Jakie badania wykonać, aby sprawdzić tarczycę?

Opublikowano 12.04.2024

Badania tarczycy stanowią bardzo ważny element w diagnostyce chorób tarczycy, narządu gruczołowego odpowiedzialnego za produkcję hormonów, pełniących niezwykle istotną funkcję w utrzymaniu homeostazy organizmu. Nie rzadko dochodzić może do zaburzeń tarczycy wynikających np. z obniżonej lub zwiększonej produkcji hormonów tarczycy, a także z zaburzeń struktury gruczołu.

W diagnostyce chorób tarczycy (z danych wynika, że częściej od mężczyzn chorują kobiety) wykonywane są zarówno badania laboratoryjne, czyli m.in. badanie poziomu hormonów fT3 i fT4 czy badanie poziomu hormonu TSH, jak i obrazowe tarczycy (głównie USG). Oznaczenia laboratoryjne powinno wykonywać się co roku, natomiast USG zalecane jest do wykonywania raz na dwa lata.

Spis treści

Czym jest tarczyca?

Tarczyca (gruczoł tarczowy) jest niewielkim narządem gruczołowym znajdującym się u podstawy szyi i przylegającym do tchawicy. Zbudowana jest ona z dwóch płatów: prawego i lewego, które przedzielone są węziną. Czasami występuje także płat piramidowy, odchodzący od głównej masy gruczołu w płaszczyźnie pośrodkowej.

Struktura wewnętrzna tarczycy oparta jest na pęcherzykach tarczycowych, odpowiedzialnych za magazynowanie oraz produkcję hormonów tarczycy.

e-Recepta online 49.99 ZŁ

Leki na potencje, leki stałe, antykoncepcja stała, przedłużenie terapii w chorobach przewlekłych.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Rozpocznij konsultację >

Antykoncepcja awaryjna 59.99 ZŁ

Tabletka 'po', tabletka dzień po, tabletka do 72h, pigułka po.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Rozpocznij konsultację >

Jak regulowane jest wydzielanie hormonów tarczycy?

Głównym zadaniem tarczycy jest produkcja i wydzielanie hormonów do krwi - T3 (trójjodotyroniny) i T4 (tyroksyny), które następnie działają obwodowo, wpływając na funkcje wielu narządów.

Tarczyca jest ostatnim elementem systemu, jakim jest oś podwzgórze-przysadka-tarczyca. To układ sprzężeń zwrotnych, który reguluje wzajemne wydzielanie hormonów podwzgórza (najwyższego ośrodka gruczołów wydzielania wewnętrznego), przysadki mózgowej oraz tarczycy.

Podwzgórze produkuje hormon tyreoliberynę (TRH), która z kolei pobudza przysadkę mózgową do wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH). Sam hormon tyreotropowy odpowiada za pobudzanie gruczołu tarczowego do wydzielania hormonów tarczycy (T3 i T4).

Natomiast działające hormony tarczycy hamują na zasadzie sprzężenia zwrotnego wydzielanie hormonu tyreotropowego (TSH) oraz tyreoliberyny (TRH). Zwiększony poziom TSH hamuje wydzielanie TRH przez podwzgórze, a z kolei duży poziom hormonów T3 i T4 hamuje wydzielanie TSH oraz TRH.

Należy także podkreślić, że do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest obecność jodu, a w przypadku jego nadmiaru lub niedoboru może dochodzić do różnych zaburzeń czynności tarczycy.

Działanie hormonów tarczycy

Hormony tarczycy odgrywają istotną rolę w wielu procesach, głównie związanych z metabolizmem. Wspomniane hormony wpływają na następujące procesy zachodzące w organizmie:

metabolizm tkanki kostnej - hormony tarczycy stymulują wzrost tkanki kostnej;
regulacja podstawowej przemiany materii - zwiększenie zużycia tlenu w komórkach, stymulacja termogenezy (w efekcie wzrost temperatury ciała), nasilenie metabolizmu aminokwasów, tłuszczy i węglowodanów w komórkach, nasilenie procesów uwalniania energii w mięśniach, nerkach i wątrobie;
regulacja pracy mięśnia sercowego - przyspieszenie rytmu serca, zwiększenie ciśnienia skurczowego i objętości wyrzutowej;
metabolizm białka i glukozy - hormony tarczycy nasilą transport aminokwasów i glukozy do komórek, zwiększając wrażliwość tkanek na insulinę i przez to działają korzystnie na metabolizm glukozy w tkankach;
funkcjonowanie układu nerwowego - stymulacja wzrostu neuronów i ich mielinizacja w ośrodkowym układzie nerwowym (proces ten zachodzi głównie w życiu płodowym i w pierwszych latach po urodzeniu);
funkcjonowanie skóry - regulacja pracy gruczołów potowych;
oś podwzgórze-przysadka-tarczyca - hormony tarczycy hamują dalsze wydzielanie TSH oraz TRH.

