Choroby wątroby - rodzaje, objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka

Wątroba jest jednym z kluczowych narządów organizmu, spełniającym bardzo mnogie funkcje, z których część wciąż nie została poznana. Wątroba bierze udział w gospodarce węglowodanowej, tłuszczowej i białkowej. Ponadto gromadzi niektóre związki organiczne i nieorganiczne, m.in. witaminy czy żelazo.

Wątroba prowadzi metabolizm najróżniejszych związków, działając odtruwająco (np. dzięki przemianom alkoholu) czy metabolizując leki. Spełnia także funkcje immunologiczne, wytwarza żółć niezbędną do trawienia tłuszczów i prowadzi przemiany hemu (składnika hemoglobiny). Złożoność i mnogość działań wątroby sprawia, że jesteśmy w stanie tylko częściowo zastępować jej funkcje, a skutki nieodwracalnego uszkodzenia wątroby są tragiczne.

W serwisie erecept.pl możesz znaleźć wiele informacji na temat chorób wątroby, a także uzyskać pomoc w ramach konsultacji online.

Jakie są rodzaje chorób wątroby?

Choroba wątroby może być wywołana przez najróżniejsze czynniki. Choroby wątroby mogą prowadzić do marskości wątroby, tzn. zwłóknienia miąższu, co skutkuje utratą funkcji tego narządu.

Chorobami wątroby zajmują się przede wszystkim gastroenterolodzy (specjaliści z zakresu schorzeń układu pokarmowego), ale także zakaźnicy czy chirurdzy ogólni. Lekarze o kompetencjach pozwalających na diagnozowanie i leczenie chorób wątroby mogą ubiegać się o wydanie certyfikatu hepatologa przez Polskie Towarzystwo Hepatologiczne.

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD, MAFLD)

Jak sama nazwa wskazuje, przyczyną dolegliwości w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby nie jest spożywanie alkoholu. Jest to najczęstsza przewlekła choroba wątroby, związana przede wszystkim z zespołem metabolicznym i zwiększa ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych (czyli najczęstszej przyczyny zgonów u osób dorosłych). W obrębie NAFLD wyróżnia się:

• NAFL, czyli niealkoholowe stłuszczenie wątroby, które niesie ze sobą niskie ryzyko marskości wątroby;

• MASH, czyli niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, z przewlekłym i postępującym zapaleniem wątroby, na którego podłożu może rozwinąć się marskość wątroby, niewydolność tego narządu czy rak wątrobowokomórkowy.

Czynnikami ryzyka rozwoju NAFLD są przede wszystkim otyłość, cukrzyca typu 2, zaburzenia gospodarki lipidowej, zespół metaboliczny oraz zespół policystycznych jajników (PCOS). Nie bez znaczenia są także takie schorzenia jak niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki, stan po usunięciu trzustki, łuszczyca czy obturacyjny bezdech senny.

Alkoholowe choroby wątroby

Do alkoholowego uszkodzenia wątroby dochodzi na skutek nadużywania etanolu. Alkohol stanowi jedną z najczęstszych przyczyn choroby wątroby w krajach rozwiniętych. Warto podkreślić, że u osób z jakąkolwiek chorobą wątroby, np. stłuszczeniem, nie istnieje dawka etanolu uznawana za bezpieczną.

U osoby pijącej dochodzi do etapowego uszkodzenia wątroby, przy czym poszczególne stadia nie są dokładnie wyróżnione, a nawet mogą przebiegać w tym samym czasie. Jest to alkoholowe stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby oraz alkoholowa marskość wątroby.

Alkoholowym chorobom wątroby sprzyjają takie czynniki jak:

• spożywanie > 2 jednostek alkoholu dziennie przez mężczyznę i > 1 przez kobietę (1 jednostka alkoholu to 10 g czystego etanolu);

• upijanie się, definiowane jako wypicie co najmniej 5 jednostek alkoholu przez mężczyznę lub co najmniej 4 przez kobietę w ciągu 2 godzin lub picie alkoholu codziennie bądź na czczo;

• palenie tytoniu;

• płeć żeńska;

• predyspozycje genetyczne;

• nadwaga i otyłość;

• chora wątroba z innego powodu.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby wiąże się z gromadzeniem kropelek tłuszczu w komórkach wątroby. Jest chorobą przewlekłą, ale ustępuje w ciągu 4-6 tygodni od zaprzestania picia. W przypadku, w którym chory nie porzuci alkoholu, postępuje do zapalenia wątroby i marskości u około 35% pacjentów.

