Narcystyczne zaburzenia osobowości - jak rozpoznać i leczyć?

Opublikowano 03.11.2023

Narcystyczne zaburzenia osobowości   jak rozpoznać i leczyć?

Narcyzm to jeden z typów zaburzeń osobowości, w którym człowiek odczuwa wyższość nad innymi ludźmi, potrzebuje ciągłego podziwu, brakuje mu empatii, a skupiony jest wyłącznie na własnej osobie.

Spis treści

Czym jest narcystyczne zaburzenie osobowości?

Czym jest osobowość?

Każdy z nas ma jakąś osobowość. Jest to względnie stały system reagowania danej osoby na bodźce pochodzące z otoczenia, wchodzenia w relacje społeczne oraz postrzegania własnej osoby.

Pewne cechy osobowości zapisane są już w genach, rodzimy się z nimi. Jednak strukturę osobowości kształtujemy całe życie, szczególnie intensywnie w okresie dzieciństwa i wczesnej młodości, poprzez nowe doświadczenia, kontakty z różnymi ludźmi oraz ważne życiowe wydarzenia.

Jeśli jednak wzorzec zachowania i doświadczania emocji danego człowieka różni się znacząco od oczekiwań społeczeństwa oraz wywiera to negatywny wpływ na jego funkcjonowanie, możemy zastanowić się, czy nie mamy do czynienia z zaburzeniem osobowości.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenie osobowości to obecność utrwalonych, nieprawidłowych wzorców postępowania, rozumienia świata i własnej osoby. Przybierają one często formę przejaskrawionych, wzmocnionych cech, które możemy obserwować u innych ludzi.

Człowiek ze zdiagnozowanym zaburzeniem osobowości nie potrafi dostosowywać się do nowych sytuacji. Zachowuje się i myśli zawsze w taki sam, ograniczony sposób. Powoduje to nieprawidłowości w funkcjonowaniu społecznym i kontaktach międzyludzkich. Często jest również źródłem cierpienia.

Jednym z bardziej rozpowszechnionych w świadomości społecznej zaburzeń osobowości są zaburzenia narcystyczne. Kwalifikowane w ICD-10 jako "inne określone zaburzenia osobowości".

Czym są zaburzenia narcystyczne?

Narcyzm to jedno z zaburzeń struktury osobowości, w którym podstawowym celem człowieka jest podtrzymanie własnej samooceny. Taka osoba skupiona jest wyłącznie na sobie, odczuwa wyższość nad innymi, nie ma zdolności współodczuwania oraz potrzebuje ciągłego podziwu i uznania ze strony innych członków społeczności.

Określenie "narcyz" wywodzi się z mitologii greckiej - mitu opisującego nieodwzajemnioną miłość nimfy Echo do pięknego młodzieńca Narcyza. Narcyz został ukarany za swoją obojętność. Zaprowadzono go nad strumień, gdzie po ujrzeniu w wodzie własnej twarzy po raz pierwszy, zakochał się w sobie. Nie mógł jednak dotknąć odbicia, gdyż toń wody ulegała wtedy zmąceniu.

Narcyz stał się obojętny na cały świat, po czym umarł z żalu, a na jego grobie wyrósł żółty kwiat nazwany jego imieniem.

Szacuje się, że narcystyczne zaburzenie osobowości dotyczy około 1% populacji, przy czym częściej diagnozuje się je u mężczyzn.

e-Recepta online 58.99 ZŁ

Leki na potencje, leki stałe, antykoncepcja stała, przedłużenie terapii w chorobach przewlekłych.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Antykoncepcja awaryjna 59.99 ZŁ

Tabletka 'po', tabletka dzień po, tabletka do 72h, pigułka po.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Przyczyny występowania narcystycznego zaburzenia osobowości

Nie jesteśmy w stanie wyróżnić jednego, konkretnego czynnika, który byłby bezpośrednią przyczyną narcystycznego zaburzenia osobowości.

Narcyzm to wypadkowa predyspozycji genetycznej, sprzyjających wrodzonych cech temperamentu (np. wrażliwość na nagradzanie i pozytywne wzmocnienia), braku umiejętności radzenia sobie ze stresem, indywidualnych relacji z opiekunami w pierwszych latach życia oraz wydarzeń z wczesnego okresu rozwoju.

Narcyzm jako efekt zaburzeń rozwoju

W psychiatrii wciąż żywy jest spór dotyczący momentu, w którym rozwój dziecka zaczyna być nieprawidłowy i zbacza w stronę osobowości narcystycznej.

