Cykl miesiączkowy
Cykl miesiączkowy jest naturalnym procesem, który wpływa na zdrowie reprodukcyjne i płodność kobiet. Zrozumienie twojego cyklu pomaga w identyfikacji dni płodnych, a następnie może być wykorzystane do zapobiegania ciąży czy planowania rodziny. Różnice w długości, regularności i objawach cyklu są normalne, ale pewne nieregularności mogą wskazywać na problemy zdrowotne.
Potrzebujesz konsultacji?
Omów swój problem medyczny z lekarzem i uzyskaj leczenie, E-receptę, E-zwolnienie.
Czym jest cykl miesiączkowy?
Cykl miesiączkowy, inaczej nazywany cyklem menstruacyjnym to powtarzające się regularnie zmiany w organizmie kobiety, zachodzące w określonym czasie pod wpływem współdziałania układu nerwowo-hormonalnego. Cykl menstruacyjny występuje u kobiet, które osiągnęły dojrzałość płciową, ale nie weszły jeszcze w okres menopauzy.
Występowanie cyklu miesiączkowego kontrolowane jest przez układ hormonalny i jest oznaką dobrze funkcjonującego układu rozrodczego kobiety. Cykl zazwyczaj składa się z trzech faz: folikularnej, owulacji i lutealnej. Istnieje również inny podział, oparty na zmianach zachodzących w macicy, obejmujący: fazę miesiączkową, proliferacyjną, owulacyjną i sekrecyjną.
Jaka jest prawidłowa długość cyklu miesiączkowego?
Prawidłowa długość cyklu miesiączkowego mieści się w zakresie od 21 do 35 dni. Jednak najczęściej przyjmuje się, że standardowy cykl trwa około 28 dni.
W okresie 2-3 lat od pierwszej miesiączki, cykle mogą być fizjologicznie nieregularne.
Fazy cyklu jajnikowego
Wyróżniamy trzy fazy cyklu jajnikowego: folikularną, owulację oraz fazę lutealną.
Faza folikularna rozpoczyna się wraz z pierwszym dniem miesiączki i trwa zazwyczaj około 10-14 dni, choć czas trwania może być różny u kobiet. Głównym celem fazy folikularnej jest przygotowanie organizmu do owulacji, czyli uwolnienia dojrzałego jaja z jajnika.
Podczas fazy folikularnej przedni płat przysadki mózgowej zwiększa produkcję hormonu folikulotropowego (FSH), co stymuluje wzrost pęcherzyków jajnikowych. Rosnące pęcherzyki produkują estrogeny, a jeden z nich – pęcherzyk dominujący wytwarza największe ilości estradiolu, co powoduje zahamowanie rozwoju pozostałych. Na około 24-36 godzin przed owulacją dochodzi do szczytu wydzielania estrogenów, co powoduje wzrost poziomu hormonu luteinizującego (LH) i w konsekwencji prowadzi do owulacji.
Poprawny przebieg fazy folikularnej jest kluczowy dla rozwoju ciałka żółtego oraz utrzymania odpowiedniego stężenia progesteronu.
Owulacja to proces, w którym dojrzała komórka jajowa zostaje uwolniona z jajnika i przemieszcza się do jajowodu. Jest to kluczowy moment w cyklu menstruacyjnym, który umożliwia potencjalne zapłodnienie i ciążę. Owulacja występuje zazwyczaj około 14. dnia cyklu, licząc od pierwszego dnia ostatniej miesiączki. Jeżeli w ciągu 12-24 godzin od owulacji nie nastąpi zapłodnienie, komórka jajowa obumiera.
Faza lutealna rozpoczyna się po owulacji i trwa do czasu wystąpienia kolejnej miesiączki lub ewentualnej ciąży. Jej długość jest przeważnie stała u większości kobiet i wynosi około 14 dni, chociaż zakres normy mieści się w przedziale od 10 do 16 dni.
W tej fazie pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, które jest odpowiedzialne za produkcję progesteronu, który pełni istotną w przygotowaniu błony śluzowej macicy na przyjęcie zarodka.
Potrzebujesz konsultacji?
Omów swój problem medyczny z lekarzem i uzyskaj leczenie, E-receptę, E-zwolnienie.
Fazy cyklu endometrialnego
Cykl endometrialny odnosi się do zmian, które zachodzą w błonie śluzowej macicy, zwanej endometrium, w ciągu cyklu miesiączkowego u kobiet. Endometrium jest wrażliwe na hormony płciowe, takie jak estrogeny i progesteron, które regulują jego wzrost i rozwój.
Cykl endometrialny można podzielić na fazę miesiączkową, proliferacyjną, owulacyjną i sekrecyjną.
Faza miesiączkowa trwa od 1. (pierwszy dzień wystąpienia miesiączki) do 5. dnia cyklu miesiączkowego. W czasie tych 3-4 dni dochodzi do złuszczenia warstwy czynnościowej błony śluzowej macicy. Pozostaje tylko bardzo cienka warstwa podstawowa grubości około 0.5 mm.
