Antykoncepcja a choroby neurologiczne - na co warto zwrócić uwagę?

Jak działają tabletki antykoncepcyjne?

Obecnie wyróżniamy dwa typy tabletek antykoncepcyjnych - jedno- i dwuskładnikowe.

W skład tabletek dwuskładnikowych wchodzą syntetyczne odpowiedniki hormonów występujących naturalnie w ciele kobiety - estrogenu i progesteronu.

Wpływają one na przebieg cyklu miesiączkowego, hamując owulację, a także powodują zagęszczenie śluzu szyjkowego oraz zmianę struktury śluzówki wyścielającej macicę (endometrium), co w konsekwencji zapobiega zapłodnieniu i ciąży.

Tabletki jednoskładnikowe zawierają natomiast progestagen - syntetyczny odpowiednik progesteronu. Stanowią one alternatywę dla kobiet, które z różnych względów nie mogą stosować środków zawierających estrogeny.

Więcej o wadach i zaletach tych dwóch typów preparatów możecie przeczytać w tym artykule.

Antykoncepcja hormonalna dostępna jest tylko na receptę (recepta online).

Jakie metody antykoncepcji są dostępne na rynku?

Wraz ze wzrastającą w społeczeństwie świadomością seksualną oraz potrzebą świadomego podjęcia decyzji o rodzicielstwie, na rynku pojawia się coraz więcej metod i środków antykoncepcyjnych.

Do najpopularniejszych i najłatwiej dostępnych metod antykoncepcji zaliczamy metody barierowe w postaci prezerwatyw dla mężczyzn lub kobiet. Aby zwiększyć ich skuteczność, można jednocześnie stosować żel lub gąbki z substancjami plemnikobójczymi.

Jedną z najczęściej wybieranych metod są tabletki antykoncepcyjne, uznawane za wygodny sposób zabezpieczania się przed niechcianą ciążą.

Dodatkowym plusem tej metody antykoncepcji hormonalnej jest brak występowania nieregularnych lub bolesnych miesiączek, które zastąpione zostają przez krwawienia z odstawienia podczas przerwy w przyjmowaniu tabletek.

Na rynku pojawiają się też jednak inne, długoterminowe metody antykoncepcji takie jak wkładka wewnątrzmaciczna, która jest skuteczna nawet przez 2 do 5 lat. Implant podskórny może chronić przed ciążą przez 3 lata, a iniekcje antykoncepcyjne musimy odnawiać co 3 miesiące.

Jaka metoda antykoncepcji jest bezpieczna dla kobiet z padaczką?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w swoich wytycznych od 2015 roku zaleca kobietom chorującym na padaczkę stosowanie antykoncepcji. Pozostaje jednak pytanie - które metody antykoncepcji będą w ich przypadku najbezpieczniejsze?

Przy przypisywaniu antykoncepcji hormonalnej pacjentkom ze stwierdzoną epilepsją, należy pamiętać o licznych interakcjach, jakie mogą zachodzić pomiędzy lekami przeciwpadaczkowymi a preparatami hormonalnymi.

Niektóre z leków przeciwpadaczkowych mają bowiem zdolność indukowania enzymów wątroby odpowiedzialnych za rozkładanie leków, w tym antykoncepcji hormonalnej. Ten proces powoduje zmniejszenie stężenia hormonów we krwi, a tym samym zmniejsza ich skuteczność w zapobieganiu ciąży.

Do tych leków zaliczamy:

• karbamazepinę,

• fenytoinę,

• topiramat w dawkach ponad 200 mg na dobę,

• okskarbazepinę,

• fenobarbital,

• prymidon,

• perampanel,

• cenobamat,

• rufinamid.

Z tego względu do środków antykoncepcyjnych, które mogą się okazać nieskuteczne podczas jednoczesnego stosowania leków przeciwpadaczkowych przez pacjentkę, zaliczamy: antykoncepcję hormonalną dwuskładnikową (estrogeny-progestagen) w postaci tabletek, plastrów i pierścieni dopochwowych, antykoncepcję jednoskładnikową - pigułki zawierające gestageny w postaci mini-pill oraz antykoncepcję awaryjną.

