Łysienie androgenowe

Czym jest łysienie androgenowe?

Łysienie androgenowe jest to przewlekła choroba dermatologiczna, która polega na stopniowej utracie włosów na głowie bez pozostawiania blizn.

Łysienie spowodowane jest nadmierną aktywacją receptorów androgenowych u osób do tego predysponowanych. Skutkuje to postępującą miniaturyzacją mieszka i ostatecznie utratą zdolności produkcji włosa. Choroba może objawiać się nagłym wypadnięciem dużej ilości włosów, długoletnim wypadaniem niewiele większej (100-300 sztuk) od standardowej ilości (50 sztuk) włosów lub przebiegać z okresami zaostrzeń i remisji.

Łysienie androgenowe jest najczęstszą przyczyną utraty włosów u osób dorosłych, zarówno mężczyzn, jak i kobiet - dotyczy do 80% męskiej populacji i do 50% damskiej. Pierwsze początki choroby mogą być zauważalne już w wieku dojrzewania (około 13 roku życia), jednak choroba najczęściej rozpoczyna się w 3 dekadzie życia lub w okresie andro- i menopauzy. Prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta wraz z wiekiem, bardziej narażone są osoby należące do rasy kaukaskiej.

Leczenie łysienia androgenowego należy rozpocząć na wczesnym etapie choroby, gdyż proces degradacji mieszka ma charakter nieodwracalny. Rolą terapii jest zahamowanie patologicznego procesu, w tym celu stosuje się leki działające protekcyjnie na mieszki włosowe lub hamujące produkcję szkodliwego do włosów dihydrotestosteronu. Jeśli choroba jest już zaawansowana, dobrym kosmetycznym efektem cieszy się autoprzeszczep włosów.

Przyczyny rozwoju łysienia androgenowego

Jak sama nazwa wskazuje łysienie androgenowe spowodowane jest negatywnym wpływem hormonów androgenowych (męskich hormonów) - przede wszystkim dihydrotestosteronu, najsilniejszego metabolitu testosteronu, na mieszek włosowy. Jednak każdy z nas produkuje ten hormon, dlaczego więc wszyscy nie jesteśmy łysi?

Łysienie androgenowe to choroba wieloczynnikowa, a predyspozycja do niej zapisana jest w naszych genach. Jeśli bliski członek rodziny borykał się z problemem samoistnego wypadania włosów, istnieje szansa, że nas też to dotknie. Do tej pory udowodniono, że za zwiększone ryzyko rozwoju łysienia androgenowego odpowiedzialny jest chromosom Y czyli de facto płeć męska oraz polimorfizmy (charakterystyczne formy) genów receptorów androgenowych, estrogenowych, enzymu 5?-reduktazy (enzymu, który przekształca testosteron w dihydrotestosteron) i czynników wzrostu.

Rozwój i nasilenie łysienia androgenowego zależy także od indywidualnych cech naszego organizmu. Ilość i wrażliwość receptorów androgenowych mieszków włosowych, a także siła, z jaką działa enzym 5?-reduktaza są różne u każdego z nas. U kobiet łysienie związane jest prawdopodobnie także ze stężeniem estrogenów w organizmie.

Przebieg choroby

Fizjologiczny cykl włosowy

Każdy mieszek włosowy przechodzi w ciągu całego naszego życia około 25-30 cykli włosowych, czyli okresów od początku rozwoju włosa aż do jego wypadnięcia. Cykl przebiega w określonych fazach, w sposób asynchroniczny tzn. włosy na głowie w danym momencie znajdują się na innym etapie rozwoju, co zapobiega sytuacji ich jednoczasowego wypadnięcia.

Pierwsza faza cyklu to anagen, trwa ona średnio 6 lat, znajduje się w niej około 90% włosów na naszej głowie. Jest to okres aktywnego wzrostu, włos otrzymuje tu niezbędne składniki odżywcze dzięki stałemu połączeniu z mieszkiem włosowym. W kolejnej fazie - katagenie włos odłącza się od mieszka włosowego co powoduje jego obumarcie. Proces ten trwa zazwyczaj około 3 tygodnie, w danym momencie dotyczy zwykle 1-3% wszystkich włosów. Trzecią podstawową fazą cyklu jest telogen. Wyznacza ona czas, w którym mieszek włosowy wypełniony jest przez zrogowaciały, obumarły włos i zbiera siły na produkcję kolejnego. Okres odpoczynku trwa zazwyczaj 2-4 miesięcy, szacuje się, że dotyczy 8-15% wszystkich mieszków włosowych. W fazie exogenu włos ostatecznie wypada, wypchnięty przez kolejny nowo tworzący się włosek.

Generalnie włos nie powinien opuścić mieszka włosowego do momentu aż kolejny twór nie osiągnie fazy wczesnego anagenu. Niekiedy zdarza się jednak, że anagen nie jest jeszcze zainicjowany, a włos już wypadł. Taki etap nazywany kenogenem. Może on trwać od 3 miesięcy do roku.

