Ochrona (profilaktyka) przed malarią - leki przeciwmalaryczne, szczepienia, środki bezpieczeństwa

Czym jest malaria i co ją wywołuje?

Malaria jest chorobą pasożytniczą, wywoływaną przez zarodźca malarii (pierwotniaka z rodzaju Plasmodium).

Istnieje pięć gatunków zarodźca, które mogą u człowieka wywołać malarię, są to:

1. Plasmodium malariae (zarodziec pasmowy);

2. Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy);

3. Plasmodium ovale (zarodziec owalny);

4. Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty);

5. Plasmodium knowlesi (zarodziec małpi).

Zarodziec malarii przenoszony jest przez owady, a dokładniej - samice komarów z rodzaju Anopheles. Jest on dla zarodźca malarii tzw. żywicielem ostatecznym.

Komary te żywią się ludzką krwią, a podczas ukłucia dochodzi do przedostania się postaci inwazyjnej pierwotniaka do układu krążenia człowieka (który stanowi w cyklu życiowym Plasmodium żywiciela pośredniego). Zarodziec wędruje wraz z krwią do wątroby i węzłów chłonnych, a następnie do erytrocytów (krwinek czerwonych), powodując ich niszczenie.

Jeśli człowiek zarażony malarią zostanie ukłuty przez kolejnego komara, dochodzi do przeniesienia zarodźca na komara i zarażania następnych osób.

W przypadku zarażenia Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy) zarodźce malarii mogą pozostawać w uśpieniu w komórkach wątroby i powodować nawrót choroby, nawet po upływie kilku lat.

Gdzie można "złapać" malarię?

Malaria dotyczy głównie krajów tropikalnych o ciepłym i wilgotnym klimacie. Najwięcej przypadków notuje się w części Afryki na południe od Sahary (m.in. Kenia, Tanzania) oraz w Oceanii. Występuje także w Azji, Ameryce Środkowej i Południowej.

Sporadycznie mówi się również o tzw. malarii portowej lub lotniskowej - spotykanej w okolicach portów lotniczych lub morskich, gdzie wskutek transportu z krajów endemicznego występowania malarii dochodzi do przedostania się zarażonego komara.

Czy malaria występuje w Polsce?

Polska w 1967 roku uzyskała od WHO certyfikat kraju wolnego od malarii. Odnotowuje się jedynie przypadki choroby importowanej u osób, które podróżują z krajów o endemicznym występowaniu malarii.

Jakie są objawy malarii?

Objawy choroby pojawiają się od 7 do 30 dni od zakażenia (jest to tzw. okres inkubacji choroby).

Początkowo są one niespecyficzne i mogą przypominać grypę lub inne infekcje wirusowe.

Typowym objawem malarii jest wysoka gorączka, przebiegająca z dreszczami. Choremu jest wówczas bardzo zimno (stąd druga nazwa malarii - zimnica), intensywnie się poci. Napady gorączki pojawiają się co 2-3 dni w zależności od gatunku zarodźca, w ich trakcie zakażony intensywnie się poci. Po ich ustąpieniu przychodzi bardzo duże zmęczenie.

Napadom towarzyszą często:

• ból brzucha;

• biegunka;

• żółtaczka;

• powiększona śledziona;

• osłabienie;

• bóle głowy i mięśni.

Zakażenie zarodźcem może dawać powikłania, do których należą:

• niedokrwistość - rozmnażając się w krwinkach czerwonych, zarodziec doprowadza do ich przerywania i niszczenia;

• powikłania ze strony układu oddechowego - niewydolność oddechowa;

• powikłania ze strony układu nerwowego (malaria mózgowa) - zaburzenia mowy, zaburzenia równowagi, zaburzenia świadomości ze śpiączką włącznie;

• ostra niewydolność nerek;

• uszkodzenie wątroby.

Czy malaria jest śmiertelna?

Malaria jest chorobą potencjalnie śmiertelną. Śmiertelność w ciężkim przebiegu choroby jest wysoka i wynosi 15% u dzieci, 20% dla dorosłych i 50% dla ciężarnych.

Na ciężki przebieg malarii szczególnie narażeni są:

• noworodki;

• dzieci poniżej 5. roku życia;

• kobiety ciężarne;

• osoby z zaburzeniami odporności (np. z HIV lub AIDS);

• nieuodpornieni podróżni.

Jak wygląda diagnostyka malarii?

