Antykoncepcja hormonalna a pamięć - fakty i mity

Co zawierają i jak działają hormonalne środki antykoncepcyjne?

Hormonalne środki antykoncepcyjne można podzielić na dwa rodzaje:

Dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna zawiera syntetyczne pochodne dwóch hormonów - estrogenu i progesteronu, a postać jednoskładnikowa - tylko progesteronu.

Składowa estrogenna hamuje dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych, w których rośnie komórka jajowa.

Część gestagenna blokuje owulację i prowadzi do zagęszczenia śluzu szyjkowego, co utrudnia wnikanie plemników do jamy macicy.

Czym jest pamięć?

Pamięć definiowana jest jako proces składający się z kilku faz, takich jak rejestrowanie bodźców, ich przechowywanie i odtwarzanie. Osobnicze zdolności do przeprowadzania tych procesów są bardzo zróżnicowane, co oznacza, że każdy z nas ma własny odmienny poziom tej zdolności.

W zależności od tzw. zdolności specyficznych możemy wyróżnić pamięć wzrokową, przestrzenną oraz słuchową.

Ze względu na czas przechowywania informacji w zasobach pamięci wyróżniamy pamięć sensoryczną, krótką i trwałą.

Jeśli chodzi o zdolność zwerbalizowania śladu pamięciowego można wyróżnić pamięć deklaratywną i niedeklaratywną (pamięć czynności, np. jazda na rowerze).

Jakie części mózgu są odpowiedzialne za pamięć?

Wszystkie dotychczasowe badania wskazują, że w mózgu nie ma tylko jednego obszaru odpowiedzialnego za magazynowanie informacji. Poszczególne obszary mózgowia oddziałują na różne typy pamięci.

Fragmenty płatów czołowych odpowiadają głównie za pamięć krótkotrwałą oraz przetwarzanie docierających do nas informacji. Płaty skroniowe, w skład których wchodzi także hipokamp, odpowiedzialne są za długotrwałe przechowywanie wspomnień oraz orientację przestrzenną. W zapamiętywanie zaangażowane są dodatkowo ciało migdałowate, a nawet móżdżek.

Kluczowym aspektem w powstawaniu wspomnień jest obecność neuroprzekaźników. Należą do nich glutaminian, acetylocholina, dopamina czy serotonina. Każde wydarzenie powoduje uwolnienie pewnych neuroprzekaźników, które odpowiedzialne są za komunikację między poszczególnymi częściami mózgu. W efekcie powstają nowe połączenia synaptyczne, a to jest podstawą konsolidacji pamięci.

Dlaczego stosowanie antykoncepcji hormonalnej miałoby wpływać na pamięć?

Tabletki (pigułki) antykoncepcyjne zawierają estrogeny będące hormonami steroidowymi. Z licznych badań wynika, że hormony steroidowe wpływają na różne aspekty funkcji mózgu, w tym procesy neurogenezy, pobudliwości neuronów czy ich plastyczność. Dużą liczbę receptorów wiążących estrogeny wykryto w obrębie hipokampa i ciał migdałowatych.

Badanie przeprowadzone przez Patrizię Porcu sugeruje, że estrogeny wpływają w ten sposób na zdolności poznawcze, stany emocjonalne, zachowania społeczne, a nawet układ nagrody w organizmie człowieka.

Środki hormonalne a pamięć - czy jest się czego obawiać?

Naukowcy w ostatnich latach przeprowadzili serię badań, porównując zdolności poznawcze młodych kobiet stosujących hormonalne metody antykoncepcyjne z kobietami miesiączkującymi naturalnie, niestosującymi tej formy zabezpieczenia.

Badanie Lauren L Hamburger oceniało zdolność dostrzegania nowych „obiektów”, pojawiających się na specjalnej tablicy. Lepsze wyniki osiągały kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną w porównaniu do kobiet nieprzyjmujących takich leków.

Inne badanie autorstwa Shawn E Nielsen polegało na przedstawieniu historii zawierających główny wątek z pobocznymi szczegółami. Po tygodniu badacze poprosili tę grupę kobiet o odtworzenie opowieści. Uczestniczki na doustnej antykoncepcji hormonalnej znacznie lepiej pamiętały ogólny temat opowiadania, podczas gdy kobiety niestosujące tabletek antykoncepcyjnych wykazywały i opisywały większe znaczenie pobocznych szczegółów.

Elizabeth Hampson badała, jaki wpływ tabletki antykoncepcyjne wywierają na pamięć roboczą i dokładność w wykonywaniu zadanych czynności przez uczestniczki. Kobiety z wyższym poziomem krążącego estradiolu popełniały istotnie mniej błędów w zadaniu pamięci roboczej niż kobiety badane z niskim estradiolem. Panie z pierwszej grupy były zwykle także dokładniejsze.

Wpływ estrogenów na pamięć sprawdzano także u kobiet po menopauzie, kiedy stężenie endogennych hormonów naturalnie znacznie spada. Wykazano, że im dłuższy okres stymulacji estrogenowej w organizmie kobiety, tym lepiej zachowane z wiekiem pozostają wszystkie rodzaje pamięci. Powyższe badanie sugeruje zasadność stosowania hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) w wybranej grupie pacjentek.

Jak rozumieć wyniki przedstawionych badań?

Przeprowadzone do tej pory badania sugerują dość wyraźny związek hormonalnych środków antykoncepcyjnych z funkcjonowaniem pamięci. Najnowsza wiedza medyczna w tym temacie potwierdza, że wpływ egzogennych hormonów jest z reguły pozytywny lub polega tylko na nieznacznej modulacji działania pamięci człowieka, co suponuje np. badanie z zapamiętywaniem ogółu i szczegółów historii.

Analiza zebranych do tej pory materiałów sugeruje, że kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne nie mają powodów do obaw o swoją pamięć.

Jakie są inne zalety stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Oczywistą zaletą i podstawową funkcją hormonalnych środków antykoncepcyjnych jest zapobieganie zajścia w niechcianą ciążę. Należy podkreślić, że środki hormonalne są obecnie jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji - mają niski wskaźnik Pearla.

Badania potwierdzają, że kobiety stosujące hormonalne środki antykoncepcyjne mają mniejsze ryzyko zachorowania na raka jajnika, który jest najgroźniejszym z nowotworów ginekologicznych.

Ponadto środki antykoncepcyjne znalazły zastosowanie w leczeniu trądziku, endometriozy, PMS, zespołu policystycznych jajników oraz zaburzeń miesiączkowania.

Bibliografia

Christina A Thrasher, "The Effects of Hormone Contraceptives and Menstruation on Object Memory and Spatial Ability in Young Women", dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35349378

Shawn E Nielsen, "Hormonal contraception usage is associated with altered memory for an emotional story", dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21740976/

Elizabeth Hampson, "Estradiol concentrations and working memory performance in women of reproductive age", dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24011502/

Soniya Assudani Patel, "Estradiol effects on spatial memory in women", dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34560131/

Mary C Tierney, "Lifelong estrogen exposure and memory in older postmenopausal women", dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23246919/