Co ciekawe, wspomniane efekty działania zachodzą głównie pod wpływem hormonu T3, który powstaje dzięki konwersji obwodowej hormonu T4 (w dużej mierze w wątrobie, ale też w nerkach czy jelitach).

Jakie są najczęstsze choroby tarczycy?

Niedoczynność tarczycy

Jest to zespół objawów wynikający z niedoboru tyroksyny (T4) i przez to niedostatecznego działania trójjodotyroniny (T3) w tkankach obwodowych. Prowadzi to do ogólnoustrojowego spowolnienia metabolizmu, a także rozwoju obrzęku odkładającego się m.in. w tkance podskórnej. Wyróżnia się 3 typy niedoczynności tarczycy:

pierwotna - świadczy o uszkodzeniu tarczycy. W badaniach widoczne jest obniżenie stężenia fT4 oraz wzrost stężenia TSH. Najczęstszymi przyczynami są: Choroba Hashimoto (Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy), całkowite lub niecałkowite usunięcie tarczycy, leczenie jodem radioaktywnym, radioterapia okolic szyi, nadmierna podaż jodków oraz przedawkowanie leków przeciwtarczycowych;
wtórna - rozwija się wskutek niedoboru bądź braku wydzielania TSH przez przysadkę mózgową (niedoczynność przysadki). W badaniach widoczne jest obniżenie poziomu fT4 oraz niezmieniony lub obniżony poziom TSH. Niedoczynność przysadki mózgowej może być spowodowana nowotworem, chorobami zapalnymi lub urazem;
trzeciorzędowa - rozwija się wskutek niedoboru bądź braku wydzielania TRH przez podwzgórze (uszkodzenie podwzgórza).

Zobacz także: Choroby tarczycy a ciąża. Czy z niedoczynnością tarczycy można zajść w ciążę?

Objawy niedoczynności tarczycy

Do objawów zmniejszonej produkcji hormonów tarczycy należą:

przyrost masy ciała;
ciągłe uczucie zmęczenia;
uczucie chłodu;
sucha, zimna i blada skóra;
obrzęk podskórny;
wypadanie włosów (wskutek zwiększonej suchości i łamliwości włosów);
spowolnione bicie serca (bradykardia);
przewlekłe zaparcia;
zaburzenia miesiączkowania.

Zobacz także: Niedoczynność tarczycy e-recepta online

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy jest stanem, w którym dochodzi do zbyt dużej produkcji hormonów tarczycy (głównie tyroksyny) i przez to nasilonego działania hormonu T3 na tkanki obwodowe. W Polsce najczęstsze schorzenia tarczycy będące przyczynami nadczynności to:

choroba Gravesa-Basedowa - choroba autoimmunologiczna, w której organizm produkuje przeciwciała anty-TSHR (skierowane przeciwko receptorom dla hormonu TSH), wskutek czego następuje zwiększona produkcja i wydzielanie hormonów tarczycy;
wole guzkowe toksyczne - choroba tarczycy, w której to dochodzi do rozwoju guzków, wydzielających hormony tarczycy w sposób niezależny od hormonu TSH. Nie mają podłoża autoimmunologicznego.

Objawy nadczynności tarczycy

Najczęstszymi objawami sugerującymi zwiększoną produkcję hormonów tarczycy są:

utrata masy ciała;
przyspieszone bicie serca (w tym kołatanie serca);
uczucie gorąca;
niepokój i nadmierne pobudzenie;
wzmożona potliwość;
wilgotna i nadmiernie gładka skóra;
zmniejszenie siły mięśniowej;
częste wypróżnienia lub biegunka;
zmniejszenie libido.

Wole tarczycy

Inna nazwa to wole guzkowe nietoksyczne. Choroba tarczycy, w której dochodzi do ogniskowych (lokalnych) zaburzeń jej budowy (najczęściej wynika to z rozrostu, ale czasami też ze zwłóknienia lub zmian zwyrodnieniowych). Rozwój choroby może wynikać z niedoboru jodu w przeszłości, predyspozycji dziedzicznej czy działania promieniowania jonizującego.

Głównym badaniem służącym do diagnostyki tego schorzenia jest USG tarczycy (poziomy hormonów we krwi są najczęściej w normie).

Inne choroby tarczycy

Do innych chorób tarczycy, z którymi także zgłaszają się pacjenci do lekarza endokrynologa należą:

rak tarczycy;
podostre zapalenie tarczycy (Choroba de Quervaina);
poporodowe zapalenie tarczycy;
ostre bakteryjne zapalenie tarczycy;
choroba Riedla.