W diagnostyce malarii kluczowe znaczenie mają badania krwi. Laboratoryjnym potwierdzeniem rozpoznania jest mikroskopowe badanie krwi włośniczkowej. Dzięki niemu można zidentyfikować gatunek zarodźca i stopień parazytemii.

Wykorzystuje się również tak zwane "szybkie testy malaryczne", pozwalające na szybkie rozpoznanie zakażenia.

W wielu krajach rozwijających się, gdzie dostęp do ochrony zdrowia jest ograniczony, a zachorowalność na malarię powszechna, lekarze ustalają rozpoznanie tylko na podstawie objawów chorobowych.

Czy da się wyleczyć malarię?

Jeśli wystarczająco wcześnie dochodzi do rozpoznania malarii i wdrożenia leczenia, możliwe jest jej całkowite wyleczenie.

Niestety, w przypadkach o ciężkim przebiegu śmiertelność z powodu malarii sięga 20%, nawet u osób prawidłowo leczonych.

W Polsce w ostatnich latach śmiertelność u osób z "przywleczoną" malarią wynosiła około 2,6%.

Leczenie malarii

Kluczowe jest wdrożenie leczenia przeciwmalarycznego jak najszybciej od rozpoznania. Jeśli rozpoznanie jest niepewne, powinno się i tak wdrożyć leczenie empiryczne.

Malarię u podróżnych, którzy nie są odporni na zarodźca, należy leczyć jakby mieli postać ciężką choroby, nawet jeśli przechodzą ją stosunkowo łagodnie.

Podstawowym sposobem leczenia jest przyjmowanie preparatów przeciwmalarycznych. Są one szeroko dostępne w krajach, w których powszechnie występuje malaria. W Polsce leki te nie są zarejestrowane, dlatego sprowadza się je zza granicy, a chorzy leczeni są w specjalistycznych ośrodkach zajmujących się medycyną tropikalną.

Zazwyczaj stosuje się schemat terapii łączonej, tzw. ACS (ang. artemisinin based combination therapies). Jest to postępowanie oparte o pochodne artemisininu (np. artezunat), w połączeniu z innymi lekami takimi jak pochodne chininy, pochodne chinidyny, doksycyklina, klindamycyna, meflochina.

Jeśli przed wyjazdem pacjent stosował leki przeciwmalaryczne w dawkach profilaktycznych, a mimo to doszło do zarażenia, w leczeniu należy wykorzystać inny lek.

W zależności od stanu pacjenta stosuje się również przetaczanie preparatów krwiopochodnych, hemodializy, stosowanie technik wspomaganego oddychania.

W najcięższych przypadkach konieczne może okazać się leczenie w warunkach intensywnej terapii medycznej.

Terapia kieszeniowa

Osoby podróżujące do regionów z ograniczonym dostępem do opieki medycznej mogą wykorzystać tzw. terapię kieszeniową, czyli preparaty stosowane w leczeniu malarii na "własną rękę", kiedy pojawią się objawy malarii.

Jest to samoleczenie awaryjne, w którym pacjent wykorzystuje leki przeciwmalaryczne.

Jak chronić się przed malarią?

Ochrona przed malarią obejmuje dwa rodzaje profilaktyki:

• profilaktyka nieswoista - ograniczająca ryzyko ukłucia przez komara i zarażenia;

• profilaktyka swoista - czyli przyjmowanie leków przeciwmalarycznych.

Podstawą ochrony przed malarią jest unikanie kontaktu z komarami, które ją przenoszą. W tym celu wykorzystuje się środki owadobójcze, moskitiery oraz zaleca się niewychodzenie z domu po zmierzchu (właśnie wtedy dochodzi do największej aktywności komarów) oraz pozostawanie w pomieszczeniach zamkniętych i klimatyzowanych.

Ważne jest stosowanie tzw. repelentów, czyli środków odstraszających komary w postaci aerozoli, maści lub żeli. W warunkach naturalnego występowania malarii likwiduje się również miejsca lęgowe komarów.

W profilaktyce malarii bierze się pod uwagę stopień zagrożenia epidemiologicznego, czyli ryzyko zarażenia w regionie, do którego podróżujemy.

Kobiety w ciąży

Zdecydowanie odradza się, aby kobiety w ciąży podróżowały w rejony zagrożone malarią, z uwagi na bardzo dużo zagrożenie dla matki i płodu w razie zachorowania na malarię. Jeśli podróż jest konieczna, warto przed skonsultować się z lekarzem i stosować profilaktykę.

Na czym polega chemioprofilaktyka przeciwmalaryczna?

