Zaburzenia erekcji - przyczyny i leczenie

Zaburzenia erekcji (dawna nazwa: impotencja) to trudność w uzyskaniu lub utrzymaniu erekcji w co najmniej 25% prób stosunku, utrzymująca się minimum 3 miesiące. Szacuje się, że ponad połowa przypadków zaburzeń erekcji dotyczy mężczyzn po 50 r.ż., jednak problem ten może zaistnieć w każdym wieku. Przypadłość ta zaczyna przybierać znamiona choroby cywilizacyjnej - jej częstotliwość ma tendencję wzrostową, a wiek panów borykających się z tą dysfunkcją ulega obniżeniu. 

Dysfunkcje seksualne są dla mężczyzn wyjątkowo trudną i wstydliwą przeszkodą, z tego powodu tylko część chorych zgłasza swoje kłopoty lekarzowi pierwszego kontaktu. Nie jest to mądre postępowanie, gdyż lekarz może poradzić jak zmniejszyć problem lub wprowadzić leczenie. Ponadto nowo pojawiające się zaburzenia mogą być cenną wskazówką informującą o możliwych procesach chorobowych lub zmianach hormonalnych dziejących się w organizmie.

Zaburzenia erekcji spowodowane są przede wszystkim zmianami organicznymi i mają najczęściej charakter mieszany. W większości przypadków występują na podłożu zaburzeń krążenia w przebiegu miażdżycy, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego lub chorób naczyń obwodowych. Dysfunkcji seksualnej sprzyjają także zaburzenia hormonalne, najczęściej spadek testosteronu i DHEAS wynikający z andropauzy, także hiperprolaktynemia oraz zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy. Szczególnie częste w starszym wieku choroby gruczołu krokowego np. łagodny przerost lub nowotwór oraz związane z nimi zabiegi operacyjne np. elektroresekcja przezcewkowa gruczolaka stercza (TURP) także mogą utrudniać osiągnięcie wzwodu. Zaburzenia erekcji mogą rozwijać się na tle neurogennym np. po urazach kręgosłupa lub rdzenia kręgowego, udarze mózgu lub w stwardnieniu rozsianym. Przy diagnostyce należy pochylić się też nad rodzajem leków przyjmowanych przez mężczyznę. Szczególny wpływ mogą mieć leki przeciwnadciśnieniowe, przeciwpsychotyczne i antydepresanty.   

Na występowanie zaburzeń erekcji ogromny wpływ ma prowadzenie niehigienicznego trybu życia. Niedobory snu oraz bezdech senny, stres oraz stosowanie używek np. alkoholu, papierosów lub narkotyków mogą zredukować libido, utrudnić uzyskanie erekcji i zmniejszyć satysfakcję płynącą z seksu nawet u młodych mężczyzn. W tej grupie wiekowej szczególnie często zaburzenia erekcji mają tło psychologiczne. Mogą wiązać się z kompleksami, lękiem przed seksualnością lub niechcianą ciążą, poczuciem winy, konfliktem z partnerem, zaburzeniami nastroju np. depresją lub zaburzeniami nerwicowymi.

Skoro do najczęstszej przyczyny zaburzeń erekcji należą choroby ogólnoustrojowe, podstawą leczenia musi być zmiana stylu życia. Najważniejsza jest normalizacja masy ciała i wyrównanie zaburzeń metabolicznych. Można to osiągnąć za pomocą regularnej aktywności fizycznej oraz zbilansowanej diety o dopasowanej kaloryczności. Zaleca się zjadanie 4-5 posiłków w stałych odstępach czasu, opartych na produktach roślinnych, zawierających wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz odtłuszczonych produktach mlecznych. Należy ostrożnie spożywać produkty solone oraz słodzone sacharozą lub syropem glukozowo-fruktozowym. Niewskazane są także produkty bogate w tłuszcze trans np. gotowe wyroby cukiernicze i garmażeryjne, zupy instant. Bardzo ważna jest także rezygnacja z używek, unikanie stresu oraz odpoczynek, który jest tak często pomijany w codziennym życiu. Pomocna może być także fizjoterapia i trening mięśni dna miednicy. 

