Antykoncepcja a choroby nerek - jakie są dostępne opcje?

Jakie metody antykoncepcji wyróżniamy?

Antykoncepcję możemy podzielić na:

• metody barierowe - do tej grupy zaliczamy m.in. prezerwatywy męskie oraz żeńskie, środki plemnikobójcze, błony dopochwowe, kapturki naszyjkowe. Najskuteczniejszą metodą z wymienionych są prezerwatywy męskie. Chronią one nie tylko przed niechcianą ciążą, ale również przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Ich skuteczność szacuje się na 98%. Po uwzględnieniu błędów w stosowaniu, szacowany wskaźnik spada już do 82%;

• hormonalne środki antykoncepcyjne - ich zadanie polega na powstrzymaniu owulacji i zapłodnienia komórki jajowej. Do tej grupy zalicza się doustną antykoncepcję, implanty umieszczane pod skórą, zastrzyki, plastry, wkładki domaciczne i krążki dopochwowe. Tabletki antykoncepcyjne dzielimy na pigułki jednoskładnikowe, tzw. minipigułka, w skład których wchodzi wyłącznie progestagen oraz pigułki złożone. Hormony zawarte w pigułkach złożonych to estrogeny oraz progestagen.

• wkładka domaciczna - zawiera miedź lub lewonorgestrel. Jej zaletą jest długotrwałe działanie oraz odwracalność. Mechanizm funkcjonowania nie do końca jest wyjaśniony: polega on m.in. na wywoływaniu reakcji zapalnej macicy na wkładane ciało obce, która może wiązać się zarówno z reakcją cytotoksyczną na plemniki, jak i komórkę jajową. Oprócz tego wkładka uwalnia kationy miedzi, które ujemnie wpływają na ruchliwość plemników, a także blokują receptory progesteronowe i utrudniają przemianę lutealną;

• sterylizacja - podwiązanie jajników oraz histerektomia u kobiet lub wazektomia u mężczyzn. Uważa się, że są nieodwracalne, jednakże można spróbować wykonać zabieg przywrócenia drożności jajowodów, polegający na ponownym połączeniu jajowodów lub przywróceniu drożności przewodów nasiennych, czyli ponownym połączeniu nasieniowodów.

• metody naturalne - do tej grupy zaliczamy określanie dni płodności, stosunek przerywany, abstynencję seksualną oraz laktację.

• antykoncepcja awaryjna - stosowana po stosunku. Działa głównie poprzez zapobiegnie owulacji lub zapłodnieniu, ale może też wywoływać w endometrium zmiany, utrudniające zagnieżdżenie się zarodka. Tzw. tabletkę "dzień po" należy przyjąć w ciągu 72 lub 120 godzin (w zależności od zażytego preparatu) od stosunku w trakcie, którego nie użyto zabezpieczenia bądź przy nieskutecznym użyciu prezerwatywy lub innej metody antykoncepcji.

Jak dzielimy choroby nerek?

Choroby nerek możemy podzielić ze względu na czas ich trwania. W ten sposób wyróżniamy ostrą niewydolność nerek oraz przewlekłą niewydolność nerek, które następnie można pogrupować ze względu na różne etiologie choroby.

Czy kobiety z niewydolnością nerek stosują antykoncepcję?

W związku ze wzrostem ilości kobiet w wieku rozrodczym chorujących na przewlekłą chorobę nerek oraz wzrostem częstości przeszczepów nerek, należy u takich pacjentek zadbać o odpowiednie zabezpieczenie przed ciążą i przygotowanie do niej.

Według ankiet przeprowadzonych wśród personelu medycznego, na pytanie "czy doradzają pacjentkom dializowanym w zakresie antykoncepcji?", 46% odpowiedziało twierdząco. Podobnie w innym badaniu wskaźniki poradnictwa przed zajściem w ciążę były niskie i wynosiły 37,1% w Stanach Zjednoczonych i 27,1% w Kanadzie.

