiedzieć?

Co zawiera antykoncepcja hormonalna i jakie są jej formy?

Do najpopularniejszych form antykoncepcji hormonalnej należą tabletki (pigułki), plastry, pierścienie dopochwowe, a rzadziej implanty czy iniekcje domięśniowe. Wszystkie te metody cechuje wysoka skuteczność.

Najczęściej używane jest połączenie dwóch rodzajów hormonów: pochodnych estrogenów oraz gestagenów. Mechanizm działania obejmuje blokowanie owulacji i hamowanie dojrzewania pęcherzyków jajnikowych.

Powyższe substancje czynne wywierają wielokierunkowe efekty na organizm człowieka i mogą powodować zwiększenie ryzyka niektórych stanów chorobowych.

U niektórych kobiet, szczególnie karmiących piersią, palących tytoń czy chorujących na toczeń rumieniowaty układowy w pierwszej kolejności zaleca się antykoncepcję opartą tylko na składowej gestagennej.

Co kryje się pod ogólnym pojęciem "choroby serca"?

Pomimo że antykoncepcja hormonalna nie wpływa bezpośrednio na mięsień sercowy, to może prowadzić pośrednio do jego uszkodzenia.

Choroby serca mogą być skutkiem stosowania antykoncepcji hormonalnej lub przeciwwskazaniem do jej włączenia, głównie ze względu na jej wpływ na naczynia krwionośne. W uszkodzonych naczyniach rozwijają się blaszki miażdżycowe oraz tworzą zakrzepy krwi, co prowadzi do zwężenia kapilar i spadku dostaw utlenowanej krwi, niezbędnej do pracy serca.

Zdrowie naczyń krwionośnych i serca zależy w dużej mierze od prawidłowego ciśnienia tętniczego, stężenia glukozy we krwi, odpowiedniej równowagi lipidowej organizmu czy palenia tytoniu.

Czy nadciśnienie tętnicze ma związek z antykoncepcją?

Badania naukowe udowadniają, że dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna może prowadzić do nieznacznego wzrostu ciśnienia tętniczego krwi. Szczególnie narażone są osoby z wywiadem rodzinnym w kierunku nadciśnienia tętniczego czy osoby otyłe.

Za rozwój nadciśnienia odpowiedzialna jest głównie składowa estrogenowa leku, która nasila produkcję angiotensynogenu, a ten prowadzi do skurczu tętniczek. Z tego względu antykoncepcja dwuskładnikowa u kobiet z nadciśnieniem  jest przeciwwskazana. Warto zaznaczyć, że antykoncepcja jednoskładnikowa, bazująca na gestagenach praktycznie nie koreluje ze wzrostem wartości ciśnienia tętniczego.

Niekontrolowane nadciśnienie tętnicze jest jednym z czynników ryzyka rozwoju miażdżycy, która w konsekwencji może prowadzić do zawału serca. Wysokie ciśnienie w układzie tętniczym wymusza na mięśniu sercowym wzmożony wysiłek w związku z wypompowywaniem krwi i z czasem może prowadzić do rozwoju niewydolności serca i innych chorób układu sercowo-naczyniowego.

Jaki jest wpływ antykoncepcji hormonalnej na gospodarkę węglowodanową i lipidową organizmu?

Syntetyczne hormony obecnie stosowane są w niskich dawkach, dzięki czemu ich wpływ na stężenie glukozy i lipidów we krwi został znacznie zminimalizowany.

Osoby młode, bez wywiadu w kierunku cukrzycy nie mają się czego obawiać. Dużą ostrożność należy zachować wobec pacjentek ze stwierdzoną cukrzycą, do tej pory dobrze kontrolowaną lekami. Stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest z kolei bezwzględnie przeciwwskazane u osób z ponad 20-letnim wywiadem cukrzycowym, cukrzycą niekontrolowaną oraz przy obecnych powikłaniach cukrzycy, np. retinopatii cukrzycowej.

Stosowane w antykoncepcji pochodne estrogenu i progesteronu wpływają na wzrost stężenia tzw. "złego" cholesterolu LDL oraz trójglicerydów. Często efekt ten jest przejściowy i mija w ciągu kilku miesięcy od rozpoczęcia terapii. U wszystkich pacjentek zalecana jest okresowa kontrola wyżej wymienionych parametrów. Wszelkie nieprawidłowości wymagają konsultacji lekarskiej, ponieważ podwyższone poziomy cholesterolu silnie korelują ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Czy antykoncepcja hormonalna wpływa na rozwój zakrzepicy?

Ze wzrostem ryzyka powikłań zakrzepowo-zatorowych koreluje przede wszystkim stosowanie dwuskładnikowej terapii hormonalnej, która zawiera komponentę estrogenową. Estrogeny nasilają produkcję fibrynogenu i prawdopodobnie modyfikują funkcję płytek krwi oraz czynników przeciwkrzepliwych.

Wyjściowo u młodych, zdrowych osób ryzyko zakrzepicy  jest bardzo niskie i 2-6-krotny jego wzrost, spowodowany podażą syntetycznych hormonów nie stanowi dużego zagrożenia dla zdrowia.

Na powikłania zakrzepowo-zatorowe narażone w wyższym stopniu są pacjentki po 35. roku życia oraz palące papierosy. U tych kobiet odradza się stosowanie terapii dwuskładnikowej i rozważenie wyłącznie antykoncepcji gestagennej lub niehormonalnej.

Antykoncepcja hormonalna a zawał serca - jakie są fakty?

Badania wykazują niespełna 2-krotny wzrost ryzyka zawału mięśnia sercowego w związku ze stosowaniem tej formy zabezpieczenia. W grupie ryzyka tego powikłania są przede wszystkim pacjentki palące papierosy oraz kobiety po 35. roku życia.

Podsumowanie częstych przeciwwskazań do antykoncepcji hormonalnej - czy dotyczą Ciebie?

Do częstych przeciwwskazań do antykoncepcji hormonalnej należą:

• ciąża lub jej podejrzenie,

• niezdiagnozowane krwawienie z dróg rodnych,

• choroba nowotworowa,

• udar mózgu,

• migrena z aurą,

• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa,

• choroba niedokrwienna serca,

• cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi lub trwająca powyżej 20 lat,

• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,

• ciężka dyslipidemia,

• choroby zastawkowe serca,

• palenie tytoniu przez kobietę w wieku powyżej 35 lat.

Bibliografia:

1. Kowalczyk P, Wójcik J. "Bezpieczeństwo antykoncepcji hormonalnej: analiza dostępnych danych". Farmakologia i Toksykologia. 2021;43(3):200-215.

2. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wskazań i bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej oraz wewnątrzmacicznej, Ginekologia Polska 2014; 3

3. WHO Medical eligibility criteria for contraceptive use. Edycja V, 2015