Grzybica paznokci poza względami estetycznymi, może nieść również ryzyko poważniejszych infekcji, zwłaszcza u pacjentów o osłabionej odporności. Grzybica zwykle wywoływana jest przez dermatofity, jednak możliwa jest też infekcja drożdżakowa (Candida albicans). Jak chronić się przed grzybicą paznokci? Jak skutecznie ją leczyć?
Grzybice zwykle dzieli się na grzybicę stóp i paznokci stóp oraz grzybicę rąk i paznokci rąk. W tym artykule skupimy się głównie na grzybicy paznokci stóp, gdyż grzybica paznokci rąk jest zazwyczaj wynikiem przeniesienia zakażenia, w związku z czym przyczyny będą podobne.
Grzybica stóp atakuje głównie osoby o obniżonej odporności (cierpiące na niedobory odporności, osoby starsze), cukrzyków. Bardziej narażone są także osoby, które mają problemy z krążeniem (np. z powodu rozległej miażdżycy, żylaków).
Istotnym problemem jest także nawracanie grzybicy. Może to wynikać z utrzymywania się czynników ryzyka lub niepełnego wyleczenia grzybicy m.in. przy zbyt wczesnym zakończeniu terapii.
W zrozumieniu postaci i sposobów rozprzestrzeniania się grzybicy w obrębie paznokci pomaga zapoznanie się z samą budową paznokcia, która wbrew pozorom jest dość złożona.
Płytka paznokciowa, czyli część, którą zwykle nazywamy po prostu paznokciem, wyrasta z macierzy. Pod paznokciem znajduje się łożysko, do którego płytka jest ściśle przytwierdzona. Boczne brzegi oraz bliższy koniec paznokcia są umiejscowione w wałach paznokciowych. Ponadto bliższy koniec jest częściowo osłonięty przez obrąbek naskórkowy, potocznie nazywany skórką.
Warto wiedzieć, że szybkość odrastania paznokci u rąk i nóg znacznie się różni - paznokcie rąk rosną około dwa razy szybciej niż paznokcie u stóp. W prawidłowych warunkach odrośnięcie paznokcia u ręki trwa około 5 miesięcy.
Grzybica paznokci stóp może przyjmować różne postaci kliniczne, które wyróżnia się w zależności od tego, który obszar paznokcia jest zaatakowany.
Dystalna i boczna podpłytowa grzybica paznokci to najczęstsza postać dermatofitowej grzybicy paznokci. Zakażenie postępuje od dalszej części paznokcia (wolnego brzegu) w stronę bliższą. Dochodzi do rogowacenia łożyska ? pod płytką gromadzą się masy rogowe. To, co jest zauważalne przez chorego, to zmiana koloru paznokcia ? z reguły przybiera mleczną barwę. Dodatkowo, pomiędzy masami rogowymi a płytką może znaleźć się miejsce dla innych patogenów ? np. bakterii czy innych rodzajów grzybów. To z kolei może prowadzić do zmiany barwy paznokcia na odcienie żółtego lub brunatnego.
Jak sama nazwa wskazuje, proksymalna podpłytowa grzybica paznokci rozpoczyna się od strony bliższej paznokcia, tzn. od wału paznokciowego. Barwa zajętego paznokcia, podobnie jak w przypadku grzybicy dystalnej, jest mleczna, ale tym razem obserwujemy ją właśnie w okolicy wału.
Jak się okazuje, wyglądające niepozornie białe plamki na paznokciach mogą być objawem grzybicy. W tym wypadku zakażeniem objęte są powierzchowne warstwy płytki.
Bardzo rzadką postacią grzybicy jest ta ograniczona wyłącznie do płytki paznokciowej. Grzybica nie przerasta do łożyska, w związku z tym nie dochodzi do pojawienia się mas rogowych. Płytka paznokcia zmienia swój kolor na jasny, jest krucha i matowa.
Grzybica dystroficzna obejmuje cały paznokieć i stanowi najbardziej zaawansowaną postać grzybicy paznokci.
Jak wspomniano wyżej, grzybica rąk wynika przede wszystkim z przeniesienia drobnoustrojów z zajętych zakażeniem paznokci stóp. Zakażeniem objęta jest z reguły tylko jedna ręka.
Skóra jest tutaj hiperkeratotyczna, dochodzi do złuszczania dłoniowej powierzchni, pojawiają się zmiany rumieniowe. Paznokcie rąk objęte grzybicą są pogrubiałe, kruche, mają nierówną powierzchnię. Podobnie jak w przypadku grzybicy paznokci stóp, dochodzi także do zmiany zabarwienia ? zwykle na kolor mleczny lub żółtawy.
