Jakie leki mogą osłabiać skuteczność antykoncepcji?

Tabletki antykoncepcyjne – jak działają? Jaka jest skuteczność i skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej?

Najbardziej popularnymi tabletkami antykoncepcyjnymi są tabletki dwuskładnikowe. W składzie zawierają substancje z grupy estrogenów oraz gestagenów, które hamują uwalnianie hormonów gonadotropowych przez przysadkę i tym samym uniemożliwia wystąpienie owulacji. Dodatkowo leki te indukują zmiany w obrębie endometrium (błony śluzowej macicy), co zapobiega ewentualnemu zagnieżdżeniu się zapłodnionego zarodka.

Na czym polega farmakokinetyka hormonalnych środków antykoncepcyjnych?

Etynyloestradiol, który jest odpowiedzialny za działanie estrogenne w tabletkach antykoncepcyjnych, po zażyciu doustnym charakteryzuje się zdolnością wchłaniania w organizmie na poziomie około 40-50%. Ten odsetek przechodzi do krwiobiegu w niezmienionej postaci. Pozostała część etynyloestradiolu ulega przemianom w jelitach i wątrobie w wyniku efektu pierwszego przejścia. W jelitach etynyloestradiol łączy się z siarczanami i jako taki kompleks jest transportowany do wątroby przez żyłę wrotną. Tam dochodzi do procesu hydroksylacji etynyloestradiolu, w którym bierze udział izoenzym cytochromu P450 3A4 (CYP3A4), a następnie - do połączenia z kwasem glukuronowym. CYP3A4 jest zaangażowany w metabolizm etynyloestradiolu, jednakże może także brać udział w metabolizmie wielu innych leków, co może powodować różnego rodzaju interakcje i działania niepożądane. Kobiety przyjmujące hormonalną antykoncepcję powinny unikać interakcji farmakokinetycznych.

Estrogeny połączone z kwasem glukuronowym są wydzielane do żółci, a następnie w jelicie (pod wpływem bakterii jelitowych, głównie laseczek z rodzaju Clostridium) ulegają rozdzieleniu od kwasu glukuronowego. Wolny etynyloestradiol ponownie jest wchłaniany do krwiobiegu. Biorąc pod uwagę rolę bakterii jelitowych w procesie rozdzielenia hormonu od kwasu glukuronowego, istnieje ryzyko niekorzystnych interakcji między hormonalną antykoncepcją a antybiotykami, które mogą wpływać na florę jelitową i ograniczać proces rozdzielenia etynyloestradiolu, a przez to obniżać skuteczność antykoncepcji.

Progestageny zawarte w tabletkach antykoncepcyjnych mają wysoką zdolność wchłaniania (80-100%) i nie podlegają krążeniu wątrobowo-jelitowemu, co sprawia, że nie występują interakcje między preparatami zawierającymi tylko progestagen a antybiotykami.

Skuteczność antykoncepcji a leki - jakie leki mogą indukować interakcje farmakokinetyczne o istotnym znaczeniu klinicznym?

• Antybiotyki i chemioterapeutyki:

  • amoksycylina, a także preparaty z kwasem klawulanowym,

  • cefalosporyny

  • karbapenemy,

  • klindamycyna,

  • penicylina,

  • erytromycyna,

  • klarytromycyna,

  • azytromycyna,

  • tetracykliny,

  • kotrimoksazol,

  • cyprofloksacyna,

  • norfloksacyna,

  • lewofloksacyna.

Jeżeli kobieta stosująca antykoncepcję hormonalną jest w trakcie leczenia przeciwbakteryjnego, to w trakcie przyjmowania i 7 dni po zakończeniu, pacjentka powinna używać dodatkowego zabezpieczenia np. prezerwatywy. Należy również pamiętać, iż dotyczy to nie tylko antybiotyków podawanych doustnie, ale także pozajelitowo.

Jednakże badania prowadzone w ostatnim czasie, pokazują, iż interakcje między większością antybiotyków a antykoncepcją hormonalną nie mają już dużego znaczenia w praktyce. Natomiast nadal bardzo istotne są interakcje z ryfampicyną i jej pochodnymi.

• Leki hamujące aktywność CYP3A4, które mogą spowalniać metabolizm składowych środków antykoncepcyjnych:

  • leki przeciwgrzybicze: flukonazol, itrakonazol, worykonazol, ketokonazol,

  • antybiotyki z grupy makrolidów: erytromycyna, klarytromycyna,

  • metronidazol,

  • statyny: atorwastatyna, simwastatyna

• Substancje, które mogą powodować zwiększenie stężenia etynyloestradiolu w surowicy:

  • atorwastatyna,

  • kwas askorbinowy (witamina C),

  • paracetamol - w dawce większej niż 3 g na dobę,

  • substancje hamujące izoenzymy cytochromu P450 3A4, tj.: indynawir, flukonazol, worykonazol i troleandomycyna.

• Substancje, które mogą powodować zmniejszenie stężenia etynyloestradiolu w surowicy:

  • substancje zwiększające pasaż jelitowy, a co za tym idzie wchłanianie hormonów np. przeczyszczające produkty lecznicze.