Bardzo pomocną, a w przypadku zaburzeń erekcji na tle psychogennym kluczową formą leczenia jest psychoterapia lub poradnictwo seksuologiczne. Pacjent musi zrozumieć, że dysfunkcja nie czyni go mniej męskim, że wciąż jest w stanie sprawić satysfakcję swojej partnerce. Terapia pomaga w zrozumieniu przyczyny dysfunkcji oraz daje możliwość “przepracowania problemu”, co w przypadku psychogennych zaburzeń erekcji może okazać się wystarczającym lekarstwem. Niekiedy pomóc może także terapia dla par.

Najważniejszą grupą leków, które znalazły zastosowanie w leczeniu zaburzeń erekcji są inhibitory fosfodiesterazy typu 5. Ich działanie polega na hamowaniu rozkładu substancji odpowiedzialnej za rozszerzanie naczyń krwionośnych prącia i tym samym wydłużeniu czasu i jakości erekcji. By preparaty te miały szansę zadziałać, konieczna jest stymulacja seksualna. 

Najstarszym przedstawicielem tej grupy leków jest sildenafil (np. Viagra, DoppelSil, Maxigra Go, Inventum, tzw. “niebieska tabletka”). Lek ten został pierwotnie wynaleziony w celu leczenia nadciśnienia tętniczego i objawów choroby niedokrwiennej serca. Okazało się jednak, że bardziej niż na problemy kardiologiczne działa na zaburzenia seksualne. Zaleca się stosowanie 1 tabletki Viagry raz dziennie, na około godzinę przed stosunkiem. Nie należy przyjmować większej ilości tabletek, gdyż nie zwiększa to skuteczności leku. Substancja zaczyna działać po 30-60 minutach, czas ten wydłuża wcześniejsze spożycie posiłku, szczególnie bogatotłuszczowego.  Działa maksymalnie przez około 6 godzin po spożyciu. Leku nie należy łączyć z alkoholem, gdyż zdolność do uzyskania erekcji może być utrudniona. Mniej popularnym inhibitorem pierwszej generacji jest vardenafil (Levitra). Działanie i sposób stosowania tej substancji jest identyczny jak sildenafilu. Lek ten jednak ma potencjał wydłużania odcinka QT w EKG, co predysponuje do występowania zaburzeń rytmu serca. 

Nowszym lekiem, należącym do drugiej drugiej generacji inhibitorów fosfodiesterazy 5 jest tadalafil (Cialis). Zaleca się przyjęcie 1 tabletki co najmniej 30 minut przed stosunkiem. Nie ma potrzeby przyjmowania preparatu na czczo, gdyż pokarm nie wpływa na szybkość i wielkość wchłaniania substancji. Lek ten charakteryzuje się najdłuższym czasem działania - do 36 godzin, co wydłuża okres, w którym można zdecydować się na aktywność seksualną. Najnowszym produktem na rynku jest wysokoselektywny avanafil (Spedra). Cechuje go najszybszy początek działania - gotowość seksualną można uzyskać już po 15 minutach. od przyjęcia tabletki. Czas ten ulega wydłużeniu po wcześniejszym spożyciu posiłku bogatotłuszczowego. Lek działa przez 6-10 godzin. 

Leki te przeciwwskazane są m.in. przy: jednoczesnym stosowanie riocyguatu lub leków z grupy azotanów np. nitrogliceryna, nitroprusydek sodu (ich połączenie może prowadzić do niebezpiecznego spadku ciśnienia tętniczego), chorobach, w których przeciwwskazana jest aktywność fizyczna, zawale w ciągu ostatnich 3 miesięcy, udarze w ciągu ostatnich 6 miesięcy, niekontrolowanych zaburzeniach rytmu serca, zbyt niskim ciśnieniu lub nieleczonym nadciśnieniu. 

Do najczęściej obserwowanych działań niepożądanych należą: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, refluks żołądkowo-przełykowy, zaczerwienienie twarzy, przekrwienie śluzówek nosa, bóle głowy, bóle mięśniowo-stawowe.