Alkoholowe zapalenie wątroby to zmiany w narządzie o charakterze martwiczo-zapalnym. Najczęściej jest przewlekłe, zmiany mogą ustąpić w przypadku całkowitego zaprzestania picia u nawet 70% pacjentów.

Choroby wirusowe

Klasyczną jednostką chorobową dotykającą wątrobę jest wirusowe zapalenie wątroby (WZW). Istnieją wirusy, które szczególnie chętnie atakują ten narząd, a skutkiem ich działania może być zarówno ostre, jak i przewlekłe zapalenie wątroby, w zależności od typu wirusa.

• Wirusy WZW typu A i E (HAV, HEV) - przenoszone są drogą pokarmową, przede wszystkim na skutek kontaktu z chorym lub z jego wydalinami (stąd "choroba brudnych rąk"), możliwe jest także zachorowanie przez zjedzenie skorupiaków lub poprzez używanie skażonych igieł czy kontakty seksualne.

• HBV, HCV - wywołują tzw. żółtaczkę wszczepienną, przenoszą się przede wszystkim przez przerwanie ciągłości skóry skażonymi materiałami, np. igłami. Aktualnie w placówkach medycznych w krajach rozwiniętych, dzięki użyciu sprzętów sterylizowanych lub jednorazowych, ryzyko jest marginalne. Zakażenie HBV jest również możliwe przez kontakty seksualne (przy HCV prawdopodobieństwo jest znacznie niższe).

  W przypadku zakażenia HBV lub HCV może dojść do rozwoju przewlekłego WZW. U kobiety w ciąży zakażonej HBV lub HCV (jak i HDV) może dojść do zakażenia płodu w trakcie ciąży lub w okresie okołoporodowym.

• HDV - występuje tylko łącznie z zakażeniem HBV (jako jednoczesne zakażenie lub zakażenie osoby już zainfekowanej HBV). Droga przenoszenia jest taka sama jak w przypadku HBV, zakażenie również może być przewlekłe.

• HEV - wywołane spożyciem zakażonej wody, niedogotowanego mięsa czy przez kontakt z fekaliami. Możliwe jest także zakażenie krwiopochodne. Zakażenie może być przewlekłe.

• GBV-C (dawniej HGV) - wirus filogenetycznie związany z HCV, jego chorobotwórczość jest dyskutowana. Przypuszczalnie ma wpływ na procesy odpornościowe, co obserwuje się u osób zarażonych GBV-C i HIV. Przenosi się drogą krwionośną, seksualną, a także wertykalną (z matki na dziecko).

Poza wirusowymi zapaleniami wątroby spowodowanymi ww. wirusami pierwotnie hepatotropowymi, nie można zapominać o innych chorobach wirusowych, które mogą skutkować uszkodzeniem wątroby. Do wirusów, które mogą wywołać ostre zapalenie wątroby należą m.in. EBV (wirus Epstein-Barr, wywołujący mononukleozę), CMV, wirus odry czy adenowirusy.

Choroby autoimmunologiczne

Choroby autoimmunologiczne są związane z nieprawidłowym działaniem układu odpornościowego, który zaczyna "walkę" z narządami własnego organizmu.

Autoimmunologiczne zapalenie wątroby nie ma poznanej przyczyny, wiadomo jednak, że może się łączyć z innymi chorobami z autoagresji. Przebieg choroby może być bardzo zróżnicowany: od zupełnie bezobjawowego, do takiego kończącego się niewydolnością narządu. Zwykle pacjenci doznają objawów mało charakterystycznych, co utrudnia rozpoznanie - skarżą się na zmęczenie, czasami też wzdęcia czy pobolewanie w prawym podżebrzu.

Choroby metaboliczne

Choroby metaboliczne są związane z zaburzeniami przetwarzania danych związków w organizmie. Duża część z nich będzie ujawniać się już u dzieci, ale rozpoznanie niektórych może odbyć się w późniejszych latach życia, także w okresie skąpych objawów, co często pozwala na wdrożenie leczenia przed pełnym rozwojem objawów.

Przykładem może być uwarunkowana genetycznie choroba Wilsona, w której dochodzi do zaburzeń w metabolizmie miedzi. Manifestacja choroby może być bardzo różnorodna, jej charakterystycznym objawem jest odkładanie związków miedzi w rogówce oka (tzw. pierścień Kaysera-Fleischera), który jednak rzadko występuje w wątrobowej postaci choroby.

Zapalenie wątroby w przebiegu choroby Wilsona może być łagodne, ze wzrostem poziomu aminotransferaz w badaniach krwi, jak i ostre, z wystąpieniem cholestazy (utrudnieniem przepływu żółci) czy nawet hemolizy (rozpadem czerwonych krwinek). Choroba Wilsona może doprowadzać do niewydolności i marskości wątroby.

