Normy witaminy D3 - niedobór i suplementacja

Czym jest Witamina D3 i jak powstaje?

Witamina D -  inaczej cholekalcyferol, to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, dostarczana do organizmu ludzkiego poprzez syntezę skórną oraz drogę pokarmową. Substancja pełni niebagatelną rolę w organizmie, przede wszystkim regulując gospodarkę wapniowo-fosforanową. 

W jaki sposób organizm sam potrafi wyprodukować witaminę D?

W  tkance skórnej znajduje się uwięziona prowitamina D, która pod wpływem promieni UVB przekształca się w cholekalcyferol. Nie jest to jednak ostateczna postać witaminy D3. Dopiero pod wpływem przemian chemicznych w wątrobie i w nerkach powstaje ostateczna aktywna forma witaminy - kalcytriol, inaczej znany jako 1,25-dihydroksycholekalcyferol. Podczas badań diagnostycznych analizuje się zazwyczaj poziom nieaktywnej witaminy D - 25(OH)2D3 w surowicy krwi. 

Produkcja kalcytriolu napędzana jest głównie przez parathormon (hormon produkowany przez przytarczyce) oraz stany tj. hipokalcemia (niski poziom wapnia w osoczu) i hipofosfatemia (niski poziom fosforu). 

W okresie jesienno-zimowym, z uwagi na niski poziom ekspozycji słonecznej, stężenie witaminy D w osoczu może ulec obniżeniu. Osoby posiadające jasną karnację szybciej i efektywniej produkują witaminę D niż osoby o ciemniejszych odcieniach skóry. Na niedobory są również silniej narażone osoby starsze.

Z jakimi pokarmami do organizmu dostarczana jest witamina D?

Wraz z pożywieniem do organizmu nie dostarczamy aktywnej postaci witaminy D, lecz jej prekursory. W roślinach i grzybach prekursorem tym jest ergokalcyferol, natomiast w pokarmach zwierzęcych zawarty jest cholekalcyferol. 

Witamina D3 - jej zadania i funkcje

Witamina D jest substancją chemiczną, która ma wszechstronne zastosowanie i wspomaga pracę wielu tkanek i narządów ludzkiego organizmu. Do jej najważniejszych zadań należy regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej i dbanie o prawidłowy rozwój oraz funkcjonowanie układu kostnego. Zapotrzebowanie na cholekalcyferol jest szczególnie wysokie u rozwijających się dzieci i nastolatków, niedobór witaminy w tym okresie życia może doprowadzić do deformacji szkieletu - krzywicy i zmniejszenia ilości masy kostnej. Witamina D zapobiega również demineralizacji kości, przez co wykorzystuje się ją w prewencji i leczeniu osteoporozy.  

Cholekalcyferol ma wpływ na pracę mięśni. Kuracja tą witaminą umożliwia odwrócenie atrofii mięśniowej - widoczne efekty można już zauważyć po trzech miesiącach suplementacji.

Witamina D3 wpływa pozytywnie na układ odpornościowy. Zmniejsza ona ilość cytokin prozapalnych, nasila produkcję cytokin przeciwzapalnych oraz limfocytów T (rodzaj białych ciałek krwi). Utrzymywanie właściwego jej poziomu zmniejsza ryzyko infekcji i zakażeń. 

Cholekalcyferol wspomaga również pracę układu sercowo-naczyniowego m.in. dzięki łagodzeniu stanów zapalnych dochodzi do redukcji ilości i wielkości blaszek miażdżycowych. Badania wskazują, że właściwy poziom witaminy D3 chroni przed cukrzycą, a jej niedobory zwiększają ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. 

Także układ nerwowy wrażliwy jest na zmiany stężenia witaminy D. Badania na modelach zwierzęcych pokazują, że witamina D3 działa ochronnie na neurony (komórki nerwowe) i wspomaga ich wzrastanie, reguluje układ dopaminergiczny oraz hamuje procesy niedokrwienne i neurodegeneracyjne mózgowia. Niski poziom witaminy D może promować bezsenność i inne zaburzenia snu. Co więcej, badania przeprowadzone u ciężarnych po 20 tygodniu ciąży pokazują, że kobiety z stężeniem witaminy D poniżej normy częściej rodzą dzieci chore na autyzm. 

Wskazania do pomiaru witaminy D3

Biorąc pod uwagę liczne funkcje witaminy D w organizmie rodzi się pytanie - czy każdy z nas powinien regularnie mierzyć poziom tej substancji? Według zaleceń nie ma potrzeby by osoby zdrowe, bez czynników ryzyka niedoborów rutynowo kontrolowały stężenie witaminy D3 we krwi. 

Aby zmierzyć stężenie witaminy D w organizmie oznacza się nieaktywny metabolit 25-hydroksywitaminę D, inaczej kalcydiol w surowicy krwi. Wartość określa się w nmol/L lub ng/ml. 

Do oznaczeń nie wykorzystuje się zazwyczaj aktywnej witaminy D, gdyż nie odzwierciedla ona stanu faktycznego. Do rzadkich przypadków kiedy taki pomiar jest konieczny należy: różnicowanie postaci I oraz II krzywicy, nadzór terapii pochodnymi witaminy D3, a także ocena hiperkalcemii w przebiegu sarkoidozy bądź gruźlicy. Tego typu badanie jest bardziej kosztowne i wymaga użycia specjalistycznych urządzeń.

Jak przygotować się do badania? 

Krew do oceny poziomu witaminy D pobierana jest z żyły. Należy udać się rano do laboratorium i być na czczo. Zalecane jest przerwanie ewentualnej suplementacji witaminą D na okres 10 dni przed dokonaniem pomiaru. 