Według teorii austriackiego neurologa i psychoanalityka Heinza Kohuta - do pewnego etapu dziecko rozwija się prawidłowo, typowo dla wieku. Jeśli jednak w pewnym momencie życia przestanie czuć się ważne, a osoby najbliższe nie będą widziały w nim kogoś wartościowego, u dziecka może dojść do zaburzenia struktury osobowości.

Narcyz jest tu niczym kwiat, który z powodu ograniczenia mu składników odżywczych przestał dojrzewać. Jest skrzywdzoną, delikatną istotą, której należy się zrozumienie i wzmacnianie jego poczucia wartości.

Psychiatra i psychoanalityk Otton Kernberg uważał, że narcyzm jest wynikiem zakłócenia rozwoju na bardzo wczesnym etapie życia i wykształcenia prymitywnych odruchów obronnych.

Według niego narcyz jest niczym niebezpieczna, zmutowana roślina, z którą trzeba walczyć i konfrontować z rzeczywistością.

Do rozwoju narcystycznych zaburzeń osobowości predysponuje chłód emocjonalny rodziców, autorytaryzm, wzbudzanie poczucia winy, nadmierne oczekiwania wobec dziecka i brak wsparcia.

Aby chronić się przed poczuciem odrzucenia i nadać sobie jakąś wartość, dzieci tworzą wyidealizowany, narcystyczny obraz siebie.

Narcyzm jako efekt idealizacji dziecka

Według teorii interpersonalnej do rozwoju narcystycznych zaburzeń osobowości predysponuje dzieciństwo, w którym opiekunowie stale podkreślają wyjątkowość dziecka. Często przy tym przeceniają jego umiejętności i możliwości, co buduje w dziecku poczucie bycia lepszym od innych.

Dzieci uczą się od rodziców wielkościowego obrazu siebie, przyzwyczajają się do niego, a wręcz uzależniają się od ciągłego zewnętrznego potwierdzania ich wartości.

Jeśli rodzice wymagają również, by ich dziecko było najlepsze i nie popełniało błędów, buduje się obraz miłości warunkowej - każda porażka sprawia, że rodzice kochają mniej. Rzutuje to na dorosłe życie, w którym człowiek zawsze dąży do perfekcji, za wszelką cenę, gdyż tylko to w jego mniemaniu zapewni mu szacunek.

Nadopiekuńczość, nadmierny kult i przedkładanie dobra potomka nad własne buduje przekonanie dziecka, że "świat kręci się wokół niego". Dziecko nie ma możliwości nauczyć się, że inni również są odrębnymi jednostkami mającymi swoje uczucia i potrzeby.

Narcyzm jako efekt idealizacji własnej osoby

W ujęciu poznawczym wielkościowy obraz własnej osoby może być również skutkiem idealizacji. Narcyz fantazjuje na temat swojej siły, wspaniałych czynów lub entuzjastycznych reakcji jakie wzbudza u innych ludzi, po czym bierze to za rzeczywistość.

Osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości umniejsza znaczenie swoich pomyłek, usprawiedliwia je i zrzuca winę na inne osoby. Często dostrzega swoją przewagę nad innymi ludźmi, co sprawia, że czuje się wyjątkowy i oczekuje specjalnego traktowania.

Rodzaje narcystycznych zaburzeń osobowości

Narcyzm gruboskórny

Mówiąc komuś, że jest narcyzem mamy na myśli osobę zimną, nieczułą, przekonaną o swej niebywałej wartości, pochłoniętą własnym życiem i celem, który chcą osiągnąć. Są to cechy narcyza gruboskórnego, niewrażliwego.

Osoba taka nie potrzebuje wchodzić w relacje z innymi ludźmi, chce znaleźć się w centrum uwagi i mieć poczucie kontroli nad sytuacją. Często jest przy tym agresywna i arogancka, gardzi i manipuluje innymi nie zwracając uwagi na ich uczucia. Blisko jej do osobowości antyspołecznej.

Narcyzm cienkoskórny

Z drugiej jednak strony istnieje również drugi rodzaj narcyzmu, mniej wyrażony, nazywany cienkoskórnym, przeczulonym. Osoby te wszędzie poszukują aprobaty i pozytywnego odbioru własnej osoby, po to, żeby uzupełnić braki rodzicielskiego ciepła i miłości.