Zobacz także: Nieleczone choroby tarczycy - jakie mogą nieść skutki dla zdrowia?

Jakie badania laboratoryjne pozwalają sprawdzić funkcjonowanie tarczycy?

Badanie TSH

TSH to hormon przysadki mózgowej, stymulujący komórki tarczycy do wydzielania hormonów T3 i T4. Stężenie TSH jest jednym z najważniejszych i niezbędnych do postawienia diagnozy wskaźników umożliwiających wykrycie zaburzeń tarczycy, wynikających np. z niedoczynności lub nadczynności gruczołu. Jego norma we krwi wynosi od 0,23 do 4,0 µU/ml. Warto też dodać, że normy różnią się w zależności od płci, wieku oraz tego czy np. kobieta jest w ciąży.

Głównymi wskazaniami do oznaczenia stężenia TSH w surowicy krwi są:

podejrzenie nadczynności tarczycy;
podejrzenie niedoczynności tarczycy;
podejrzenie lub rozpoznana choroba Hashimoto;
kontrola leczenia substytucyjnego (zastępczego) hormonami tarczycy np. u pacjentów po usunięciu gruczołu z rozpoznanym rakiem tarczycy.

Zwiększenie stężenia TSH następuje w chorobach tarczycy przebiegających z niedoczynnością gruczołu, np. w Chorobie Hashimoto. Natomiast zmniejszenie poziomu TSH w chorobach, które charakteryzują się nadczynnością tarczycy, np. Chorobie Gravesa-Basedowa czy wolu guzkowym toksycznym lub niedoczynnością przysadki mózgowej, np. spowodowaną rozwojem guza, zespołu Sheehana (poporodowa martwica przysadki mózgowej).

Cena za wykonanie badania poziomu TSH mieści się w przedziale 27-40 zł.

Badanie FT3 i FT4

FT3 to jeden z hormonów wydzielanych przez tarczycę, jednakże większość trijodotyroniny wytwarzana jest z FT4 (wolnej tyroksyny) w tkankach docelowych. W diagnostyce oceniana jest tzw. wolna frakcja trijodotyroniny (wolna trójjodotyronina), niezwiązana z białkami, ponieważ dzięki temu można określić faktyczny poziom hormonu we krwi.

Najważniejsze wskazania do oznaczenia poziomu fT3:

ocena funkcji tarczycy u osób w stanie ciężkim;
podejrzenie tyreotoksykozy (nadmiar hormonów tarczycy) wynikające z objawów oraz obniżenia stężenia TSH mimo prawidłowego poziomu fT4;
kontrola leczenia L-tyroksyną u pacjentów po usunięciu własnej tarczycy (np. w wyniku rozpoznania raka).

Z kolei fT4 jest badaniem oceniającym stężenie wolnej frakcji tyroksyny. Jednak, tak jak przypadku fT3, jest to ocena wolnej frakcji (wolnej tyroksyny), niezwiązanej z białkami osocza. T3 i T4 są związane w blisko 99% z białkami, zatem ich poziom zależny jest także od stężeń białek osocza.

Najważniejsze wskazania do oznaczenia poziomu fT4:

podejrzenie zaburzeń czynności tarczycy (konieczne jednoczasowe oznaczenie TSH);
kontrola leczenia tyreostatykami;
kontrola leczenia L-tyroksyną wtórnej niedoczynności tarczycy;
kontrola leczenia niedoczynności tarczycy w ciąży.

Cena za wykonanie badania poziomu fT3 lub fT4 mieści się w przedziale 18-30 zł.

Przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (przeciwciała anty-TPO)

Badanie obecności przeciwciał skierowanych przeciwko TPO (peroksydaza tarczycowa) stosowane jest w diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy. Wykrycie wspomnianych przeciwciał świadczy o uszkodzeniu komórek tarczycy, np. w Chorobie Hashimoto. Głównym wskazaniem jest różnicowanie przyczyn zaburzeń funkcji gruczołu tarczowego.

Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG)

Przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (białko wiążące hormony T3 i T4 w tarczycy) to także parametr skierowany na wykrycie zaburzeń tarczycy wynikający z procesu autoimmunologicznego. Obecność tych przeciwciał we krwi wskazuje na uszkodzenie komórek tarczycowych i uwolnieniu znacznych ilości tyreoglobuliny do krwi.

Głównymi wskazaniami do oznaczania poziomu wspomnianych przeciwciał są:

różnicowanie przyczyn zaburzeń funkcji gruczołu tarczowego (szczególnie u chorych bez stwierdzonych przeciwciał anty-TPO);
kontrola stężenia tyreoglobuliny u pacjentów po leczeniu raka zróżnicowanego tarczycy.

