Egzema to choroba dermatologiczna o charakterze wyprysku. Zapalenie powierzchownych warstw skóry może wynikać z podrażnienia, alergii lub skłonności do atopii. Nigdy nie ma podłoża infekcyjnego.
Egzema (inaczej wyprysk) nie jest konkretną jednostką chorobową, a grupą schorzeń dermatologicznych o zróżnicowanej etiologii, których główną cechą jest pojawienie się stanu zapalnego powierzchownych warstw skóry - naskórka i warstwy brodawkowatej. Zmiany skórne przybierają postać rumieniowo-grudkowo-pęcherzykowych wykwitów, którym towarzyszy świąd i łuszczenie skóry.
Przyczyny choroby nie są do końca poznane, jednak podejrzewa się m.in. podłoże genetyczne (np. mutacja genu odpowiedzialnego za wytwarzanie filagryny - białka tworzącego barierę ochronną skóry).
Objawy mogą wystąpić w każdym wieku, najczęściej po zadziałaniu tzw. czynnika spustowego np. ostrej infekcji, stresu, urazu. Choroba ma charakter nawracający i postępujący, trudno poddaje się leczeniu.
Leczenie polega na stosowaniu maści przeciwzapalnych w aktywnym stadium choroby, odpowiedniej pielęgnacji skóry oraz unikaniu czynników wyzwalających.
Powierzchowne zapalenie skóry może pojawić się w związku z działaniem czynników drażniących na skórę lub z powodu nadwrażliwości organizmu (reakcji alergicznej). Wyprysk nie ma nigdy charakteru infekcyjnego tzn. nie wywołują go bakterie czy wirusy, w związku z czym nie jest możliwe zarażenie się przez kontakt z chorą osobą. W świetle ostatnich badań naukowcy odkryli jednak, że niektóre mikroorganizmy np. grzyby mogą zwiększać predyspozycję do wystąpienia egzemy.
Najczęstszą postacią egzemy (5-10% wszystkich przypadków) jest alergiczny wyprysk kontaktowy. Niektóre substancje - przede wszystkim metale, po kontakcie ze skórą nabierają właściwości immunogennych (zdolne są do aktywacji układu odpornościowego). Każdy kolejny kontakt z alergenem sprawia, że organizm broni się przed czynnikiem, który uznaje za szkodliwy i wywołuje zmiany skórne w miejscu kontaktu. Najpopularniejszymi alergenami kontaktowymi są: chrom (zawarty w barwnikach, olejach przemysłowych, proszkach do prania), nikiel (składnik armatur łazienkowych, guzików, biżuterii), kobalt oraz składniki kosmetyków (perfum, produktów do makijażu, mydła).
Wyprysk kontaktowy z podrażnienia to typ egzemy, który nie ma podłoża alergicznego, a reakcja zapalna skóry wywołana jest przez substancje drażniące (przede wszystkim detergenty, środki piorące, żrące substancje). Uszkodzenie naturalnej bariery skóry powoduje, że czynniki drażniące łatwiej wnikają wgłąb naskórka i stymulują uwalnianie czynników zapalnych z komórek, tym samym prowadząc do wystąpienia zmian skórnych. Najbardziej narażone są osoby mające długotrwały kontakt z wodą np. fryzjerki, praczki, pracownicy ochrony zdrowia wielokrotnie dezynfekujący ręce, osoby mające z natury suchą skórę, cierpiący na atopowe zapalenie skóry, rybią łuskę czy łuszczycę. Bardziej narażone są także małe dzieci korzystające z pieluszek - wyprysk pieluszkowy. Nasilenie objawów wyprysku zależy tu od czasu trwania ekspozycji na czynnik drażniący oraz jego stężenie. Dolegliwości zmniejszają się po ustaniu działania czynnika.
Egzema rzadziej przybiera także formy wyprysku potnicowego (prawdopodobnie w etiopatogenezie bierze udział nadmierna potliwość skóry), łojotokowego i pieniążkowego (o nieustalonej etiologii, biorącego swoją nazwę od charakterystycznego kształtu wykwitów podobnego do monety).
Atopowe zapalenie skóry to jedna z form wyprysku czyli powierzchownego zapalenia skóry, powstała wskutek nadmiernej skłonności do pobudzania układu odpornościowego w odpowiedzi na nieszkodliwe substancje. Substancje te mogą dostać się do organizmu drogą wziewną np. pyłki, pokarmową lub przez kontakt bezpośredni.
Ocenia się, że choroba ma także podłoże genetyczne - nieprawidłowa budowa bariery naskórkowej, środowiskowe - wzrost zanieczyszczenia środowiska, duża koncentracja alergenów, brak kontaktu z czynnikami infekcyjnymi we wczesnym dzieciństwie oraz psychologiczne. W ciągu ostatnich lat odnotowano trzykrotny wzrost częstości zachorowań na choroby atopowe, w tym AZS.
AZS jest schorzeniem przewlekłym, jego pierwsze objawy pojawiają się zazwyczaj przed 1 rokiem życia. Charakteryzuje się suchą skórą oraz grudkowatymi wykwitami, którym towarzyszy bardzo silny świąd. Nadmierne drapanie skutkuje pojawieniem się na skórze przeczosów (linijnych uszkodzeń naskórka) i postępujacą lichenifikacją (pogrubienie skóry, uwidocznienie jej bruzd). Zmiany są szczególnie nasilone w okolicy zgięć stawowych, między fałdami skóry oraz na powierzchni dłoni i stóp. Wykwitom mogą towarzyszyć zmiany w obrębie narządu wzroku.
