Witamina D to nieliczna z witamin, którą nasz organizm jest w stanie wyprodukować samodzielnie, potrzebuje do tego jednak promieni słonecznych. Witamina D stymuluje wchłanianie wapnia, dba o prawidłowy rozwój kości i pracę m.in. mięśni i układu nerwowego.
Witaminy są to substancje organiczne, które odpowiadają za regulację większości procesów życiowych, nie będąc przy tym substancjami energetycznymi lub budulcowymi. Zakłada się, że witaminy muszą być dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem, jednak nie jest to jedyna droga pozyskiwania tych związków. Organizm jest w stanie na własną rękę syntetyzować niektóre z witamin np. witaminę D, ale są to ilości zazwyczaj nie pokrywające dziennego zapotrzebowania.
Witamina D jest substancją steroidową (powstałą z cholesterolu), która wchłania się z przewodu pokarmowego po rozpuszczeniu w tłuszczach. Jej główną funkcją jest dbanie o równowagę gospodarki wapniowo-fosforanowej oraz o prawidłową strukturę i funkcję kości.
Prekursor witaminy D - cholekalcyferol w przeważającej większości wytwarzany jest przez naskórek pod wpływem promieniowania UVB światła słonecznego. W niewielkim stopniu dostarczany jest do organizmu także poprzez pokarmy.
Prewitamina wędruje dalej do wątroby, gdzie następuje jej przekształcanie do kalcydiolu. Ta substancja transportowana jest do nerek, które przekształcają ją w aktywną postać witaminy D3 - kalcytriol.
Mimo iż 80-100% potrzebnej dla organizmu witaminy D pochodzi ze skóry, nie należy zapominać o konieczności uwzględniania w diecie pokarmów bogatowitaminowych. Największe ilości witaminy D odnaleźć można w mięsie niektórych ryb, przede wszystkim łososiu, dorszu, tuńczyku, śledziu, makreli. Ważnym źródłem są także sery, żółtko jaja i część grzybów.
Niekiedy produkty spożywcze dodatkowo wzbogaca się o witaminę D, w Polsce taki proceder obserwuje się w przypadku margaryny oraz niektórych płatków śniadaniowych.
Podstawowym zadaniem witaminy D jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej. By w organizmie nie zabrakło wapnia i fosforu witamina stymuluje ich wchłanianie w przewodzie pokarmowym oraz hamuje nadmierne wydalanie z moczem. Jest to kluczowe w przypadku układu kostnego gdyż umożliwia uwapnianie kości, dzięki czemu jest ona w stanie rosnąć na długość oraz mineralizację kości, przez co staje się bardziej odporna. Prawidłowy poziom witaminy D jest szczególnie istotny w okresie rozwojowym, gdy kości i zęby ulegają najintensywniejszym przemianom.
Optymalizacja poziomu wapnia, za którą odpowiada witamina D zapewnia prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego. Wapń jest jednym z neuroprzekaźników, dzięki któremu możliwe jest przechodzenie impulsów nerwowych oraz skurcz mięśni. Witamina ma wpływ także na nasze samopoczucie - chroni przed spadkami nastroju, w tym depresją oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia otępienia.
Witamina D ma swój udział także w profilaktyce chorób sercowo-naczyniowych i metabolicznych. Zmniejsza ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego, poprawia profil lipidowy poprzez promowanie produkcji dobrego cholesterolu HDL, stymuluje także uwalnianie insuliny z komórek beta trzustki, co zapewnia odpowiednią kontrolę glikemii i zapobiega cukrzycy.
W optymalnych warunkach skórna synteza witaminy D pokrywa jej całe dzienne zapotrzebowanie. Jak w takim razie wytłumaczyć fakt, że aż 90% mieszkańców Polski cierpi na niedobór witaminy D? Jest to spowodowane przede wszystkim niewielkim nasłonecznieniem w miesiącach jesienno-zimowych w naszej szerokości geograficznej oraz częstym zachmurzeniem nieba. Szczególnie narażone na niedobory są osoby rzadko wystawiając skórę na działanie promieni słonecznych oraz stosujące duże ilości kremów z filtrem UV.
Z niedoborem witaminy D mogą borykać się także osoby cierpiące na zaburzenia wchłaniania (przede wszystkim substancji tłuszczowych) z przewodu pokarmowego np. w przebiegu mukowiscydozy, nieswoistych zapaleń jelit czy celiakii.
