Pamięć zaliczana jest do funkcji poznawczych - grupy procesów, dzięki którym możemy odnaleźć się w otaczającej nas rzeczywistości oraz przyswajać wiedzę o tym co dzieje się wokół nas. Pamięć umożliwia zapamiętywanie, magazynowanie oraz przypominanie przyswojonych niegdyś informacji. Istnieją różne rodzaje pamięci, każda z nich w inny sposób odpowiedzialna jest za przetwarzanie informacji. Najbardziej popularna klasyfikacja różnicuje pamięć pod względem długości przechowywania informacji. W wyniku tego podziału pamięć dzielimy na krótkotrwałą, długotrwałą oraz pamięć sensoryczną, zwaną inaczej pamięcią ultrakrótką.
Pamięć ultrakrótka to inaczej pamięć sensoryczna lub pamięć zmysłów. Trwa ona do 0,5s i umożliwia poprawny odbiór bodźców. Dzięki niej po dotknięciu danego przedmiotu odczuwamy dotyk chwilę dłużej, mimo, że nasz kontakt z obiektem już się zakończył - pozwala nam to odpowiednio zinterpretować bodziec.
Pamięć krótkotrwała nazywana jest również pamięcią roboczą. Ten rodzaj pamięci odpowiedzialny jest za czasowe przechowywanie danych odbieranych przez nasze zmysły lub danych przechwyconych z pamięci długotrwałej. To właśnie dzięki temu rodzajowi pamięci jesteśmy w stanie zapamiętać numer telefonu, na który mamy zadzwonić. Gdy dana informacja będzie regularnie powtarzana, może zostać ona przeniesiona do pamięci długotrwałej. Jeśli jednak informacja nie będzie odświeżana, pamięć uzna ją za niepotrzebną i zostanie zapomniana.
Pamięć długotrwała stanowi trwały magazyn zebranych informacji, zwanych śladami pamięciowymi. To właśnie z niego, w razie potrzeby, wyciągane są informacje, które mogą być przetwarzane przez pamięć krótkotrwałą. Pamięć długotrwałą również możemy podzielić ze względu na pełnione funkcje, rodzaj przechowywanych informacji oraz sposób kodowania. W wyniku tego podziału wyróżnia się pamięć deklaratywną, do której należy pamięć semantyczna i pamięć epizodyczna oraz pamięć niedeklaratywną, która zawiera w sobie nawyki, procedury oraz proste odruchy warunkowe.
Zaburzenia pamięci mogą znacznie różnić się między sobą. Choć mówiąc o zaburzeniach pamięci najczęściej myślimy o ich zaniku, zaburzeń dotykających pamięć jest znacznie więcej. Prezentowane objawy będą zależały między innymi od tego, jakiego rodzaju pamięci dotyczy zaburzenie. Zaburzenia pamięci możemy podzielić na zaburzenia ilościowe (dysmnezje) oraz zaburzenia jakościowe (paramnezje).
Podstawą ilościowych zaburzeń pamięci jest nieprawidłowy dostęp do posiadanych przez nas informacji i wspomnień. Możemy wyróżnić kilka rodzajów dysmnezji tj.: hipermnezja, hipomnezja, amnezja.
Hipermnezja to zdolność zapamiętywania zdecydowanie większej ilości informacji oraz szczegółów niż przeciętna osoba. Zdolność ta dotyczy zwłaszcza wydarzeń i przeżyć emocjonalnych z własnego życia.
Hipomnezja to zaburzenie procesu zapamiętywania zebranych informacji, jednak o umiarkowanym nasileniu
Amnezja z kolei to niemożność przypomnienia sobie jakichkolwiek informacji. Amnezja może byćcałkowita, gdy pacjent nie pamięta żadnych wydarzeń ze swojego życia lub częściowa.