Optymalny moment zajścia w ciążę powinien zostać wspólnie zaplanowany przez nefrologa oraz położnika lub ginekologa specjalizującego się w leczeniu płodu wysokiego ryzyka, aby te kobiety mogły mieć jak najlepsze możliwe rezultaty.

Badanie przeprowadzone w 2020 roku przez naukowców z University of Cincinnati w stanie Ohio, wykazały, iż kobiety cierpiące na niewydolność nerek rzadko stosują środki antykoncepcyjne. Stwierdzono, iż ogólny wskaźnik stosowania antykoncepcji wśród kobiet poddawanych dializie w Stanach Zjednoczonych wynosił zaledwie 5,3%.

Schyłkowa niewydolność nerek u kobiet w ciąży może zwiększać ryzyko niekorzystnych skutków ciąży, w tym stanu przedrzucawkowego, ograniczenia wzrostu płodu i porodów przedwczesnych.

Ważne jest, aby pacjentki zakwalifikowane do przeszczepu nerki stosowały antykoncepcję.

U chorych, stosujących dializę otrzewnową, należy zachować ostrożność w trakcie stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej, a co za tym idzie - odpowiednio dostosować ilość, objętość oraz skład płynu do danej fazy cyklu, ponieważ tabletki antykoncepcyjne mogą doprowadzić do przewodnienia pacjentki.

Jakie są dostępne opcje antykoncepcji dla pacjentek chorujących na niewydolność nerek?

U pacjentek z niewydolnością nerek lub po przeszczepie nerki, można zastosować większość dostępnych metod antykoncepcyjnych.

Podczas dobierania odpowiedniego preparatu, lekarz powinien zwrócić uwagę na dodatkowe obciążenia kobiety m.in. choroby towarzyszące, zaburzenia genetyczne (np. mutacja Leiden) oraz poprzednie epizody zakrzepowo-zatorowe. Pod uwagę należy wziąć także nałogi, a w szczególności palenie papierosów.

Stosowane metody antykoncepcji muszą być skuteczne, nawet jeżeli cykle kobiety są nieregularne i zaburzone (nadal istnieje ryzyko ciąży):

• metody barierowe - bezpieczne metody dla kobiet chorujących na niewydolność nerek;

• doustna antykoncepcja hormonalna - do bezwzględnych przeciwwskazań do stosowania dwuskładniowej antykoncepcji hormonalnej w przypadku pacjentek z przewlekłą chorobą nerek należą: poważna choroba układu krążenia, historia epizodu zatorowości (żylny komponent związany z działaniem estrogenów), palenie tytoniu po 35. roku życia oraz choroby wątroby. Natomiast wśród przeciwwskazań względnych znajdują się: toczeń rumieniowaty układowy, hipertriglicerydemia, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca.

  Preparaty zawierające drospirenon (gestagen IV generacji), który jest analogiem spironolaktonu, nie są zalecane w grupie chorych z upośledzoną funkcją nerek lub/i stosujących inhibitory angiotensyny (ACE-I), ponieważ mogą powodować hiperkaliemię.

  Przeprowadzono badania, w których stwierdzono, iż u kobiet z łagodnymi zaburzeniami czynności nerek stężenie drospirenonu w surowicy było zbliżone do stężenia u kobiet z prawidłową czynnością nerek.

• Natomiast w surowicy pacjentek z umiarkowanymi zaburzeniami czynności nerek było średnio o 37% większe niż w przypadku kobiet z prawidłową czynnością nerek.

  Aktualnie jest mało badań dotyczących stosowania tabletek antykoncepcyjnych u kobiet z niewydolnością nerek. Również zalecenia towarzystw nefrologicznego i ginekologicznego nie zawierają konkretnego stanowiska w tej sprawie.