Na kilka godzin po kontakcie z substancją drażniącą lub alergenem skóra staje się obrzęknięta i zaczerwieniona. Na jej powierzchni zaczynają pojawiać się grudki wysiękowe, które z czasem przekształcają się w pęcherzyki. Kiedy pęcherzyki wypełnione płynem surowiczym pękają, na skórze uwidacznia się nadżerka (płytkie uszkodzenie skóry) pokrywająca się strupem. W tym czasie skóra staje się wrażliwsza, bardziej podatna na uszkodzenia mechaniczne, skłonna do łuszczenia się, wysuszania i przebarwień.
Wykwity ustępują zazwyczaj bez pozostawiania blizn. Przewlekłe stany zapalne powodują, że skóra staje się grubsza, mniej elastyczna, o wyczuwalnej strukturze. Częste mechaniczne drażnienie może doprowadzić do nadkażenia bakteryjnego ran i tym samym trudności w gojeniu oraz ryzyko pozostawienia blizn.
Zmiany mogą pojawiać się w każdej okolicy ciała, w zależności od postaci klinicznej wyprysku, jednak najczęściej obejmują skórę dłoni i stóp oraz twarzy, wtedy dodatkowo można obserwować obrzęk powiek. Wykwitom towarzyszy świąd, pieczenie i ból zajętej okolicy.
By właściwie leczyć egzemę należy przede wszystkim ustalić przyczynę występowania wykwitów skórnych. Można spróbować powiązać nowe zmiany wypryskowe z konkretnymi czynnościami, pokarmami lub przedmiotami, z którymi miało się wcześniej styczność. Przydatne mogą okazać się także testy płatkowe - testy skórne, w których obserwuje się reakcję po kontakcie z nasączonym daną substancją płatkiem. Po identyfikacji czynnika sprawczego należy wyeliminować go, a jeśli to niemożliwe ograniczyć jego obecność w najbliższym otoczeniu. Lekarz alergolog może także zdecydować o konieczności odczulania.
Nie jest możliwe wyleczenie egzemy, nie istnieje terapia zapewniająca trwałą skuteczność. Podstawą leczenia i wydłużania okresów remisji jest odpowiednia pielęgnacja skóry i dbanie o ciągłość bariery naskórkowej. W trakcie zaostrzenia choroby stosuje się wyłącznie leczenie objawowe.
Jeśli zmiany skórne mają niewielkie lub umiarkowane nasilenie najczęściej stosuje się leczenie miejscowe za pomocą maści i kremów zawierających leki sterydowe lub takrolimus (inhibitor kalcyneuryny, hamujący aktywność komórek układu odpornościowego i odbudowujący barierę naskórkową). By złagodzić dolegliwości należy równocześnie stosować maści łagodzące i nawilżające.
Przy bardziej nasilonym wyprysku konieczne może być dodatkowe przyjmowanie doustnych leków przeciwalergicznych (przeciwhistaminowych), sterydów lub innych leków immunosupresyjnych (wyciszających funkcjonowanie układu odpornościowego).
Jeśli dojdzie do nadkażenia bakteryjnego wykwitów skórnych zaleca się stosowanie środków antyseptycznych oraz antybiotyków w postaci miejscowej lub doustnej.
Nowoczesna medycyna w leczeniu zmian wypryskowych proponuje także fototerapię za pomocą lasera ekscimerowego emitującego promieniowanie UVB. Promieniowanie aktywuje fibroblasty (komórki produkujace włókna kolagenowe i elastynowe w skórze) skutkujac poprawą elastyczności i napięcia skóry, pobudza także podziały komórkowe i tym samym szybszą regenerację uszkodzonego naskórka.
Naturalna bariera naskórkowa zbudowana z tłuszczy ma chronić skórę przed działaniem czynników drażniących, wnikaniem drobnoustrojów oraz utratą wody. U osób cierpiących na egzemę ta bariera uległa uszkodzeniu, w codziennej pielęgnacji konieczne jest więc jej odbudowywanie. Najskuteczniej w tym zakresie działają emolienty - preparaty zawierające substancje okluzyjne i humektanty, uzupełniające lipidy naskórka, zmiękczające i regenerujące skórę. Emolienty można kupić w aptekach w postaci emulsji do kąpieli, kremów czy szamponów. Najpopularniejszym emolientem jest masło shea.
Należy zrezygnować z wszystkich kosmetyków intensywnie pachnących, kolorowych i intensywnie pieniących się. Ważne by preparaty, po które sięgamy były hipoalergiczne i miały status dermokosmetyków. Są to produkty dedykowane do skóry problemowej, zawierające dużo wyższe stężenia substancji czynnych m.in. olejów roślinnych, pantenolu o właściwościach łagodzących, witaminy E działającej regenerująco czy gliceryny zdolnej zatrzymywać wodę w głębokich warstwach skóry.
Ważne by nie narażać skóry na dodatkowe uszkodzenia mechaniczne, termiczne i chemiczne. W przypadku, kiedy zauważymy nadkażenie bakteryjne lub grzybicze, dobrze jest pryskać zmienione miejsca Octeniseptem . Podczas kontaktu z detergentami lub przy pracy w wodzie należy używać rękawiczek. Zaleca się krótkie kąpiele w letniej wodzie, po umyciu należy delikatnie osuszyć mokrą skórę, nie pocierać ręcznikiem. Powinno się unikać ekspozycji na bardzo niskie i bardzo wysokie temperatury. Zakładać luźne ubrania z naturalnych materiałów, które nie ocierają i nie drażnią skóry.