Zaburzenia jakościowe pamięci to wspomnienia zniekształcone - pacjent ma dostęp do swoich wspomnień, jednak ich treść jest zmieniona lub wręcz nieprawdziwa. Wśród paramnezji wyróżniamy zaburzenia tj.: konfabulacje, złudzenia pamięci, kryptomnezje.
Konfabulacje polegają na tworzeniu własnych wspomnień, zapełniających luki w pamięci, które nie są zgodne z rzeczywistością. Pacjent jest tu przekonany, że jego wspomnienia są prawdziwe.
Złudzenia pamięci to zniekształcanie własnych wspomnień przez osoby będące pod wpływem silnych emocji lub cierpiących na choroby somatyczne. Wspomnienia te wracają do swojego pierwotnego kształtu po ustaniu czynnika sprawczego.
Kryptomnezja (nieuświadomione wspomnienia) to odbieranie własnych wspomnień jako zupełnie nowe wydarzenia, które nigdy nie miały miejsca.
Przyczyny zaburzeń pamięci są mnogie i różnorodne. Ogromną grupę chorych stanowią osoby, które przebyły uraz głowy np. w wyniku wypadku samochodowego czy upadku z wysokości, w tym przypadku zaburzenia przybierają najczęściej formę zaników pamięci. Niektóre zaburzenia pamięci silnie związane są ze stanem psychicznym chorego. Do dysfunkcji poznawczych predysponują stany tj. depresja i obniżony nastrój, zaburzenia lękowe czy przeżycie traumatycznego wydarzenia.
Również niektóre choroby neurologiczne i somatyczne mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń pamięci. Choroba Alzheimera zazwyczaj dotyczy osób starszych, jednak istnieje również forma o wczesnym początku - objawy pojawiają się wówczas około 40. roku życia, zazwyczaj uwarunkowana jest genetycznie. Początkowe objawy choroby są bardzo subtelne - pacjent ma trudności z przypomnieniem sobie słów lub gubi przedmioty. Wraz z postępem choroby rozwinąć się mogą zaburzenia mowy, dezorientacja w czasie i miejscu oraz upośledzenie osądu. W stadium zaawansowanym osoba chora wymaga całodobowej opieki - nie potrafi wykonywać podstawowych czynności, cierpi na zaburzenia połykania.
Chorzy mogą prezentować chwiejny nastrój, zdziecinnienie, często również nie poznają najbliższych osób.Choroba postępuje w tempie indywidualnym dla każdego chorego, nie można przewidzieć jej pewnego przebiegu. Leczenie może spowolnić tempo choroby, jednak nie można go zatrzymać. Choroba Parkinsona dotyczy 1% populacji. Z reguły występuje między 40. a 60. rokiem życia. Objawy narastają powoli i stopniowo w ciągu kilkunastu lat. Zaburzenia pamięci, które charakterystyczne są dla osób cierpiących na chorobę Parkinsona to osłabiona pamięć i zaburzone procesy przypominania. Zaniki pamięci występują również w przebiegu chorób endokrynologicznych tj. niedoczynność przysadki mózgowej, niedoczynność tarczycy, choroba Cushinga.
Także niedobory kwasu foliowego oraz witamin B1 i B2 mogą wywoływać zaburzenia pamięci. Uszkodzenie tkanki mózgowej może objawiać się m.in. jako zaburzenia pamięci. Ośrodkowy układ nerwowy może ulec uszkodzeniu z wielu różnych przyczyn np. urazy mechaniczne, choroba nowotworowa mózgu, stan po udarze mózgu, poważne zaburzenia metaboliczne, zakażenie kiłą lub wirusem HIV. Zaburzenia pamięci mogą wynikać również z wielu innych chorób np. choroba Wilsona, psychoza poporodowa, miażdżyca, przewlekła choroba alkoholowa, niewydolność nerek i wątroby. Istnieją również poinfekcyjne zaburzenia pamięci - przykładem jest ?mgła covidowa? po przechorowaniu zakażenia COVID-19.