  Lekarz powinien poinformować pacjentki, które korzystają z dializy otrzewnowej, o tym, iż dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna może zwiększać ryzyko zakrzepowo-zatorowe;

• octan medroksyprogesteron - podawany jest w postaci iniekcji raz na 12 tygodni. Istnieją względne przeciwwskazania do stosowania go, należą do nich - ciężkie choroby układu krążenia i depresja. Do przeciwwskazań bezwzględnych zaliczamy zaburzenia krzepnięcia;

• etonogestrel (implant podskórny) - implant umieszcza się podskórnie na 3 lata. Przeciwwskazania względne stanowią: cukrzyca, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, choroby układu krążenia i warunki z zaburzeniami odporności;

• systemy transdermalne (plastry) - są często stosowane z powodzeniem u pacjentek z nefropatią. Głównym przeciwwskazaniem do stosowania plastrów jest nadmiar tkanki tłuszczowej podskórnej (masa ciała większa niż 90 kg) – ze względu na ograniczone możliwości dostarczenia związków do krwiobiegu i ich gromadzenie się w tkance tłuszczowej;

• urządzenia wewnątrzmaciczne (IUD) - wysoce skuteczna metoda, często wybierana przez pacjentki, które nie tolerują terapii hormonalnych. Warunkiem jej stosowania jest nieupośledzona odporność. Do przeciwwskazań bezwzględnych należy immunosupresja, np. w takich sytuacjach jak przeszczep nerki. Nie tylko ze względu na zwiększone ryzyko zakażenia, ale także ze względu na możliwe zmniejszenie skuteczności.

• Nie zaleca się profilaktyki antybiotykowej w czasie zakładania wkładki, można wziąć ją pod uwagę w przypadku pacjentek z przewlekłą chorobą nerek, ze względu na ich względne niedobory immunologiczne związane z chorobą. W przypadku pacjentek poddawanych dializie otrzewnowej należy również uwzględnić zwiększone ryzyko podczas stosowania IUD.

U pacjentek w wieku rozrodczym poddawanych dializie preferowana może być antykoncepcja zawierająca wyłącznie progestagen lub wkładka domaciczna.

Wkładka domaciczna może nie być preferowana u kobiet poddawanych dializie otrzewnowej ze względu na zwiększone ryzyko wystąpienia zapalenia otrzewnej. Nie jest to jednak całkowicie pewne i nadal jest to preferowana metoda antykoncepcji dla wielu kobiet z dializami otrzewnowymi.

Podsumowanie

Antykoncepcja jest istotnym aspektem życia seksualnego wielu kobiet, a w szczególności dla pacjentek obciążonych różnymi chorobami przewlekłymi, które niebędące pod odpowiednią kontrolą, mogą doprowadzić do komplikacji w czasie ciąży. Metody bez hormonów są bezpieczne dla nerek, ale mają swoje zalety i wady.

Każda kobieta powinna indywidualnie omówić swoje potrzeby antykoncepcyjne z lekarzem, aby wybrać najlepszą opcję, uwzględniając swoje zdrowie nerek i inne czynniki ryzyka.

Ważne jest także regularne monitorowanie zdrowia nerek, zwłaszcza dla kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną, aby wykryć ewentualne problemy na wczesnym etapie i zapobiec poważnym komplikacjom.

Bibliografia

"Women with kidney failure have low rates of contraceptive use, research finds" źródło University of Cincinnati [online], [dostęp: 27.09.2023r.], artykuł dostępny w internecie: https://www.news-medical.net/news/20201112/Women-with-kidney-failure-have-low-rates-of-contraceptive-use-research-finds.aspx

Portal Pubmed "Contraception in Kidney Disease" [online], [dostęp: 27.09.2023r.], dostępny w internecie: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33328066/

''Antykoncepcja hormonalna podczas dializy otrzewnowej — opis przypadku" Bożena Guzik, Mirosław Adamski, Forum Nefrologiczne 2016, tom 9, nr 4

Portal Medycyna Praktyczna, [online], [dostęp: 27.09.23 r.], dostępny w internecie: https://www.mp.pl/ginekologia/ekspert/160282,antykoncepcja-u-chorych-z-nefropatia

Portal Wikipedia, [online], [dostęp 27.09.2023r.], dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Antykoncepcja