Drożdżyca jest rodzajem grzybicy, w którym czynnikiem wywołującym są drożdżaki, zwykle Candida albicans. Kandydoza w przeszłości traktowana była jako odrębna klasa grzybicy, natomiast aktualnie ten schemat porzucono. Charakterystyczną cechą takiej grzybicy jest zajęcie wałów paznokciowych. Zwykle drożdżaki wywołują podpłytową dystalną i boczną grzybicę paznokci
Grzybicę paznokci można diagnozować w dwojaki sposób, aktualnie zaleca się korzystanie z obu metod, co pozwala na większą pewność w wyznaczeniu czynnika wywołującego grzybicę.
Bardziej tradycyjną metodą jest hodowla materiału pobranego od pacjenta. W tym celu lekarz pobiera zeskrobiny spod płytki paznokcia, najlepiej z jak najbliższej wałowi części objętej zakażeniem - pozwala to na zdobycie żywej grzybni. Tak pobrany materiał oglądany jest pod mikroskopem oraz hodowany, co pozwala na późniejsze określenie, jaki gatunek grzyba zaatakował paznokieć. Metoda ta wymaga czasu ? wyniki hodowli dostępne są w około 3 tygodnie po pobraniu materiału.
Nowocześniejszą metodą jest test PCR, również przeprowadzany na materiale pobranym od pacjenta.
Leczenie grzybicy paznokci jest dużo dłuższe od leczenia grzybicy skóry - może trwać nawet rok.
Celem leczenia grzybicy paznokci często korzysta się z preparatów w postaci lakierów do paznokci. Substancją czynną może być tu cyklopiroks (Axopirox, Pirolam lakier, Polinail) lub amorolfina. Preparaty te powinny być stosowane przez 6 do 12 miesięcy.
Innym sposobem terapii jest łączone leczenie za pomocą mocznika i bifonazolu. Początkowo stosuje się mocznik w stężeniu 40% celem zmiękczenia płytki paznokcia i jej usunięcia, a następnie kontynuuje się leczenie bifonazolem (w kremie) do momentu, w którym całkowicie odrośnie zdrowa płytka paznokcia. Zaletą leczenia miejscowego jest brak interakcji z innymi lekami przyjmowanymi przez chorego.
Jeśli grzybica obejmuje większą liczbę paznokci lub całą płytkę, możliwe jest zastosowanie leczenia doustnego (ogólnoustrojowego). Do preparatów przeciwgrzybiczych należą m.in. Itragen, Itrax, Itromyx, Orungal, Trioxal.
Coraz popularniejsze są także metody takie jak laseroterapia oraz terapia fotodynamiczna, które okazały się skuteczne w badaniach in vitro.
Znanych jest wiele sposobów na leczenie grzybicy za pomocą środków bez recepty. Przeprowadzono kilka badań dotyczących użycia takich produktów, a ich skuteczność różniła się między sobą. Dowiedziono, że stosowanie wyciągu z Ageratina pichinchensis może mieć podobny skutek co używanie cyklopiroksu. U niektórych badanych w opanowaniu grzybicy pomagała maść mentolowa. Z kolei olejek herbaciany nie przynosił korzystnego wpływu.
Jeśli leczenie miejscowe i ogólnoustrojowe zawiedzie, możliwe jest leczenie zabiegowe. W tym celu paznokieć niszczy się metodami chemicznymi lub chirurgicznymi (jednocześnie stosuje się przeciwgrzybicze leki doustne). Taka terapia wiąże się z możliwymi konsekwencjami w postaci uszkodzenia macierzy lub łożyska paznokcia, co może wpłynąć na późniejszy wzrost i wygląd paznokcia. Na takie rozwiązanie niekiedy decydują się pacjenci po wielokrotnych nawrotach choroby.
Higiena stóp i rąk, ich dokładne osuszanie po kąpieli, używanie klapek kąpielowych w basenach, szatniach pozwala na uchronienie się przed infekcją grzybiczą. Warto pamiętać o możliwości zarażenia się w salonach kosmetycznych, na przykład przy zabiegach pedicure oraz w przypadku pożyczania przyborów do pielęgnacji paznokci. Utrzymanie higieny ułatwia również noszenie lekkich, przewiewnych skarpetek i obuwia.
W przypadku wcześniejszej grzybicy paznokci, warto zadbać o to, aby problem nie nawrócił ? pacjenci powinni dbać o odpowiednie odkażenie butów oraz skarpetek (w tym celu stosuje się 10% roztwór formaliny lub 1% chinonoksyzolu).
Należy także pamiętać, że w przypadku wystąpienia grzybicy, warto zbadać wszystkich członków rodziny. Osoba poddawana leczeniu może zarazić się ponownie od jednego z współdomowników.