Do niedoboru witaminy D prowadzić może jej nadmierne zapotrzebowanie, taka sytuacja ma miejsce w wieku przedszkolnym oraz w wieku nastoletnim. Dynamiczne zmiany w organizmie na skutek skoku rozwojowego generują dużo wyższe zużycie składników organicznych. U osób otyłych problem stanowi nadmiernie rozwinięta tkanka tłuszczowa, która magazynuje duże ilości witaminy D i zmniejsza tym samym jej stężenie we krwi. U pacjentów przyjmujących leki przeciwpadaczkowe, przeciwretrowirusowe (na AIDS) lub sterydy obserwować możemy z kolei zbyt zbyt intensywny rozkład aktywnych form witaminy D.
Niedobory mogą być także konsekwencją niewystarczającej produkcji witaminy D u osób cierpiących na zaburzenia funkcji wątroby lub nerek. Z drugiej strony mogą być wynikiem nadmiernego wydalania kalcytriolu z moczem w przebiegu zespołu nerczycowego, będącego zespołem objawów towarzyszących niektórym kłębuszkowym zapaleniom nerek.
Rzadko wrodzone mutacje genetyczne powodują, że organizm staje się całkiem oporny na działanie witaminy D.
Skutki niedoboru witaminy D, a ściślej mówiąc skutki rozregulowania się gospodarki wapniowo-fosforanowej są wielowymiarowe, jednak najwięcej szkód obserwować możemy w obrębie układu kostnego.
Zbyt niskie wysycenie wapniem powoduje, że kości tracą swoją twardość - ?rozmiękają? i są bardziej podatne na zmianę kształtu pod wpływem dużych obciążeń. Proces ten, zwany osteomalacją, objawia się początkowo jako rozlany, przewlekły ból wszystkich kości połączony z obniżeniem siły mięśniowej. Chód staje się niepewny, pojawiają się trudności ze wstawaniem lub wchodzeniem po schodach.
Ostatecznie kości mogą ulec deformacji - dochodzi do skrzywienia m.in. kręgosłupa i kończyn dolnych oraz pojawienia się zmian zwyrodnieniowych. Przy zaawansowanym niedoborze wapnia zwiększa się ryzyko wystąpienia osteoporozy. Choroba ta polega na zmniejszeniu gęstości mineralnej oraz zmianach architektonicznych kości, które powodują, że kość staje się wyjątkowo podatna na złamania. Awitaminoza sprzyja także wystąpieniu chorób przyzębia oraz wypadaniu zębów.
Niedobór witaminy D wpływa negatywnie na funkcjonowanie całego organizmu. Człowiek czuje się osłabiony, szybciej się męczy, ma problemy z koncentracją i zapamiętywaniem, gorzej śpi, a jego nastrój ulega obniżeniu. Pojawiają się problemy z apetytem oraz zaburzenia żołądkowo-jelitowe np. biegunka. Gorzej funkcjonuje układ odpornościowy, co zwiększa skłonność do chorób infekcyjnych oraz zmian zapalnych skóry i spojówek. Zwiększone jest także ryzyko rozwoju chorób autoimmunologicznych (chorób, w których organizm uznaje swoje własne tkanki za obce i zaczyna je zwalczać) np. cukrzyca typu 1, choroba Leśniowskiego-Crohna oraz chorób nowotworowych, przede wszystkim raka jelita grubego, pęcherza moczowego, jajnika.
Niedobory w okresie rozwojowym - u dzieci i młodzieży mogą prowadzić do rozwoju krzywicy. Choroba ta miała rozmiary epidemii w XIX-wiecznej Anglii, jednak aktualnie spotykamy ją prawie wyłącznie w krajach o niskim poziomie rozwoju cywilizacyjnego.
Pierwsze symptomy świadczące o niewystarczającej podaży witaminy D to trudności w karmieniu lub starszych dzieci zmniejszony apetyt, drażliwość i niepokój, nadmierne pocenie się, zaparcia. Dziecko zbyt wolno rośnie, zbyt późno zarasta ciemiączko i wyrzynają się zęby. Dochodzi także do opóźnienia rozwoju psychoruchowego.
W zaawansowanych przypadkach obserwować można także zmiany w układzie kostnym - rozmiękanie kości potylicy, skrzywienie kręgosłupa, kolan, kości miednicy, zgrubienie przynasad kości w okolicy nadgarstków (bransolety krzywicze).