W przypadku problemów z przypomnieniem sobie pewnych informacji, pierwszym krokiem powinna być analiza naszego stylu życia. Należy zwrócić uwagę na ilość stresu psychicznego, dietę, zażywane leki, czas snu oraz regularność wysiłku fizycznego. Jeśli któryś z tych elementów był zaniedbany, warto zmienić codzienne nawyki i obserwować czy stan pamięci się poprawia. Jeśli wprowadzona zmiana nie przyniesie poprawy, należy udać się do lekarza. Niepokojąca jest sytuacja, w której zaburzenia pamięci zauważane są przez osoby z otoczenia, jednak nie widzi ich osoba, której dotyczy problem - może to wskazywać na początkowe stadium choroby Alzheimera. Jest to wskazanie, aby udać się do lekarza. Dodatkową informacją, na którą warto zwrócić uwagę, jest wiek pacjenta - im młodsza osoba, tym bardziej niepokojące są zaburzenia pamięci i tym szybciej należy zgłosić się do specjalisty. Kolejnym czynnikiem przemawiającym za udaniem się do lekarza jest szybkie tempo narastania objawów. W przypadku współwystępowania objawów tj. drgawki, bóle głowy lub uczucie mrowienia kończyn, należy niezwłocznie udać się do gabinetu lekarskiego.
Istotnym elementem diagnostyki zaburzeń pamięci jest wywiad z pacjentem. By móc ocenić problem z różnych perspektyw, lekarz często rozmawia również z osobami z najbliższego otoczenia chorego.Oprócz objawów ważne jest także zebranie informacji na temat występujących chorób, nałogów oraz zażywanych leków, ponieważ wszystkie z nich mogą mieć wpływ na występujące zaburzenia.Ocenę funkcji poznawczych przeprowadza się przy pomocy skal - najczęściej stosowaną skalą jest skala MMSE (Mini Mental State Examination). Innym wykorzystywanym testem przesiewowym jest test rysowania zegara.Konieczne jest także badanie neurologiczne oraz ocena stanu psychicznego pacjenta.W kolejnym etapie diagnostyki wskazane jest wykonanie badań neuropsychologicznych oraz badań laboratoryjnych, które wykluczałyby niedoborowe tło zaburzeń pamięci. Czasami koniecznie jest wykonanie badań obrazowych mózgu.Na podstawie całości obrazu klinicznego lekarz stawia odpowiednie rozpoznanie lub wysuwa jego podejrzenie.
Leczenie zależy od przyczyny występowania zaburzeń pamięci. W przypadku niedoborów, leczenie polega na uzupełnianiu deficytowej substancji, aż do wyrównania jej poziomu. W zaburzeniach pamięci wynikających z zaburzeń psychicznych skupić należy się głównie na leczeniu choroby podstawowej np. u pacjentów cierpiących na depresję stosowanie leków antydepresyjnych powinno spowodować poprawę funkcji poznawczych. W przypadku choroby Alzheimera stosuje się leki będące inhibitorami acetylocholinesterazy (takryna, rywastygmina, donepezil, galantamina) lub antagonistę receptora NMDA (memantyna). W leczeniu zaburzeń pamięci stosowane są również leki nootropowe np. piracetam (Memotropil), które pozytywnie wpływają na koncentrację, pamięć i poprawiają funkcje poznawcze.
Niemodyfikowalnymi czynnikami ryzyka rozwoju zaburzeń pamięci jest predyspozycja genetyczna i starszy wiek. Istnieją jednak czynniki, na które mamy wpływ, a które mogą zminimalizować ryzyko rozwoju zaburzeń pamięci. Na tej liście znajduje się regularna aktywność fizyczna, zrównoważona dieta bogata w kwas foliowy i witaminy B1 i B2, regularna aktywność intelektualna np. czytanie książek, układanie puzzli oraz dbanie o interakcje społeczne - obcowanie z innymi ludźmi.
