Nieswoiste zapalenia jelit to zbiorcza nazwa kilku schorzeń przewodu pokarmowego, do których zalicza się chorobę Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Choroby te charakteryzują się występowaniem przewlekłego stanu zapalnego jelit niewiadomego pochodzenia i objawiają się m.in. uporczywymi biegunkami.
Nieswoiste zapalne choroby jelit (NZChJ) to grupa chorób przewodu pokarmowego o przewlekłym charakterze i podobnym obrazie klinicznym. Do najczęściej obserwowanych jednostek chorobowych zaliczamy tu wrzodziejące zapalenie jelita grubego oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna.
Mimo iż nieswoiste zapalenia jelit mogą dotyczyć całego układu pokarmowego, dolegliwości koncentrują się przede wszystkim w obrębie jelita cienkiego i jelita grubego. Typowe jest tu występowanie owrzodzeń i innych zmian zapalnych, co wywołuje ból oraz uciążliwe, częste i nawracające biegunki.
Nieswoiste zapalenia jelit mają podłoże autoimmunologiczne, najczęściej ujawniają się u osób między 20. a 40. rokiem życia. Przebieg charakteryzuje się okresami remisji oraz zaostrzeń. Dzięki odpowiedniej farmakoterapii w znaczący sposób można uśmierzyć ból oraz poprawić jakość życia.
Nie jest możliwe całkowite wyleczenie choroby, zastosowane leczenie ma na celu przede wszystkim jak najdłuższe utrzymanie pacjenta w stanie remisji.
Nieswoiste choroby jelit to grupa schorzeń o charakterze autoimmunologicznym. Układ odpornościowy rozpoznaje swoje własne komórki jako obce i zaczyna je atakować. W organizmie zaczyna toczyć się ciągła walka - rozwija się przewlekły stan zapalny.
Dokładna etiologia chorób należących do grupy nieswoistych zapaleń jelit nie została poznana. Uważa się jednak, że swój udział w procesie zachorowania mogły mieć czynniki tj. niesprawne mechanizmy odpornościowe, czynniki genetyczne, nikotynizm, przewlekły i długotrwały stres, chemikalia zawarte w pokarmach, zanieczyszczenie środowiska oraz stosowanie niewłaściwej diety - bogatej w cukry proste, wysokoprzetworzoną żywność i o niewielkiej zawartości warzyw i owoców.
Mimo iż nieswoiste zapalenia jelit mają podobny obraz kliniczny, mogą się od siebie nieco różnić. Poniżej przedstawiamy ogólną charakterystykę wrzodziejącego zapalenia jelita grubego oraz choroby Leśniowskiego-Crohna.
Zmiany zapalne w przebiegu WZJG obejmują głównie jelito grube oraz odbytnicę. Zmiany dotyczą wyłącznie śluzówki jelita i mają charakter ciągły - zapalenie obejmuje jeden dłuższy fragment narządu, nie obserwuje się tu kilku różnych ognisk zapalenia.
WZJG najczęściej ma łagodny przebieg, okresy remisji bywają bardzo długie, a objawy pojawiają się sporadycznie - raz na kilka lat albo raz czy dwa w ciągu roku. W niektórych przypadkach niestety choroba często nawraca, a jej przebieg jest bardzo ciężki.
Do typowych objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego należą kurczowe bóle brzucha oraz liczne epizody biegunkowe. W kale może pojawić się domieszka ropy, śluzu czy też krwi. U chorych pojawia się uczucie uporczywego parcia na stolec.
Rzadziej obserwuje się podwyższenie temperatury ciała, utratę masy ciała, osłabienie, apatię, obrzęk i bolesność stawów.
W przebiegu WZJG mogą rozwinąć się również inne schorzenia tj. kamica nerkowa, osteoporoza, anemia, rumień guzowaty czy też wrzodziejące zapalenie skóry.
Najcięższym powikłaniem WZJG jest megacolon toxicum, czyli ostre rozdęcie okrężnicy. Jelito grube znacznie się poszerza, co w konsekwencji może doprowadzić do perforacji (rozdarcia) jego ściany.