Są to osoby ciche, wstydliwe, nie lubią być w centrum uwagi. Przeczulone są na własnym punkcie, wszędzie doszukują się oznak krytyki ze strony otoczenia, szybko się obrażają i cierpią z powodu niezrozumienia.

Zazwyczaj są pomocni i uczynni. Często poświęcają życie na ratowanie innych, jednak tylko dlatego, żeby poczuć się wybawcą, kimś wyjątkowym. Sami siebie stawiają w roli zależnej, myśląc, że druga osoba nie poradzi sobie sama, jednocześnie czując się w związku z tym pokrzywdzonym.

Wszystkie te cechy sprawiają, że u narcyza przeczulonego zwiększone jest ryzyko rozwoju zaburzeń depresyjnych.

Kryteria rozpoznania narcystycznego zaburzenia osobowości

Wyróżniamy trzy podstawowe, charakterystyczne cechy osobowości narcystycznej: poczucie własnej wielkości, potrzeba bycia podziwianym i brak empatii.

Ponadto osoby cierpiące na narcystyczne zaburzenie osobowości cechuje przewlekły stan nudy oraz wewnętrznej pustki. Często prowadzi to do poszukiwania silnych bodźców emocjonalnych, również tych wywoływanych przez używanie substancji psychoaktywnych. Z tego powodu osoby narcystyczne częściej popadają w uzależnienia.

Typowa jest ograniczona zdolność do przeżywania smutku i żałoby, przewaga poczucia wstydu nad poczuciem winy oraz związane z tym poważne wahania nastroju. Narcyzm predysponuje szczególnie do zaburzeń o charakterze depresyjnym lub afektywnym dwubiegunowym.

Według kryteriów DSM-IV, by postawić rozpoznanie musi być spełnionych przynajmniej pięć z dziewięciu kryteriów diagnostycznych:

Nadmierne poczucie własnej wartości

Osoby takie przeceniają swoje zdolności, zawyżają swoje sukcesy, przechwalają się. Trwają w przekonaniu, że inni ludzie powinni równie mocno doceniać ich osiągnięcia. Są zawiedzeni i nie potrafią zrozumieć sytuacji, gdy ich dokonania nie spotykają się z oczekiwanym zachwytem i pochwałami ze strony innych.

Nie zauważają i nie doceniają wkładu innych ludzi we wspólne działania. Posiadają również tendencję do podkreślania swojej roli w przedsięwzięciu, a nawet przypisywania sobie osiągnięć innych.

Fantazjowanie o swojej potędze

Jednostki z narcystycznym zaburzeniem osobowości są pochłonięte wyobrażeniami o swoich nieograniczonych zdolnościach. Często myślą i fantazjują o ogromnych sukcesach, władzy, sile, doskonałości, pięknie lub idealnej miłości.

Mają skłonność do porównywania się do znanych i wysoko postawionych osób.

Przekonanie o swojej wyjątkowości

Osoba narcystyczna ma świadomość, że jest kimś wyjątkowym, niepowtarzalnym, unikatowym. W jego mniemaniu tylko ktoś podobnie niezwykły jest w stanie go zrozumieć.

Narcyz jest przekonany, że powinien przebywać wyłącznie w towarzystwie równie niezwykłych lub wysoko postawionych w hierarchii społecznej osób. Inne osoby go męczą, nie są warte jego uwagi.

Nadmierna potrzeba adoracji

Mimo iż osoby narcystyczne pozują na pewnych siebie i własnej mocy, ich samoocena jest w rzeczywistości bardzo krucha i mocno uzależniona od otoczenia. Ponadto ich potrzeba uwagi i bycia ciągle docenianym jest często niezaspokojona, co może wywoływać rozczarowanie, frustrację oraz wściekłość.

Przekonanie o prawie do szczególnych przywilejów

Narcyz uważa swoje potrzeby czy problemy za wyjątkowo ważne, ważniejsze niż innych ludzi. Oczekuje, że będą one traktowane w szczególny, często priorytetowy sposób. Często irracjonalnie liczy, że inni będą wyświadczać mu przysługi i ułatwiać życie, gdyż właśnie on, jak nikt inny na to zasługuje.

Spodziewa, że ludzie bez sprzeciwu będą mu się podporządkowywać i wykonywać jego polecenia.

