- Spis treści
- Co się dzieje w organizmie podczas alergii?
- Jak objawia się alergia?
- Schorzenia o podłożu alergicznym
- Czym jest marsz alergiczny?
- Czynniki ryzyka wystąpienia alergii
- Diagnostyka alergii
- Leczenie alergii
- Leczenie biologiczne
- Leczenie stanu anafilaktycznego
Alergia - czynniki ryzyka, diagnostyka, leczenie. Poradnik 2025
Alergia jest jedną z form nadwrażliwości układu immunologicznego (odpornościowego) organizmu na substancje, które u innych ludzi nie wywołują żadnych reakcji. Może manifestować się m.in. poprzez zmiany skórne, dolegliwości w obrębie przewodu pokarmowego czy oddechowego.
Może także przebiegać ogólnoustrojowo jako wstrząs anafilaktyczny - stan zagrażający życiu. Alergia jest chorobą przewlekłą, pierwsze symptomy ujawniają się często już we wczesnym dzieciństwie, jednak mogą pojawić się także w wieku dorosłym po wcześniejszym wielokrotnym kontakcie z alergenem. Leczenie alergii polega przede wszystkim na unikaniu kontaktu z alergenem.
Gdy jest to niemożliwe lub objawy są bardzo intensywne, znacznie utrudniające codzienne funkcjonowanie lekarz alergolog może podjąć decyzję o rozpoczęciu leczenia przyczynowego - odczulania lub terapii biologicznej. Najbardziej popularne są jednak leki przerywające reakcję alergiczną, przeciwzapalne i łagodzące objawy.
Co się dzieje w organizmie podczas alergii?
Podstawą występowania reakcji alergicznych jest atopia - wrodzona lub nabyta skłonność do nadmiernej produkcji przeciwciał klasy IgE (ciałek obronnych) skierowanych przeciwko całkiem nieszkodliwym substancjom. Takie substancje, zdolne do nadmiernej aktywacji układu odpornościowego, nazywamy alergenami. Uczulać może wszystko, jednak do najczęściej alergizujących substancji zaliczamy m.in.: pyłki roślin, zarodniki pleśni, pokarmy (przede wszystkim orzechy ziemne i owoce morza), jad owadów błonkoskrzydłych (pszczoły, osy), sierść zwierząt, leki (głównie antybiotyki)
Jak objawia się alergia?
Histamina odpowiedzialna jest za większości objawów alergii - rozszerza naczynia krwionośne co powoduje uczucie zatkania nosa i wodnisty katar. Towarzyszyć temu może także uczucie zatkania uszu i upośledzona zdolność słyszenia. Powoduje zaczerwienienie, łzawienie, pieczenie i świąd oczu, a także obrzęk powiek. Prowadzi do powstania zmian skórnych - obrzęku, zaczerwienienia, wykwitów pokrzywkowych i świądu skóry. Kurczy mięśnie gładkie oskrzeli co przejawia się napadami duszności, pobudza też receptory czuciowe co wywołuje napady kaszlu. W wyniku podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego wywołuje biegunkę, powoduje także skurcz mięśni i pobudza wydzielanie soków trawiennych.
Schorzenia o podłożu alergicznym
Alergia nie jest konkretną jednostką chorobową, a grupą schorzeń powstałych w tym samym mechanizmie. Do chorób o podłożu alergicznym zaliczamy: atopowe zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa, pyłkowicę (objawy ze strony układu oddechowego lub pokarmowego po zainhalowaniu pyłków roślin przez osobę uczuloną), astmę oskrzelową, niektóre postaci egzemy (powierzchownego zapalenia skóry) - atopowe zapalenie skóry i alergiczny wyprysk kontaktowy, niektóre typy pokrzywki, uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych, niektóre postaci alergii pokarmowych.
Czym jest marsz alergiczny?
Mimo iż każda z form choroby alergicznej może pojawić się w dowolnym momencie życia, zaobserwowano, że niektóre objawy pojawiają się częściej w określonej grupie wiekowej. Co więcej, forma choroby często zmienia się wraz z dorastaniem dziecka. Takie zjawisko nazwano marszem alergicznym.
U niemowląt zazwyczaj obserwuje się objawy ze strony przewodu pokarmowego, które w wieku 7-12 miesięcy wypierane są przez zmiany skórne. W 2-3 roku życia stan skóry ulega poprawie, a u dzieci zaczynają dominować objawy astmy oskrzelowej. W wieku 4-7 lat przewagę stanowią objawy alergicznego nieżytu nosa, do których w 8-14 roku życia dołącza z powrotem astma oskrzelowa.