Do objawów megacolon toxicum należą zaburzenia świadomości, ostry ból brzucha, zanik perystaltyki, wzdęcie powłok brzusznych, hipotensja (spadek ciśnienia) oraz gorączka. Jeżeli chory nie zostanie poddany szybkiej diagnostyce i operacji, to w najgorszym przypadku może się to zakończyć jego śmiercią.
Choroba Crohna może rozwinąć się w każdej części przewodu pokarmowego - od jamy ustnej aż po odbytnicę, jednakże zmiany zapalne najczęściej lokalizują się w jelicie krętym.
Stan zapalny obejmuje tu całą szerokość ściany narządu, co zwiększa ryzyko tworzenia się przetok - nieprawidłowych połączeń między jamami ciała np. między pętlami jelitowymi, jelitami a macicą, skórą lub pęcherzem moczowym. Przetoki należy leczyć chirurgicznie.
Zależnie od umiejscowienia zmian, dolegliwości mogą być bardzo różnorodne. Do typowych objawów choroby Leśniowskiego-Crohna zalicza się: ból brzucha, przewlekłe biegunki, nudności i wymioty, zmiany owrzodzeniowe w jamie ustnej oraz afty, ból podczas przełykania i ból dziąseł, owrzodzenia w obszarze odbytu, osłabienie, apatię, podwyższoną temperaturę ciała, niezamierzoną utratę masy ciała i spadek apetytu.
W zależności od lokalizacji zmian chorobę Crohna można podzielić na kilka postaci. Postać klasyczna przebiega z zajęciem dystalnej części jelita krętego. Początkowo schorzenie to rozwija się skrycie, a pierwsze symptomy to niedokrwistość i utrzymujący się stan podgorączkowy. Wraz z rozwojem choroby pojawiają się tłuszczowe biegunki i ból brzucha, a co trzecia osoba wyczuwa guzowatą masę w okolicy podbrzusza.
Z czasem może rozwinąć się hipoproteinemia, zaburzenia elektrolitowe, niedobór witamin oraz niedożywienie.
Postać ze zmianami w jelicie grubym przebiega podobnie jak WZJG. Najczęściej obserwuje się tu ból brzucha oraz liczne biegunki.
Postać ze zmianami w okolicy odbytu charakteryzuje się owrzodzeniami, ropniami, przetokami, wyroślami skórnymi oraz szczelinami w obszarze odbytu.
Postać ze zmianami pozajelitowymi - niektórzy chorzy prezentują zmiany pozajelitowe np. zapalenie stawów, zapalenie narządu wzroku, zapalenie wątroby lub dróg żółciowych, kamicę żółciowę lub kamicę nerkową, zmiany skórne tj. rumień guzowaty, rumień wielopostaciowy czy też zgorzelinowe zapalenie skóry.
Przekrój wyżej przytoczonych objawów jest niezbyt charakterystyczny i aby właściwie rozpoznać typ nieswoistego zapalenia jelita należy wykonać badanie endoskopowe połączone z biopsją podejrzanych zmian.
Badanie histopatologiczne bioptatów umożliwia ocenę obecności potencjalnych pseudopolipów, owrzodzeń, nadżerek, zmian zapalnych oraz wygładzenia fałdów śluzówki. Oceniana jest liczba plazmocytów i limfocytów oraz nacieki granulocytarne.
Pomocne są także badania kału - pod kątem krwi utajonej, pasożytów i bakterii, a także badania krwi. Należy ocenić parametry zapalne (CRP, leukocyty, OB) oraz obecność swoistych autoprzeciwciał. ASCA, czyli przeciwciała przeciwko Saccharomyces cerevisiae są charakterystyczne dla choroby Leśniowskiego-Crohna, a pANCA czyli przeciwciała przeciwko okołojądrowemu antygenowi granulocytów dla WZJG.
Diagnostykę warto uzupełnić badaniami obrazowymi np. USG, TK bądź MRI.