Leki przeciwpadaczkowe mogą zmniejszać skuteczność tzw. tabletki "dzień po" - z tego względu, jeśli kobieta będzie chciała skorzystać z tej metody antykoncepcji, powinna najpierw skonsultować się z lekarzem, który może zalecić zażycie większej dawki.

Jakie metody stosowane w zapobieganiu ciąży są zatem skuteczne i bezpieczne dla kobiet chorujących na padaczkę? Mogą one z powodzeniem stosować wkładkę antykoncepcyjną zawierającą miedź lub lewonorgestrel bądź antykoncepcję gestagenową, w formie iniekcji podskórnych czy domięśniowych.

Dodatkowo bezpieczną formą antykoncepcji dla tej grupy pacjentek będzie antykoncepcja barierowa w postaci prezerwatywy.

Przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej, kobieta chorująca na padaczkę powinna zawsze skonsultować się z lekarzem, który pomoże jej w doborze odpowiedniego środka.

Co warto wiedzieć o lamotryginie?

Lamotrygina jest substancją czynną wchodzącą w skład wielu leków przeciwpadaczkowych. Badania wykazały, że wchodzi ona w interakcję z antykoncepcją hormonalną, a konkretnie z jednym jej składnikiem - estrogenem.

Obie te substancje są metabolizowane tym samym szlakiem, w konsekwencji czego - preparaty zawierające estrogeny mogą obniżać poziom lamotryginy w organizmie nawet o 60 procent.

Obniżenie stężenia lamotryginy może prowokować wystąpienie napadów padaczkowych i pogarszać kontrolę choroby. Dlatego podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej, konieczne może się okazać nawet dwukrotne zwiększenie dawki przyjmowanej lamotryginy - należy robić to pod kontrolą lekarza, monitorując jednocześnie stężenie lamotryginy w badaniach krwi.

Dodatkowo zaleca się również stosowanie antykoncepcji hormonalnej w sposób ciągły, z pominięciem tabletek placebo lub przerwy w przyjmowaniu leku, aby zminimalizować wahania stężeń lamotryginy we krwi.

Planowanie ciąży a padaczka - na co należy zwrócić uwagę?

Ciąża u pacjentek chorujących na padaczkę wymaga odpowiedniego przygotowania.

Kobieta planująca ciążę powinna przede wszystkim udać się na wizytę do neurologa - oceni on przyjmowane leki przeciwpadaczkowe i bezpieczeństwo ich stosowania w ciąży, a także zoptymalizuje ich dawki.

Lekarz może też zalecić regularne badania stężeń leków we krwi - w trakcie ciąży mogą one się wahać, co z kolei może pogarszać kontrolę występowania napadów padaczkowych.

Należy też zwrócić szczególną uwagę na suplementację kwasu foliowego. Jest on kluczowy w prawidłowym rozwoju układu nerwowego dziecka, a jego przyjmowanie należy rozpocząć już na 3 miesiące przed planowanym poczęciem.

Niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą zaburzać przyswajanie kwasu foliowego. Warto zapytać lekarza o zalecaną w takim przypadku dawkę tego suplementu.

Antykoncepcja a stwardnienie rozsiane - na co warto zwrócić uwagę?

Dobrą wiadomością dla kobiet cierpiących na stwardnienie rozsiane jest fakt, że mogą one stosować bezpiecznie niemalże wszystkie metody antykoncepcji.

Pomimo wcześniejszych doniesień, ostatecznie nie wykazano, aby antykoncepcja hormonalna przyczyniała się do rozwoju stwardnienia rozsianego lub zwiększała ilość rzutów choroby. Warto jednak zwrócić uwagę na kilka zalecanych środków ostrożności:

1. Jednoczesne przyjmowanie karbamazepiny na neuralgię (ból wynikający z uszkodzenia nerwu) lub modafinilu na męczliwość może zmniejszać skuteczność antykoncepcji hormonalnej.