Kiedy należy monitorować stężenie witaminy D?

Monitorowanie stężenia witaminy D jest wskazane u osób chorujących na krzywicę, osteoporozę, otyłość, cierpiących na bóle mięśniowo-szkieletowe i narażonych na częste urazy. 

Poziom cholekalcyferolu kontroluje się także w schorzeniach tj.: choroby układu sercowo-naczyniowego, nowotwory, niedoczynność przytarczyc, zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej, gruźlica, sarkoidoza, przewlekła niewydolność wątroby, przewlekła niewydolność nerek (od 3 do 5 stopnia), zespoły upośledzonego wchłaniania oraz niektóre choroby infekcyjne (WZW C, nawracające infekcje układu oddechowego). 

Kontroli wymagają również pacjenci przyjmujących niektóre leki m.in. GKS (glikokortykosteroidy), ketokonazol, leki przeciwretrowirusowe oraz  przeciwpadaczkowe. 

Kto jest szczególnie narażony na niedobory witaminy D3? 

Osobami szczególnie narażonymi na niedobory witaminy D są kobiety w okresie menopauzy, osoby na dietach eliminacyjnych (szczególnie długotrwałych), dzieci oraz osoby powyżej 65 r.ż., osoby rzadko wystawiające się na działanie światła słonecznego, pacjenci chorujący na cukrzycę, po złamaniach kostnych, cierpiący na egzemę bądź łuszczycę.

W takich okolicznościach lekarz może podjąć decyzję o pomiarze stężenia witaminy D we krwi.

Normy witaminy D3

Próbka krwi pacjenta analizowana jest jest przez pracownię diagnostyki laboratoryjnej. Wynik opracowywany jest w odniesieniu do wartości referencyjnych laboratorium, które są identyczne dla każdej osoby, niezależnie od płci i wieku. Wynik badania poziomu 25(OH)D3 powinien być omówiony z lekarzem.  

Za wynik prawidłowy uznaje się wartości ≥30-50 ng/ml (co odpowiada ≥75-125 nmol/l). Konkretna wartość liczbowa zależna jest od laboratorium. Wynik ten świadczy o prawidłowym poziomie witaminy - suplementację należy utrzymać na podobnym poziomie. 

Wartości mniejsze niż 20 ng/ml świadczą o ciężkim niedoborze witaminy D (niektóre placówki mówią o poziomie mniejszym niż 50 nmol/l). Stan ten wymaga leczenia. Wynik w przedziale 20-30 ng/ml - 50 ng/ml (50-75 nmol/l) oznacza, że należy zwiększyć suplementację - stężenie witaminy jest niewystarczające.

Wynik z przedziale 50-100 ng/ml (125-250 nmol/l) mówi o wysokim poziomie witaminy D i może być wskazaniem do obniżenia suplementacji bądź utrzymania jej na aktualnym poziomie. 

Objawy nadmiaru i niedoboru witaminy D

Niedobór witaminy D

Deficyt witaminy D w organizmie może wynikać z niedoborów żywieniowych, zespołów upośledzonego wchłaniania, przewlekłej choroby nerek, nadczynności przytarczyc, chorób przewlekłych, autoimmunologicznych oraz nowotworowych. Na obniżenie poziomu mogą też wpływać niektóre leki.

Zbyt niski poziom witaminy D u dzieci może wywołać krzywicę i zaburzenia wzrastania, natomiast u dorosłych taki stan może doprowadzić do osteoporozy oraz osteomalacji - obniżonej mineralizacji kości.

Do innych objawów niedoboru witaminy D zaliczymy: zwiększoną tendencję do złamań, stany zapalne skóry, choroby przyzębia i wypadanie zębów, obniżoną odporność, zwiększone ryzyko rozwoju nowotworu sutka, jelita grubego czy prostaty, choroby autoimmunologicznej, dysfunkcje układu nerwowego oraz pogorszenie słuchu.

Objawy niedoboru witaminy d to także chroniczne zmęczenie, spowolnienie wzrostu, bóle kości, zwiększone ryzyko wystąpienia choroby z autoagresji (choroby autoimmunologiczne np. reumatoidalne zapalenie stawów), bóle mięśni, zwyrodnienia układu kostnego.

Niedobory witaminy D3 mogą wywoływać bóle mięśniowe oraz miopatię, natomiast nie ma to wpływu na generowaną siłę mięśniową.

Nadmiar witaminy D

Naturalna produkcja witaminy D nie może doprowadzić do hiperwitaminozy. Organizm wytworzył wewnętrzne systemy obronne, które chronią przed zbyt wysokim stężeniem witaminy. Systemy te nie działają w przypadku nadmiernej suplementacji egzogennej.

Nadmiar witaminy D objawiać się może poprzez bóle głowy, nudności, osłabienie, zanik apetytu, wymioty, poliurię (wzrost ilości wydalanego moczu) oraz polidypsję (zwiększone pragnienie), biegunkę, bóle oczu i zlewne poty.

Hiperwitaminoza witaminy D wywołuje hiperkalcemię, czyli nadmierną ilość wapnia we krwi. Hiperkalcemia może doprowadzić do zwapnienia tkanek nerki, serca oraz naczyń, co wpływa negatywnie na funkcje OUN oraz mięśnia sercowego. Nadmiar wapnia zwiększa również ryzyko kamicy pęcherzyka żółciowego i nerek.

Nadmiar witaminy D może być niebezpieczny dla rozwijającego się płodu - obserwuje się wzrost ryzyka chorób kości i deformacji szkieletu.