Przeciwciała przeciwko receptorowi dla TSH (anty-TSHR)

Przeciwciała skierowana przeciwko receptorowi dla hormonu tyreotropowego (TSH) stanowią istotny wskaźnik w chorobie Gravesa-Basedowa (choroba z nadczynnością tarczycy).

Głównymi wskazaniami do oznaczenia poziomu tych przeciwciał są:

diagnostyka różnicowa tyretoksykozy i hipotyreozy;
ocena ryzyka nawrotu Choroby Gravesa-Basedowa;
diagnostyka przyczyn orbitopatii;
ocena ryzyka wystąpienia nadczynności tarczycy u noworodka, którego matka choruje na chorobę Gravesa-Basedowa.

Ponadto przeciwciała anty-TSHR pozwalają różnicować chorobę Gravesa-Basedowa od choroby Hashimoto (w stadium nadczynności tarczycy).

Kalcytonina

Kalcytonina to peptyd wytwarzany przez komórki C tarczycy. Główne znaczenie ma w diagnostyce raka rdzeniastego tarczycy i kontroli jego leczenia, dlatego najważniejsze wskazania do oznaczenia jej poziomu to:

podejrzenie u pacjenta raka rdzeniastego tarczycy;
kontrola po operacji usunięcia raka rdzeniastego;
rodzinna postać raka rdzeniastego u osoby badanej lub krewnych pierwszego stopnia.

Inne badania na tarczycę

USG tarczycy

Badanie ultrasonograficzne tarczycy stanowi także podstawowe narzędzie w diagnostyce chorób tarczycy. Celem tego badania jest ocena lokalizacji, budowy, wielkości gruczołu, a także jego echogeniczności oraz unaczynienia miąższu. USG pozwala także wykryć możliwe zmiany ogniskowe, co jest kluczowe w podejmowaniu dalszych decyzji przez lekarza dot. ewentualnej biopsji, leczenia operacyjnego lub kontynuacji leczenia farmakologicznego.

Główne zalety badania USG tarczycy to rosnąca dostępność. Co więcej, badanie jest szybkie, tanie i bezbolesne. Nie wymaga ono od pacjenta żadnego specjalnego przygotowania. Koszt wykonania badania usg tarczycy prywatnie wynosi od 50 do 300 złotych i jest to uzależnione od doświadczenia lekarza badającego jak i sprzętu USG, którego używa.

Scyntygrafia tarczycy

Scyntygrafia to metoda medycyny nuklearnej wykorzystująca emisję promieniowania wywołaną przez rozpad izotopu promieniotwórczego, wprowadzonego do organizmu pacjenta. Pozwala ona zbadać czynność narządu lub fragmentu ciała.

Scyntygrafia gruczołu tarczowego daje możliwość oceny nie tylko wielkości czy kształtu, ale przede wszystkim czynności poszczególnym elementów gruczołu. Wspomniana metoda jest także pomocna w poszukiwaniu wrażliwych na jod przerzutów raka zróżnicowanego tarczycy.

Jak często badać tarczycę?

Profilaktycznie badania laboratoryjne tarczycy (poziomy odpowiednich hormonów) powinny być wykonywane przynajmniej raz w roku. W diagnostyce chorób autoimmunologicznych tarczycy takich jak Choroba Hashimoto czy Choroba Gravesa-Basedowa można wykonać dodatkowo oznaczenia przeciwciał np. anty-TPO, anty-TG czy anty-TSHR. Profilaktyczne badanie USG powinno być wykonywane raz na dwa lata.

W koszyku świadczeń lekarza POZ dostępne badania w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia to fT3 i fT4, TSH oraz USG tarczycy. W przypadku wizyty u endokrynologa możemy uzyskać skierowanie na bardziej specjalistyczne badania np. scyntygrafię tarczycy czy oznaczenia przeciwciał anty-TPO, anty-TG czy anty-TSHR.

Koszty prywatnego oznaczenia poziomu fT3 czy fT4 wynoszą 18-30 zł, TSH 27-40 zł, a USG tarczycy to koszt 50-300 zł. Z kolei oznaczenie stężenia przeciwciał anty-TPO to koszt ok. 50 zł, anty-TG również ok. 50 zł, anty-TSHR ok. 50-60 zł. Scyntygrafia tarczycy to koszt 200-300 zł. Na rynku dostępne są także różne pakiety badań na tarczycę (cena ok. 100-200 zł). Jest to opcja zazwyczaj korzystniejsza cenowo niż kupowanie osobno każdego badania.

Serwis Erecept.pl oferuje konsultacje lekarskie. W naszej ofercie znajdują się także konsultacje z endokrynologiem online.