Czynniki ryzyka wystąpienia alergii
Szacuje się, że choroby o podłożu alergicznym dotyczą około 30-40% społeczeństwa. W ostatnich latach odnotowano dużą dynamikę wzrostu zachorowań, zwłaszcza w rejonach uprzemysłowionych. Ocenia się, że wpływ na to ma zanieczyszczenie środowiska - zwłaszcza dym i spaliny samochodowe oraz zwiększona koncentracja alergenów. Nie bez znaczenia pozostają coraz to nowsze konserwanty, nie zawsze dokładnie przebadane, tak często dodawane do produktów spożywczych czy kosmetyków. Choroby alergiczne mają charakter dziedziczny, ryzyko zachorowania u dziecka wynosi 40% gdy objawy dotyczą jednego rodzica i aż 60% gdy choruje oboje rodziców. Badania genetyczne wskazują na istnienie określonych wariantów genowych, które odpowiedzialne są za nadwrażliwość układu odpornościowego. Z uwagi na to, że większość objawów alergii ujawnia się we wczesnym wieku dziecięcym, wzięto pod lupą sposób karmienia niemowląt. Zaobserwowano, że dzieci karmione piersią rzadziej cierpią na schorzenia alergiczne w porównaniu z tymi, które całkowicie lub częściowo spożywały pokarmy sztuczne. Oceniono, że jest to spowodowane protekcyjną rolą przeciwciał klasy IgG obecnych w pokarmie kobiecym oraz mniejszym narażeniem na alergeny w krytycznym momencie kształtowania się układu odpornościowego dziecka. Z uwagi na to, że niektóre alergeny potrafią przeniknąć do pokarmu, by uniknąć alergii u dziecka, kobietom obciążonym wywiadem alergicznym zaleca się stosowanie diety hipoalergicznej w okresie karmienia piersią. Zaleca się także unikanie spożywania produktów wybitnie uczulających np. orzeszków ziemnych w ciąży i podczas laktacji.
Diagnostyka alergii
Podstawę rozpoznania choroby alergicznej stanowi dobrze przeprowadzony wywiad lekarski. Należy ustalić okoliczności wystąpienia objawów, ich powtarzalność np. sezonową oraz obciążenia rodzinne. Badanie przedmiotowe także może nasunąć diagnozę, jednak w okresie remisji zazwyczaj nie obserwuje się żadnych odchyleń od normy. By potwierdzić, który konkretny czynnik odpowiada za reakcję alergiczną warto wykonać testy skórne (badanie oceniające reakcję skórną po bezpośrednim kontakcie z określoną substancją, może polegać na powierzchownym naniesieniu substancji na skórę po uprzednim zadrapaniu naskórka lub śródskórnej iniekcji roztworu) lub wziewne próby ekspozycyjne (spirometryczna ocena reakcji oskrzeli po inhalacji określonej substancji o potencjale alergizujacym). Przy diagnostyce alergii pokarmowych skuteczne może być stosowanie diety eliminacyjnej, polegającej na ograniczaniu spożywania konkretnych produktów. Ustąpienie alergii świadczy o potencjalnej przyczynie objawów. W diagnostyce alergii stosowane są także badania serologiczne, oceniające ilość przeciwciał klasy IgE. W wielu chorobach alergicznych następuje wzrost bezwzględnej ilości tych przeciwciał, nie jest to jednak regułą. Przy prawidłowej ich ilości warto ocenić stężenie swoistych przeciwciał IgE, skierowanych przeciw konkretnym alergenom.
Leczenie alergii
Leczenie choroby alergicznej polega przede wszystkim na całkowitym unikaniu lub ograniczaniu kontaktu z substancją, która wywołuje objawy. Należy także unikać sytuacji, które zaostrzają objawy np. wdychania dymu papierosowego, przebywania w silnie zanieczyszczonym środowisku.
Jeśli jednak alergia jest już w swoim aktywnym stadium warto zastosować leki , które łagodzą objawy np. leki przeciwhistaminowe. Utrudniają one połączenie uwolnionej histaminy z odpowiednim receptorem i tym samym hamują reakcję alergiczną organizmu. Z uwagi na lepszy profil bezpieczeństwa i znikomy wpływ na ośrodkowy układ nerwowy zalecane jest stosowanie leków drugiej generacji np. bilastyna, cetyryzyna, klemastyna.
W aptekach dostępne są produkty niewymagające recepty, przyjmowane doustnie np. Allegra, Hitaxa lub przeznaczone do stosowania miejscowego np. Fenistil w kremie, wskazany w przypadku ukąszeń. Silniejsze preparaty np. Clatra, Telfexo można zakupić po przedstawieniu recepty.
Innymi lekami o działaniu objawowym są glikokortykosteroidy stosowane miejscowo (np. krem Hydrocortisonum Aflofarm), w inhalacjach (np. Nebbud) lub ogólnoustrojowo. Dostępne są także kromony - leki hamujące uwalnianie histaminy z komórek układu odpornościowego np. kromoglikan sodowy oraz leki przeciwleukotrienowe - hamujące syntezę leukotrienów, jednego z typów cytokin zapalnych np. Monkasta.
Leczenie biologiczne
Jeśli pacjent nie jest w stanie unikać kontaktu z alergenem lub objawy alergii są bardzo nasilone, istnieje szansa na przeprowadzenie immunoterapii swoistej - odczulania. Niestety, nie w każdym przypadku jest ona możliwa, decyzję podejmuje alergolog na podstawie czynników osobniczych. Terapia trwa długo - od 3 do 5 lat, polega ona na wielokrotnym podskórnym wstrzykiwaniu roztworu alergenów o wzrastającym stężeniu. Odczulanie ma na celu uodpornienie pacjenta na drażniącą go do tej pory substancję i złagodzenie, a nawet całkowite zniesienie objawów alergii. Terapia działa najskuteczniej w przypadku alergii na jad owadów błonkoskrzydłych, astmy alergicznej oraz u osób cierpiących na alergiczny nieżyt nosa. Naukowcy coraz intensywniej pracują także nad przyczynowymi metodami leczenia reakcji nadwrażliwości. Na tę chwilę możliwa stała się terapia biologiczna za pomocą omalizumabu - humanizowanego przeciwciała monoklonalnego klasy IgG, które blokuje przeciwciała IgE, odpowiedzialne za reakcje alergiczne.