Chemioprofilaktyka malarii jest szczególnie ważna dla turystów z krajów, w których malaria nie występuje, ponieważ są oni nieuodpornieni. Przed wyjazdem do kraju tropikalnego należy zgłosić się do lekarza specjalizującego się w chorobach zakaźnych lub medycynie morskiej i tropikalnej. Zaordynuje on odpowiednie leczenie profilaktyczne.

W profilaktyce malarii bierze się pod uwagę stopień zagrożenia epidemiologicznego, czyli ryzyko zarażenia w regionie, do którego podróżujemy, a także długość pobytu. Ważne są także choroby współwystępujące, wiek, alergie i przyjmowane przez podróżnego leki.

Profilaktyka malarii polega na stosowaniu leków przeciwmalarycznych, w dawkach dużo mniejszych niż przy leczeniu tej choroby. Preparaty należy przyjmować jeszcze przed wyjazdem i w trakcie podróży. Nie gwarantują one 100% ochrony przed malarią, jednak zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu choroby. Należą do nich:

• atovaquone;

• doksycyklina;

• meflochina;

• chlorochina;

• proguanil.

Preparaty te dostępne są wyłącznie na receptę.

Jakie leki przeciwmalaryczne są dostępne w Polsce?

W Polsce dostępne są następujące preparaty:

• Malarone;

• Falcimar;

• Arechin;

• Doxycyclinum.

Czy chemioprofilaktyka malarii jest w Polsce refundowana?

Chemioprofilaktyka malarii w Polsce nie jest refundowana, leki trzeba zakupić we własnym zakresie finansowym.

Czy istnieje szczepionka na malarię?

Szczepionka na malarię - RTS,S/AS01 (Mosquitrix) - przeszła III fazę badań klinicznych, co potwierdziło jej skuteczność i bezpieczeństwo. Zmniejsza ona ryzyko zachorowania i ciężkiego przebiegu malarii.

Istnieje również druga szczepionka - R21/Matrix-M - dopuszczona przez WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) w 2023 roku i przeznaczona do stosowania dla dzieci zamieszkujących regiony o dużym ryzyku zarażenia malarią. Cena jednej dawki to około 4 dolary.

Szczepionki przeciwko zarodźcom malarii nie zapewniają całkowitej odporności. Chronią natomiast przed ciężkim przebiegiem choroby, co ma kluczowe znaczenie dla wyzdrowienia, szczególnie dla dzieci i osób z grup ryzyka.

Są dostępne głównie dla ludności zamieszkującej rejony malaryczne.

Czy szczepionka na malarię jest dostępna w Polsce?

Aktualnie szczepionka na malarię nie jest dostępna w Polsce. Wyjeżdżając do regionów występowania malarii warto zaopatrzyć się w środki przeciwmalaryczne.

Gdzie jest dostępna szczepionka?

Szczepionka Mosquitix dostępna jest w krajach takich jak Ghana, Kenia, Malawi. Wynika to z ilości zachorowań i ciężkiego przebiegu, które właśnie tam są największym problemem.

Co, jeśli miałem kontakt z chorym na malarię?

Jeśli miałeś kontakt z osobą chorą na malarię, nie ma powodu do obaw. Malaria jest chorobą pasożytniczą, którą zarażamy się w efekcie ukłucia komarów, a nie kontaktu z innymi ludźmi.

Zobacz także: Infekcja pasożytnicza - przyczyny, objawy, leczenie

Bibliografia

Portal Tropicalmed, [online] [dostęp 07.03.2023] dostępne online:

https://tropicalmed.pl/szczepienia/malaria

Portal epibaza, [online] [dostęp 07.03.2024] dostępne online:

https://epibaza.pzh.gov.pl/story/informacja-o-zachorowaniach-na-malari%C4%99-zimnic%C4%99

Portal WHO, [online] [dostęp 07.03.2024] dostępne online:

https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malaria

Portal GOV, [online] [dostęp 07.03.2024] dostępne online:

https://www.gov.pl/web/gis/malaria

Portal Medycyna praktyczna, [online] [dostęp 07.03.2024] dostępne online:

https://www.mp.pl/pacjent/zdrowiewpodrozy/malaria/62861,malaria

Portal Rynek Zdrowia, [online] [dostęp 07.03.2024] dostępne online:

https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Szczepienia/Druga-szczepionka-przeciw-malarii-zaaprobowana-przez-WHO-Ale-R21-Matrix-M-nie-zastapi-moskitier,250473,1018.html