2. Mobilność i możliwość ruchu chorych na stwardnienie rozsiane są ograniczone, należy szczególnie monitorować ich pod kątem wystąpienia zakrzepicy podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej.

3. Należy zachować ostrożność ze względu na zwiększone ryzyko infekcji układu moczowego u chorych z zaburzeniami pracy pęcherza, które stosują krążki dopochwowe.

Hormony a migrena - jaka antykoncepcja jest zalecana u kobiet z bólami głowy?

Migrena występuje nawet 3 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn. Każda pacjentka, u której kiedykolwiek wystąpił migrenowy ból głowy, pragnie borykać się z nim jak najrzadziej. Jakie ryzyko, oprócz nasilenia bólu, niesie ze sobą stosowanie antykoncepcji hormonalnej przez kobiety z migreną?

Na hormonalne środki antykoncepcyjne powinny zwrócić uwagę szczególnie pacjentki, u których migrenowy ból głowy jest poprzedzony aurą.

Badania wykazały, że połączenie występowania migreny z aurą oraz stosowania dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej nawet sześciokrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia udaru mózgu w porównaniu do grupy kobiet z migreną bez aury. Głównym czynnikiem proudarowym są zawarte w tych środkach estrogeny.

Do innych czynników ryzyka wystąpienia udaru mózgu zaliczamy palenie papierosów, otyłość i nadciśnienie tętnicze.

W przypadku progestagenu nie wykazano, aby jego dawka lub rodzaj przyczyniały się do zwiększania ryzyka udaru. Z tego względu uważa się, że antykoncepcja hormonalna bezpieczna dla kobiet z migreną z aurą to środki oparte na gestagenach, takie jak wkładki wewnątrzmaciczne bądź tabletki mini-pill.

Kobiety z migreną bez aury, u których nie występują wymienione wcześniej dodatkowe czynniki ryzyka udaru, mogą bezpiecznie stosować również dwuskładnikowe środki hormonalne.

Jeżeli w tej grupie pacjentek wystąpi zwiększenie częstotliwości występowania migreny, pierwszy epizod migreny z aurą lub pojawienie się nowego, niewystępującego dotychczas rodzaju bólu głowy, to należy zmienić metodę antykoncepcji.

Nie zaleca się jednak przerywać stosowania przyjmowanych tabletek w środku cyklu, gdyż gwałtowne odstawienie estrogenu może sprowokować wystąpienie silnego ataku migreny.

Wszystkie kobiety chorujące na migrenę mogą bezpiecznie stosować metody barierowe oraz antykoncepcję hormonalną jednoskładnikową w postaci minipigułek, iniekcji lub wkładek wewnątrzmacicznych.

Za bezpieczną w tej grupie uważana jest też antykoncepcja awaryjna.

Podsumowanie

Odpowiedni dobór metody antykoncepcji pozostaje bardzo istotną kwestią w przypadku każdej kobiety.

Pacjentki, u których wcześniej stwierdzono jakąkolwiek chorobę układu nerwowego, powinny zachować szczególną ostrożność i przedyskutować z lekarzem prowadzącym korzyści i potencjalne ryzyko każdej z możliwych metod, mając na względzie również przyjmowane na stałe leki.

Bibliografia

Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, [online], [dostęp 26 września 2023], dostępny w Internecie: https://ptsr.org.pl/uploads/books/20_sm_i_sprawy_kobiece.pdf

Portal Po Dyplomie, [online], [dostęp 26 września 2023], dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/ginekologia/33624,poradnictwo-dotyczace-dylematow-w-kwestiach-antykoncepcji?page=2

Portal Okiem Neurologa, [online], [dostęp 26 września 2023], dostępny w Internecie: https://okiemneurologa.pl/antykoncepcja-w-padaczce/