Jakim zmianom poddawany jest mieszek włosowy podczas łysienia androgenowego?

Po aktywacji receptorów androgenowych mieszków włosowych za pomocą hormonu z grupy androgenów - dihydrotestosteronu dochodzi do dezorganizacji przebiegu cyklu włosowego. Najbardziej zauważalne jest skrócenie fazy anagenu, tym samym włos krócej pozostaje żywy i aktywnie rośnie. Równolegle dochodzi do zmiany głębokości umiejscowienia mieszka włosowego do bardziej powierzchownych warstw skóry - z warstwy siateczkowatej do brodawkowatej. Wszystko to powoduje, że włos staje się coraz krótszy i cieńszy.

Ponadto w łysieniu androgenowym obserwujemy również wydłużenie fazy kenogenu oraz zwiększenie odsetka mieszków znajdujących się w danej chwili w tej fazie. Taka sytuacja przyczynia się do zainicjowania łysienia i stopniowego zmniejszania się i później obumierania mieszków włosowych.

Objawy u mężczyzn

Łysienie androgenowe u mężczyzn rozpoczyna się zazwyczaj od kątów czołowo-skroniowych (tzw. zakola), a później w okolicy ciemieniowej (tzw. tonsura - łysy krążek na czubku głowy). Z czasem linia włosów przesuwa się stopniowo ku tyłowi, oszczędzając zwykle włosy na potylicy i częściowo na skroni. Ten charakterystyczny obraz związany jest z nierównomiernym rozmieszczeniem receptorów androgenowych na różnych obszarach głowy (włosy okolicy potylicznej są ich prawie pozbawione).

Objawy u kobiet

U kobiet łysienie androgenowe obserwujemy jako przerzedzanie się włosów na całej powierzchni głowy, z największym nasileniem również w okolicy czołowo-skroniowej. W początkowych etapach może być to niewidoczne, jednak przyglądając się uważniej zobaczymy poszerzenie się przedziałka w linii pośrodkowej głowy. Ten odmienny obraz kliniczny związany jest z inną lokalizacją receptorów androgenowych niż u mężczyzn, tutaj rozproszone są one po całej powierzchni skóry głowy.

Diagnostyka łysienia androgenowego

Rozpoznanie łysienia androgenowego w głównej mierze opiera się na dobrze przeprowadzonym wywiadzie medycznym - należy ustalić kiedy nastąpił początek choroby, jaka jest jej dynamika, czy w rodzinie były już przypadki łysienia.

Trycholog lub dermatolog przeprowadza także trichoskopię - rodzaj badania wideodermatoskopowego, który umożliwia zobrazowanie skóry głowy w dużym przybliżeniu, wykonuje się ją w okolicy czołowo-skroniowej, ciemieniowej oraz potylicznej. Ocenia się w niej całkowitą liczbę oraz grubość łodyg włosów, ilość jednostek włosowo-łojowych zawierających jeden, dwa lub trzy mieszki, obecność włosów meszkowych, przebarwień okołomieszkowych, czopów rogowych i pustych ujść mieszków.

Diagnostyka obejmuje także wykonanie badań laboratoryjnych w celu wykluczenia zaburzeń predysponujących do wypadania włosów - morfologia krwi i ocena gospodarki żelazowej, ocena funkcji tarczycy, badania stężenia kortyzolu, prolaktyny, estradiolu i progesteronu oraz testosteronu i jego metabolitów.

Łysienie może przebiegać także na podłożu grzybiczym, w uzasadnionych przypadkach warto wykonać badanie mykologiczne.

Leczenie

Łysienie androgenowe nie jest chorobą zagrażającą zdrowiu i życiu, nie ma tu konieczności włączania leczenia. Terapię proponuje się osobom, które odczuwają dyskomfort z powodu utraty włosów i chcą temu zaradzić. Należy jednak pamiętać, że im wcześniej rozpocznie się stosowanie leków, tym większa jest szansa na odwrócenie patologicznych zmian w obrębie mieszków włosowych.

Sposoby leczenia u mężczyzn

Powszechnym preparatem do miejscowego stosowania na skórę głowy jest minoksydyl w formie 2% lub 5% roztworu (DX2, Alocutan, Loxon, Minovivax). Rozszerza on naczynia krwionośne skóry głowy co zwiększa napływ substancji odżywczych i tlenu do mieszka włosowego oraz sprzyja produkcji nowych naczyń. Reguluje cykl włosowy wydłużając fazę anagenu i skracając telogen. Promuje również namnażanie się komórek i działa przeciwzapalnie. Nie wpływa na poziom androgenów we krwi.