Hemochromatoza to choroba związana z zaburzeniami gospodarki żelazowej, co prowadzi do nadmiernego gromadzenia związków tego pierwiastka w organizmie człowieka. Uszkodzenie wątroby i innych narządów zachodzi przede wszystkim w postaci pierwotnej, o podłożu genetycznym.

Z kolei choroba Gilberta to łagodna choroba genetyczna, w której okresowo dochodzi do wzrostu poziomu bilirubiny (barwnika żółciowego pochodzącego przede wszystkim ze zużytych czerwonych krwinek), co może się objawić np. zażółceniem skóry czy oczu, zwłaszcza w okresie stresu, gorączki czy po spożyciu alkoholu. Z reguły nie wymaga żadnego leczenia.

Choroby nowotworowe

Najczęstszym nowotworem złośliwym występującym w wątrobie jest tak naprawdę przerzut nowotworu, najczęściej z przewodu pokarmowego.

W wątrobie często dochodzi do rozwoju naczyniaków, które są niezłośliwymi nowotworami, często wykrywanymi przypadkowo, np. podczas USG brzucha. Z reguły nie wymagają żadnego leczenia i nie powodują objawów, powinno się je jednak regularnie kontrolować. Rzadko konieczna jest interwencja chirurgiczna, np. w przypadku pęknięcia naczyniaka.

Innym łagodnym nowotworem jest gruczolak - w jego przypadku stosuje się leczenie operacyjne ze względu na możliwość zezłośliwienia. Obecność gruczolaka wątroby stanowi przeciwwskazanie do stosowania niektórych leków, np. antykoncepcji hormonalnej.

Najczęstszym złośliwym nowotworem zlokalizowanym pierwotnie w wątrobie jest rak wątrobowokomórkowy (HCC). Niestety, nie należy on do nowotworów o dobrym rokowaniu, a szansę na wyleczenie mają przede wszystkim pacjenci, u których chorobę wykryto na wczesnym etapie.

Ryzyko zachorowania na HCC wzrasta u osób z marskością wątroby (zwłaszcza na podłożu wirusowym lub alkoholowym), gruczolakami wątroby związanymi z przyjmowaniem preparatów hormonalnych, niealkoholowym stłuszczeniem wątroby, chorobami metabolicznymi takimi jak hemochromatoza i inne.

Choroby pasożytnicze

Człowiek jest narażony na zainfekowanie pasożytami, których część może bytować w obrębie wątroby. Jednym z takich organizmów jest tasiemiec bąblowcowy, którego jaja można połknąć na skutek spożycia skażonych owoców leśnych, przez kontakt z inną skażoną żywnością lub nieumytymi rękami.

Dochodzi do rozwinięcia torbieli w obrębie wątroby, której pęknięcie może prowadzić do poważnych powikłań.

Innymi chorobami pasożytniczymi, które mogą dotknąć wątrobę, są: ameboza, toksokaroza, fascjoloza i inne.

Polekowe uszkodzenie wątroby

Do uszkodzenia wątroby na skutek stosowania leków może dojść równie celowo (np. jako próba samobójcza) lub przypadkowo (zwłaszcza u dzieci, pacjentów stosujących wiele leków). Przyczyną może być zarówno przyjmowanie leków konwencjonalnych (np. paracetamolu, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków onkologicznych), jak i preparatów np. medycyny chińskiej, suplementów diety czy preparatów ziołowych.

Pacjent może zarówno przyjąć zbyt dużą dla siebie dawkę leku, jak i być wrażliwy na minimalną dawkę danej substancji. Na wystąpienie polekowego uszkodzenia wątroby mają wpływ czynniki genetyczne, wiek, płeć (mężczyźni są bardziej podatni na niektóre substancje), stan odżywienia, choroby wątroby, przyjmowanie innych leków.

Jak objawiają się choroby wątroby?

Objawy choroby wątroby mogą dotyczyć samego narządu, ale często są ogólnoustrojowe - wątroba ma mnóstwo funkcji w organizmie człowieka, w związku z czym skutki jej choroby będą dotykać wiele innych narządów.

Z chorobą wątroby może wiązać się ból w prawym podżebrzu, związany z napinaniem torebki wątroby przez powiększenie narządu. Może także zachodzić powiększenie śledziony, zlokalizowanej w lewym podżebrzu. Co istotne, marskość wątroby powoduje jej zmniejszenie, stąd polepszenie dolegliwości wcale nie musi oznaczać ustąpienia choroby.