Kolejna faza nosi nazwę proliferacyjnej, ponieważ w jej trakcie rozpoczyna się odnowa nabłonka pokrywającego ranę miesiączkową oraz zwiększa się ilość naczyń zaopatrujących błonę śluzową. Ten etap cyklu miesiączkowego jest ściśle związany ze wzrostem pęcherzyków w jajniku, ponieważ zależy od poziomu estrogenów w organizmie kobiety.
Faza owulacyjna rozpoczyna się zazwyczaj 14. dnia cyklu. W jej trakcie następuje dalsze pogrubianie błony śluzowej z zachowaniem jej struktury.
Faza sekrecyjna obejmuje 15.-28. dzień cyklu. Wydzielany wówczas przez ciałko żółte progesteron odpowiada za dalsze zmiany zachodzące w macicy przygotowujące do implantacji jaja. Dochodzi do obrzęku podścieliska, gdzie gromadzą się lipidy, białka i glikogen. Jeżeli nie dochodzi do ciąży to na 1-2 dni przed miesiączką zaczynają zachodzić zmiany degeneracyjne.
Jak działa kalendarz miesiączkowy?
Kalendarzyk miesiączkowy (inaczej kalendarzyk menstruacyjny) to narzędzie, które pomaga kobietom monitorować ich miesiączki. Polega na rejestracji daty rozpoczęcia i zakończenia miesiączki oraz notowaniu innych informacji dotyczących cyklu, takich jak objawy, stany emocjonalne, zmiany w wydzielinie lub inne czynniki, które mogą wpływać na zdrowie i samopoczucie.
Kalendarzyk jest używany do tworzenia historii cyklu menstruacyjnego i analizowania wzorców. Dzięki temu kobiety mogą lepiej zrozumieć swoje ciało, zidentyfikować regularność cyklu, określić kiedy przypadają dni płodne i niepłodne, przewidywany dzień owulacji oraz zauważać ewentualne zmiany lub nieregularności.
Współczesne aplikacje mobilne często oferują zaawansowane funkcje w zakresie kalendarza menstruacyjnego, takie jak przewidywanie dni płodnych, notatki o objawach, alarmy przypominające o zbliżających się miesiączkach i inne. Takie narzędzia mogą być przydatne dla kobiet starających się o dziecko, kontrolujących płodność, monitorujących zdrowie ginekologiczne lub po prostu dbających o regularność cyklu menstruacyjnego.
Jeśli kobieta dostrzeże jakiekolwiek niepokojące zmiany w swoim cyklu menstruacyjnym, powinna niezwłocznie skonsultować się z lekarzem ginekologiem w celu przeprowadzenia diagnostyki i oceny możliwych zaburzeń lub patologii w układzie rozrodczym.
Czym są dni płodne i jak je rozpoznać?
Dni płodne to okres w cyklu menstruacyjnym, gdy istnieje największa szansa na zajście w ciążę. Jeśli cykl jest regularny i trwa 28 dni, to do owulacji dochodzi 14. dnia od wystąpienia krwawienia miesiączkowego. Niemniej plemniki mogą przetrwać w organizmie kobiety nawet do 7 dni, dlatego jeśli do stosunku seksualnego doszło w czasie 7 dni przed owulacją lub 3-4 dni po niej to prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest znacznie zwiększone.
Rozpoznanie dni płodnych może pomóc zarówno w planowaniu ciąży, jak i w unikaniu przypadkowego zapłodnienia.
Istnieją różne metody rozpoznawania dni płodnych np. kalendarzyk małżeński (metoda Ogino-Knausa), metoda śluzu szyjkowego polegająca na obserwacji i analizie konsystencji wydzieliny szyjkowej, pomiar temperatury ciała. W okresie płodnym wydzielina staje się bardziej przejrzysta, śliska i elastyczna, a temperatura wzrasta o około 0.5-1 stopnia Celsjusza co wskazuje na obecność owulacji.
Bardzo popularnym narzędziem jest także kalkulator dni płodnych (kalkulator owulacji). Do obliczenia terminu owulacji i dni płodnych należy podać datę ostatniej miesiączki oraz średnią długość trwania cyklu miesiączkowego. Jest to metoda, która pozwala jedynie orientacyjnie obliczyć dni płodne, dlatego nie powinna być używana jako jedyna metoda antykoncepcji.
Można także stosować stosować testy domowe, które mierzą poziom hormonów, takich jak hormon luteinizujący (LH). Wzrost poziomu LH w moczu wskazuje na zbliżającą się owulację.
Warto jednak pamiętać, że żadna metoda nie jest stuprocentowo skuteczna, a rozpoznawanie dni płodnych może być trudne, zwłaszcza przy nieregularnym cyklu miesiączkowym. Zarówno w przypadku kobiet planujących zajście w ciążę, jak i tych pragnących uniknąć zapłodnienia, wskazana jest konsultacja z lekarzem, celem uzyskania dokładniejszych informacji i zaleceń dotyczących monitorowania płodności i metod planowania rodziny.
Od czego zależy prawidłowy cykl miesiączkowy?