Jeśli przyczyną dysfunkcji erekcji są zaburzenia endokrynologiczne, podstawą leczenia jest wyrównanie gospodarki hormonalnej. Najczęściej obserwowane zjawisko to spadek androgenów w przebiegu andropauzy, który najskuteczniej leczyć suplementacją testosteronem. Suplementacja przeciwwskazana jest przy nowotworze prostaty, piersi, policytemii oraz problemach w przepływie moczu. Na rynku dostępne są preparaty w formie doustnej lub domięśniowej, jednak złotym standardem ostatnich czasów są produkty w postaci żelu do stosowania na skórę (np. Androtop). Pozwalają one uniknąć ogólnoustrojowych działań niepożądanych oraz zapewniają stałe, optymalne stężenie substancji we krwi. Wśród najważniejszych działań niepożądanych preparatów testosteronu wyróżniamy: tkliwość piersi, powiększenie prostaty, wzrost hematokrytu (zagęszczenie krwi) i ilości czerwonych krwinek. Pierwsze efekty leczenia pojawiają się zazwyczaj po 2-4 tygodniach. Oprócz poprawy funkcji seksualnej optymalizacja stężenia testosteronu korzystnie wpływa na jakość życia, funkcje poznawcze i nastrój, skład ciała (wzrost beztłuszczowej masy ciała i zmniejszenie masy tłuszczowej), gęstość mineralną kości, profil lipidowy i tolerancję glukozy. 

Do 2006r. na rynku dostępny był jeszcze jeden preparat przeznaczony do doustnego leczenia zaburzeń erekcji - apomorfina (Uprima). Lek ten jednak wycofano z wielu państw, w tym Polski ze względu na krytyczne oceny i niewystarczającą skuteczność. Naukowcy pracują nad donosową formą leku, która minimalizowałaby ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych, przede wszystkim wymiotów, bólów i zawrotów głowy oraz omdleń. 

Około 40 lat temu na ogólnoświatowy rynek dopuszczono aparat próżniowy stosowany do uzyskania erekcji. Wiotki członek wkłada się do przezroczystego cylindra próżnociągu, po czym uruchamia się mechanizm wywołujący podciśnienie w aparacie. Powoduje to lepszy dopływ krwi do ciał jamistych prącia i wywołanie erekcji. Na podstawę prącia zakłada się pierścień, który uniemożliwia odpływ krwi żylnej i tym samym utratę wzwodu. Stosowanie urządzenia jest bezpieczne, jednak należy pamiętać, by czas utrzymywania pierścienia zaciskającego nie przekraczał pół godziny. Mimo dużej skuteczności metody, nie jest ona powszechnie używana ze względu na dyskomfort stosowania, możliwe zasinienie i ból prącia oraz wiotkość członka u podstawy, która utrudnia współżycie. Do przeciwwskazań stosowania aparatu próżniowego należą zaburzenia krzepnięcia, zmiany naczyniowe i anomalie anatomiczne penisa.

Mężczyźni, którzy mają przeciwwskazania lub nie są zadowoleni z efektu dotychczasowego leczenia, kwalifikowani są do terapii drugiego rzutu - autoiniekcji leków do ciał jamistych prącia. Pacjent na 20 minut przed planowaną aktywnością seksualną wykonuje zastrzyk w okolicy podstawy penisa, erekcja pojawia się zazwyczaj już po 5 minutach. Do uzyskania wzwodu nie jest konieczna stymulacja seksualna. Metoda ta może być wykorzystywana nie częściej niż 3 razy w tygodniu, maksymalnie raz na dobę. Mimo dobrej skuteczności (70% zadowolonych pacjentów) ten sposób leczenia zaburzeń erekcji nie spotyka się z powszechną akceptacją. Największą wadą terapii jest inwazyjność metody, a także ból podczas iniekcji, ryzyko infekcji, włóknienia i krwiaków ciał jamistych prącia, a także przedłużonej erekcji (priapizm). 

W terapii najczęściej wykorzystuje się syntetyczną prostaglandynę E1 (alprostadil), która posiada dodatkowe zdolności antyagregacyjne zmniejszające ryzyko priapizmu. Starszymi lekami są: papaweryna (nie zalecana w krajach rozwiniętych ze względu na jej kwaśne pH sprzyjające włóknieniu oraz duże ryzyko priapizmu) oraz fentolamina (mogąca spowodować zaburzenia ogólnoustrojowe np. niedociśnienie lub tachykardię). 

Główne przeciwwskazania do stosowania autoiniekcji to: anatomiczne zniekształcenia penisa, choroby  predysponujące do wystąpienia priapizmu (anemia sierpowatokrwinkowa, białaczka, szpiczak mnogi), choroby serca, w których przeciwwskazana jest aktywność fizyczna, zaburzenia krzepnięcia krwi.