"Interpersonalny wyzyskiwacz"

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości mają tendencję do wykorzystywania innych ludzi do osiągnięcia własnych celów. Przeciążają obowiązkami swoich podwładnych, oczekują od nich poświęcenia dla wyższego dobra.

Eksploracyjne podejście do kontaktów międzyludzkich może mieć charakter zamierzony lub mimowolny, wynikający z poczucia bycia uprzywilejowanym i braku wrażliwości na potrzeby oraz emocje innych ludzi.

Brak empatii

Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości często nie umieją i nie starają się rozpoznać oraz zrozumieć emocji czy pragnień innych ludzi. Często odbierane są jako osoby zimne, mało wrażliwe, aroganckie, jednak nie zwracają na to uwagi.

Zazdrość wobec innych lub poczucie, że ktoś im zazdrości

Osoby narcystyczne niechętnie słuchają i odnoszą się do sukcesów innych ludzi. Istnieje ryzyko, że będą umniejszać cudzym zasługom czy wypowiadać się o nich w nieprzyjemny sposób.

Narcyz ma poczucie, że to on bardziej zasługuje na sukces, gdyż to on jest wyjątkowy.

Aroganckie zachowanie

Charakterystyczny dla osób narcystycznych jest snobizm, okazywanie pogardy, traktowanie innych protekcjonalne. Narcyz często narzeka na jakość usług, z których korzysta, może być także nieprzyjemny w stosunku do ludzi, którzy świadczą te usługi.

Jak leczymy narcystyczne zaburzenie osobowości?

Psychoterapia

Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń osobowości, główną metodą leczenia narcyzmu jest odpowiednia psychoterapia. Ze względu na podstawowe znaczenie analizy relacji terapeutycznej szczególnie istotne jest tu wykorzystanie terapii psychodynamicznej (psychoanalitycznej).

Pacjent podczas terapii ćwiczy nowe wzorce relacji interpersonalnych, zrozumienie innych ludzi, elastyczne realizowanie celów, analizuje własne reakcje emocjonalne.

Terapia może być realizowana w grupie - wtedy pacjent próbuje zidentyfikować destrukcyjne zachowania innych członków lub jako terapia indywidualna. Problemem jest jednak brak świadomości problemu u chorego oraz trudność w nawiązaniu zaufania do terapeuty.

Leczenie farmakologiczne

W niektórych sytuacjach - przede wszystkim przy współwystępujących zaburzeniach nastroju - pomocne okazuje się również doraźne leczenie farmakologiczne. Ma ono jednak charakter objawowy.

Inni czytali również

Escitil - Recepta online - e-Recepta z konsultacją | cena, dawkowanie, przeciwwskazania
Escitil - Recepta online - e-Recepta z konsultacją | cena, dawkowanie, przeciwwskazania

Lek Escitil to preparat stosowany w przypadku występowania depresji, zaburzeń lękowych (np. napady lęku panicznego), fobii społecznej oraz zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Zawiera substancję czynną - escitalopram, który jest jednym z najnowszych leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI - selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny.

Charakterystyka produktów leczniczych
24.11.2023
Depresja sezonowa - czemu się pojawia, jak wygląda i jak ją leczyć?
Depresja sezonowa - czemu się pojawia, jak wygląda i jak ją leczyć?

Depresja stanowi zaburzenie afektywne, które przejawia się przede wszystkim poprzez obniżenie nastroju utrudniające codzienne funkcjonowanie. Częstość występowania zaburzeń depresyjnych jest niedoszacowana na całym globie, a według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stanowi najczęściej diagnozowane zaburzenie psychiczne.Sezonowa depresja (seasonal affective disorder - SAD) jest jednym z rodzajów depresji, którego cechą charakterystyczną jest cykliczny, nawrotowy przebieg choroby. Depresja sezonowa występuje najczęściej w okresie jesienno-zimowym, a z jej patogenezą wiąże się między innymi niedobór naturalnego światła czy obniżenie poziomu serotoniny.

Artykuł
08.12.2023
Seronil - Recepta online - e-Recepta z konsultacją | cena, dawkowanie, przeciwwskazania
Seronil - Recepta online - e-Recepta z konsultacją | cena, dawkowanie, przeciwwskazania

Seronil to lek przeciwdepresyjny, używany też w leczeniu bulimii i zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych. Substancją czynną jest tu fluoksetyna - selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Charakterystyka produktów leczniczych
04.12.2023
Konsultacja z E-receptą za 49.99 ZŁ Tylko w najnowszej aplikacji!