Pierwsze efekty terapii w postaci zwiększenia ilości włosów meszkowych i ograniczenia wypadania obserwuje się po około 2 miesiącach, jednak na intensywny wzrost włosów trzeba poczekać co najmniej 12 miesięcy. Najlepsze rezultaty osiąga się u mężczyzn z przerzedzeniem włosów czubka głowy, lek gorzej działa w przypadku zakoli. Warto także wspomnieć, że równoczesne lub wcześniejsze stosowanie kwasu salicylowego (aspiryny) ogranicza skuteczność minoksydylu.

Minoksydyl początkowo używano był doustnie jako lek na nadciśnienie, jednak zauważono, że wywołuje on hipertrychozę - nadmierny porost włosów na całym ciele lub w niektórych jego okolicach. Jest to również jedno z działań niepożądanych miejscowej formy leku, szczególnie jeśli stosuje się zbyt dużą dawkę, która wchłania się do krwiobiegu lub włosy potraktowane roztworem mają kontakt z twarzą. Wśród innych częstych działań niepożądanych leku wyróżniamy wyprysk kontaktowy oraz przejściowe wzmożone wypadanie włosów, które ustępuje samoistnie.

Drugim lekiem zarejestrowanym w terapii łysienia androgenowego u mężczyzn jest finasteryd (Finahit, Finaster, Hyplafit) w dawce 1 mg stosowany doustnie. Jest to substancja hamująca enzym 5alfa-reduktazę i tym samym przejście testosteronu w dihydrotestosteron. Lek oprócz zmniejszania negatywnego wpływu androgenów na mieszek włosowy reguluje także cykl włosowy - promuje przejście telogenu w anagen. Według badań w ciągu roku terapii finasterydem 80-90% pacjentów zauważyło zmniejszenie intensywności wypadania włosów, a 50% pogrubienie łodyg włosów. Lek jest stosunkowo bezpieczny, do najczęstszych działań niepożądanych należy spadek libido, zaburzenia erekcji lub ejakulacji, ból jąder i ginekomastię.

Sposoby leczenia u kobiet

U kobiet jedyną dostępną opcją leczenia jest miejscowo stosowany minoksydyl w 2% lub 5% roztworze. Zauważono także pozytywny wpływ minoksydylu stosowanego doustnie samodzielnie lub w połączeniu ze spironolaktonem, jednak wiąże się to z dużo większym ryzykiem hipertrychozy.

Ze względu na ryzyko uszkodzenia płodu finasteryd nie został zarejestrowany w celu leczenia łysienia androgenowego u kobiet. W przeprowadzonych badaniach oceniono, że lek ten (jednak w wyższej niż u mężczyzn dawce) przynosi pozytywne efekty zarówno u kobiet mających prawidłowy, jak i podwyższone stężenie androgenów we krwi. Jeśli lekarz zdecyduje się zastosować tego typu leczenie poza wskazaniami, konieczne jest równoczesne stosowanie antykoncepcji.

Leki niezarejestrowane w terapii łysienia androgenowego

Lekiem, który tak samo jak finasteryd hamuje enzym 5?-reduktazę, jednak z wyższą siłą jest dutasteryd. Zauważono, że w porównaniu do odpowiednika wykazuje on większą skuteczność w zmniejszaniu odsetku włosów cieńszych oraz zwiększaniu całkowitej liczby włosów (zwłaszcza w okolicy kątów czołowo-skroniowych). Nie opracowano jednak jeszcze odpowiednich schematów dawkowania, by stosowanie dutasterydu było bezpieczne.

U kobiet w leczeniu negatywnych skutków zbyt wysokiego poziomu męskich hormonów (androgenów) we krwi np. zaburzeń miesiączkowania, hirsutyzmu (owłosienie w typowo męskich lokalizacjach) i łysieniu skuteczne jest zastosowanie leków o charakterze antyandrogennym np. octan cyproteronu, spironolakton.

Inne formy leczenia

Przeszczep włosów

Pacjentom, którzy szczególnie źle czują się z powodu zmian w ilości i jakości włosów polecany jest zabieg z zakresu medycyny estetycznej - autoprzeszczep włosów. Najczęściej wykonuje się go metodą FUE - follicular unit extraction. Lekarz za pomocą specjalnych mikrochirurgicznych narzędzi pobiera około 2500 jednostek włosowo-łojowych (jest to grupa 1-5 mieszków włosowych) z okolicy dawczej - zazwyczaj potylicy i wszczepia je w miejscu przerzedzenia. Włosy w miejscu pobierania graftu powinny być przycięte na długość 1 mm. Zabieg jest przeprowadzany w znieczuleniu miejscowym, nie pozostawia po sobie widocznych blizn.

Przez kilka tygodni od przeszczepu włosy będą przyrastały na długość, jednak w pewnym momencie wypadną! Nie należy się tym martwić, od razu zaczną rosnąć nowe. Ostateczny efekt obserwuje się około 9-12 miesięcy po zabiegu. W związku z tym, że do przeszczepienia wybieramy mieszki włosowe z okolicy niewrażliwej na androgeny, po przeszczepie nie ma ryzyka, że ponownie wypadną.