Do objawów ogólnych może należeć zażółcenie skóry i twardówek oczu, skłonność do krwawień, powiększenie obwodu brzucha, świąd skóry i inne objawy skórne.

Może także dojść do rozwoju żylaków przełyku, z kolei encefalopatia wątrobowa będzie skutkiem toksycznego działania niezmetabolizowanych substancji. Możliwa jest również redukcja masy ciała. Więcej na temat objawów chorób wątroby przeczytasz tutaj: Objawy chorób wątroby: co może wskazywać na problemy z wątrobą?

Jakie są najczęstsze przyczyny chorób wątroby?

Choroby wątroby mogą mieć różnorodne podłoże. Ponadto przyczyny mogą leżeć w samej wątrobie, jak i w innych narządach, dotyczyć różnych funkcji wątroby, jak i dróg żółciowych.

Wśród przyczyn chorób wątroby wyróżnia się czynniki genetyczne, czynniki infekcyjne (przede wszystkim choroby wirusowe, ale i działanie pasożytów). Problemy z wątrobą mogą być także wywołane przez nasz własny układ odpornościowy (choroby autoimmunologiczne) czy chorobę nowotworową.

Podłoże niektórych schorzeń tego narządu wciąż nie zostało poznane i wymaga dalszych badań (tzw. choroby idiopatyczne).

Więcej na temat przyczyn chorób wątroby przeczytasz tutaj: Przyczyny chorób wątroby - jakie są i jak ich unikać?

Jak leczyć choroby wątroby?

Leczenie chorób wątroby może być prowadzone ambulatoryjnie, ale są stany, w których konieczna jest hospitalizacja. Wirusowe zapalenia wątroby można leczyć lekami przeciwwirusowymi (natomiast jest to wielomiesięczna terapia), a w części z nich stosuje się tylko leczenie objawowe.

W przypadku choroby nowotworowej może być konieczne leczenie operacyjne. Niestety, niektóre schorzenia nie są uleczalne, a postępowanie opiera się przede wszystkim na spowolnieniu postępu uszkodzenia wątroby. W trakcie leczenia konieczne jest odpowiednie odżywianie, tzw. dieta wątrobowa.

W niektórych stanach konieczne jest przeszczepienie wątroby. Więcej na temat leczenia chorób wątroby przeczytasz w naszym artykule: Leczenie zaburzeń funkcji wątroby - jak skutecznie poprawić swoje narządy?

Profilaktyka chorób wątroby - jak zmniejszyć ryzyko?

Leczenie choroby wątroby stanowi często wyzwanie zarówno dla personelu medycznego, jak i dla samego pacjenta. Niektóre choroby wątroby pozostają nieuleczalne, w związku z czym należy starać się nie doprowadzać do ich powstania.

Aby zaopiekować się swoją wątrobą, warto stosować odpowiednią dietę - przede wszystkim zadbać o odpowiednią podaż składników odżywczych i ich stosunek, unikać nadmiernej podaży tłuszczów. Do pogorszenia stanu wątroby przyczynia się także picie alkoholu i przyjmowanie innych substancji psychoaktywnych. Nie można zapominać o myciu warzyw i owoców, co uchroni przed chorobami pasożytniczymi.

Konieczne jest także, aby stosować leki zgodnie z ich przeznaczeniem i dawkowaniem. Polekowe uszkodzenie wątroby może być spowodowane przez przypadkowe podanie zbyt dużej dawki leków, zwłaszcza u dzieci. Dotyczy to także środków dostępnych bez recepty, np. paracetamolu.

Skutecznym sposobem zapobiegania chorobom wirusowym są szczepienia. Poza obowiązkowymi szczepieniami, warto zadbać o szczepienia dodatkowe w przypadku wyjazdów do krajów tropikalnych.

Choroby wątroby - często zadawane pytania

Bibliografia

Serwis Zwrotnik Raka

https://www.zwrotnikraka.pl/rak-watrobowokomorkowy-badania-kliniczne/

Serwis Po Dyplomie

https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/780,wybrane-choroby-metaboliczne-watroby-od-wieku-dzieciecego-do-doroslego

Serwis Medycyna Praktyczna

https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/288646,niealkoholowa-stluszczeniowa-choroba-watroby-stluszczenie-watroby-nafld-mafld

Serwis Medycyna Praktyczna

https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/299717,naczyniak-watroby-przyczyny-objawy-i-leczenie

Serwis Medycyna Praktyczna

https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50966,alkoholowe-choroby-watroby

Serwis Medycyna Praktyczna

https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50955,polekowe-uszkodzenia-watroby

Serwis Medycyna Praktyczna

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.4.4.2.