• Substancje zwiększające klirens złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych (zmniejszona skuteczność złożonych doustnych środków antykoncepcyjnych przez indukcję enzymatyczną):

Według aktualnych badań, doustna antykoncepcja hormonalna zawierająca lewonorgestrel oraz implanty zawierające lewonorgestrel lub etonogestrel mają skłonność do interakcji z lekami indukującymi CYP3A4, co może powodować obniżenie skuteczności antykoncepcji. Do leków indukujących cytochrom CYP3A4 należą:

• • leki przeciwpadaczkowe tj.: karbamazepina, fenobarbital, fenytoina, prymidon, topiramat, butalbital, okskarbazepina,

  • leki przeciwgruźlicze: rifampicyna, ryfabutyna,

  • leki stosowane w leczeniu zakażenia HIV np. rytonawir, efawirenz,

  • preparaty zawierające w składzie dziurawiec zwyczajny,

  • deksametazon, prednizon, metyloprednizolon,

  • leki stosowane w leczeniu narkolepsji: modafinil, armodafinil,

  • omeprazol, lanzoprazol.

Czy sok grejpfrutowy wpływa na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych?

Grejpfrut oraz sok wyciśnięty z tego owocu zawierają substancje chemiczne tj. flawonoidy i furanokumaryny, które blokują działanie enzymów odpowiedzialnych za wchłanianie tabletek antykoncepcyjnych. Substancje te są inhibitorami enzymu CYP3A4. Znajdują się one w wątrobie oraz przewodzie pokarmowym i odpowiadają za metabolizm leków. CYP3A4 bierze udział w metabolizmie m.in. etynyloestradiolu, który jest składnikiem dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. Gdy kompleks tych enzymów jest hamowany, poziom leku we krwi może wzrosnąć, co może prowadzić do zwiększenia ryzyka występowania działań niepożądanych. Jednakże nie wpływa to na skuteczność leku, a co za tym idzie - ryzyko zajścia w ciążę nie wzrasta.

Należy także zwracać uwagę na spożywanie takich soków jak: limonkowy, pomarańczowy, z owoców pomelo i żurawinowy, ze względu na dużą zawartość witaminy C.

Warto pamiętać, aby grejpfrut, sok grejpfrutowy, preparaty z witaminą C lub produkty w nią bogate spożywać co najmniej 4 godziny przed i 4 godziny po zażyciu tabletki. Pigułki najlepiej popijać wodą, a nie sokami.

Jakie objawy niepożądane może spowodować zahamowanie metabolizmu etynyloestradiolu?

Zahamowanie metabolizmu etynyloestradiolu może powodować:

Czy preparaty ziołowe oraz suplementy diety mają wpływ na skuteczność antykoncepcji hormonalnej?

W trakcie stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych należy bezwzględnie uważać na preparaty dodatkowo przyjmowane przez pacjentkę np. preparaty ziołowe. Mogą one zawierać substancje wchodzące w interakcje farmakokinetyczne, w wyniku których może nastąpić wzrost ryzyka wystąpienia działań niepożądanych lub osłabić działanie tabletek antykoncepcyjnych.

Czy alkohol wpływa na skuteczność tabletek antykoncepcyjnych?

Alkohol nie wpływa na skuteczność antykoncepcji doustnej, jednakże może mieć wpływ na wchłanianie substancji czynnych zawartych w tabletkach. Napoje alkoholowe zwiększają ryzyko pojawienia się wymiotów. Skuteczność preparatów zależy od ich wchłaniania do organizmu. Dlatego, jeśli wystąpią wymioty w ciągu mniej niż 3 godziny od przyjęcia dawki hormonów, to nie będą one mogły się wchłonąć, co wpływa na skuteczność antykoncepcji. W takim przypadku powinno się to traktować jako pominięcie tabletki antykoncepcyjnej.

Należy pamiętać, że inne metody antykoncepcji tj. plastry antykoncepcyjne, zastrzyki antykoncepcyjne lub krążki dopochwowe są wprowadzane do organizmu poprzez błonę śluzową szyjki macicy lub skórę, dlatego wymioty nie wpływają na wchłanianie substancji aktywnych.

Bibliografia:

"Comparison of contraceptive failures associated with CYP3A4-inducing drug-drug interactions by route of hormonal contraceptive in an adverse event reporting system" - Tomiko Sunaga, Brian Cicali, Stephan Schmidt, Joshua Brown [online] serwis ncbi.nlm.nih.gov [dostęp 31.07.23r.] dostępny w internecie pod adresem https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7972989/

''Niekorzystne interakcje środków antykoncepcyjnych" - dr hab. n. med. Jarosław Woroń [online] serwis internetowy podyplomie.pl [dostęp 31.07.23r.] dostępny w internecie pod adresem https://podyplomie.pl/medycyna/35400,niekorzystne-interakcje-srodkow-antykoncepcyjnych?page=2

"Różne oblicza metabolizmu leków"- Daria Schetz gumed.edu.pl [online], [dostęp 30.07.2023r.] dostępny w internecie pod adresem: https://dnl.gumed.edu.pl/20846.html

Charakterystyka Produktu Leczniczego Lindynette [online], [dostęp 30.07.2023r.], dostępny w internecie pod adresem: https://rejestrymedyczne.ezdrowie.gov.pl/api/rpl/medicinal-products/26209/leaflet