Prawidłowy, regularny cykl miesiączkowy zależy od prawidłowej funkcji układu podwzgórzowo-przysadkowego. Podwzgórze wydziela gonadoliberynę (GnRH), która pobudza sekrecję hormonu folikulotropowego (FSH) oraz luteotropowego (LH) z przysadki mózgowej.
FSH stymuluje proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i ma wpływ na produkcję estrogenów, głównie estradiolu przez te pęcherzyki. LH odpowiada za indukowanie owulacji i stymulację ciałka żółtego do produkcji progesteronu, który odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu endometrium w odpowiednim stanie do implantacji zarodka.
Istnieje również pojęcie czynnościowego podwzgórzowego braku miesiączki, który jest najczęstszą przyczyną zaburzeń miesiączkowania i jest konsekwencją nadmiernej utraty masy ciała, przewlekłego stresu czy intensywnego wysiłku fizycznego.
Kolejnym czynnikiem jest prawidłowa budowa jajnika. Jajniki są odpowiedzialne za produkcję hormonów płciowych i uwalnianie jajeczek w procesie owulacji, więc zaburzenia jajnikowe, jak np. zespół policystycznych jajników (PCOS) mogą powodować brak miesiączki.
Prawidłowa funkcja tarczycy i nadnerczy jest istotna dla utrzymania regularnego cyklu miesiączkowego. Nadczynność tarczycy może być odpowiedzialna za wystąpienie wtórnego braku miesiączki lub nieregularne, rzadkie krwawienia. Natomiast nadczynność nadnerczy, na przykład w przypadku zespołu Cushinga, może prowadzić do braku owulacji i rzadkiego występowania miesiączki (oligomenorrhea).
Zaburzenia miesiączkowania
Zaburzenia miesiączkowania mogą dotyczyć nieprawidłowości rytmu krwawień. Polymenorrhoea to zbyt częste miesiączkowanie, które oznacza skrócenie cyklu do mniej niż 22 dni. Natomiast oligomenorrhoea to zbyt rzadkie miesiączkowanie, charakteryzujące się wydłużonymi cyklami trwającymi od 35 do 90 dni lub dłużej.
Mogą również występować odchylenia związane z obfitością krwawień. Skąpe miesiączki (hypomenorrhoea), czyli krótkotrwałe 1-2 dniowe plamienia z utratą krwi lub nadmiernie obfite (hypermenorrhoea) z utratą krwi >100 ml.
Menorrhagia, czyli trwające powyżej 7 dni, bardzo obfite, a nawet krwotoczne krwawienie miesiączkowe, występujące w terminie miesiączki w 90% jest związane z występowaniem w obrębie macicy zmian organicznych tj. mięśniaki, polipy czy przerost endometrium.
Do zaburzeń miesiączkowania zaliczamy również dolegliwości bólowe towarzyszące krwawieniu. Wyróżniamy pierwotne (samoistne) bolesne miesiączkowanie, które występuje zazwyczaj u kobiet w młodym wieku bez zmian organicznych w obrębie miednicy mniejszej oraz wtórne (nabyte) – najczęściej dotyka kobiet w wieku 30–40 lat i wynika z obecności patologicznych zmian tj. endometrioza czy torbieli jajników powodujących dolegliwości.
Jakie są sposoby na regulację cyklu miesiączkowego?
Istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc w regulacji cyklu miesiączkowego. Wybór odpowiedniego podejścia zależy od indywidualnych potrzeb oraz przyczyny nieregularności cyklu.
Zachowanie zdrowego stylu życia, w tym regularne ćwiczenia fizyczne, zdrowa dieta, odpowiednia ilość snu i unikanie stresu mają korzystny wpływ na regulację cyklu menstruacyjnego poprzez poprawę funkcjonowania podwzgórza.
W przypadku występowania bolesnego miesiączkowania pomocne mogą być niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), działające przeciwbólowo i przeciwzapalnie oraz antykoncepcja hormonalna (dwuskładnikowa lub oparta na gestagenach), która dodatkowo pomaga utrzymać regularne cykle menstruacyjne.
Jeśli nieregularności cyklu wynikają z konkretnych przyczyn medycznych, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia tarczycy lub inne schorzenia, w pierwszej kolejności należy leczyć chorobę podstawową.
Warto skonsultować się z lekarzem ginekologiem w celu oceny przyczyn nieregularności cyklu menstruacyjnego i uzyskania odpowiednich zaleceń dotyczących przywrócenia cyklu do normy. Lekarz będzie mógł dostosować odpowiednie leczenie lub zlecić dalsze badania, jeśli będzie to konieczne.
Bibliografia
Bręborowicz Grzegorz H., Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 2022
MayoClinic, [online], [dostęp 22 kwietnia 2023], dostępny w Internecie: https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/womens-health/in-depth/menstrual-cycle/art-20047186
Cleveland Clinic, [online], [dostęp 12 września 2022], dostępny w Internecie: https://my.clevelandclinic.org/health/articles/10132-menstrual-cycle
.webp "Recepta online z refundacją - jak ją uzyskać?")