Całkowite wyleczenie chorób z grupy nieswoistych zapaleń jelit nie jest możliwe. Przebieg choroby zazwyczaj składa się z okresów zaostrzeń oraz remisji. Leczenie tych schorzeń ma na celu złagodzenie objawów oraz utrzymanie okresu remisji przez jak najdłuższy czas.
Spośród dostępnych środków farmakologicznych wykorzystuje się leki immunomodulujące, przeciwzapalne, immunosupresyjne oraz leki biologiczne. Istotną kwestią jest również stosowanie leczenia żywieniowego.
Leczenie WZJG jest modyfikowane w zależności od aktywności choroby, lokalizacji zmian oraz częstotliwości zaostrzeń.
Podczas kuracji stosuje się doustne glikokortykosteroidy (prednizon, budezonid), kwas 5-aminosalicylowy (5-ASA) (sulfasalazyna, mesalazyna), leczenie immunosupresyjne (merkaptopuryna, azatiopryna) oraz leczenie biologiczne (adalimumab, infliksymab).
5-ASA stosuje się wobec średnich i łagodnych postaci choroby, natomiast sterydy włącza się podczas umiarkowanego przebiegu WZJG. Leki z grupy immunosupresyjnych włącza się do leczenia podczas wystąpienia oporności na sterydoterapię, a także w celu zmniejszenia ilości stosowanych GKS.
W trakcie ciężkich rzutów choroby wykorzystuje się takie preparaty jak takrolimus, cyklosporyna oraz leczenie biologiczne - golimumab, infliksymab bądź adalimumab. Jeżeli leczenie farmakologiczne jest niewystarczające, koniecznością może się okazać operacja chirurgiczna. Najczęściej usuwany jest zmieniony chorobowo fragment jelita lub całe jelito grube.
Podczas przewlekłego leczenia należy wykonywać regularne badania kontrolne. Gdy choroba trwa ponad 10 lat, co 2 lata zaleca się wykonywanie kolonoskopii w celu nadzoru onkologicznego.
Przy doborze odpowiedniego leczenia choroby Leśniowskiego-Crohna należy wziąć pod uwagę lokalizację zmian chorobowych oraz stopień aktywności schorzenia. W leczeniu choroby Crohna stosuje się glikokortykosteroidy, metotreksat, preparaty kwasu 5-aminosalicylowego oraz leki biologiczne.
Aż 70% chorych będzie zmuszone poddać się leczeniu operacyjnemu w trakcie trwania choroby. Wskazaniami do wykonania operacji jest masywny krwotok, niedrożność jelit, perforacja, zwężenia, przetoki, a także choroba nowotworowa.
Dietoterapia w nieswoistych zapaleniach jelit powinna być uwarunkowana stanem klinicznym chorego i uwzględniać pojawiające się biegunki oraz zaparcia. Dieta powinna być uboga w produkty, które zaostrzają objawy choroby.
W nieswoistym zapaleniu jelit należy stosować żywność ubogą w błonnik (dieta ubogoresztkowa), wyjątkiem jest postać zaparciowa schorzenia. Produkty które należy ograniczyć z uwagi na wysoką zawartość błonnika to: produkty pełnoziarniste, warzywa strączkowe, brązowy ryż, otręby, grube kasze oraz surowe owoce i warzywa. Ponadto dieta powinna być bogata w składniki odżywcze i lekkostrawna.
Najlepszym sposobem na obróbkę termiczną jest gotowanie na parze, pieczenie w folii, gotowanie czy duszenie. Temperatura posiłków powinna być umiarkowana, gdyż zapobiega to podrażnieniom przewodu pokarmowego.
Dobrym źródłem węglowodanów w nieswoistych zapaleniach jelit są ugotowane ziemniaki, pszenne pieczywo, sucharki, drobne kasze oraz produkty z białej mąki. W chorobie Crohna oraz WZJG białko najlepiej pozyskiwać z jajek, chudych mięs (drobiu, cielęciny), a gdy nabiał nie zaostrza objawów, także twarożku i kefiru.
Warto wyeliminować z diety żywność ciężkostrawną i wzdymającą oraz zredukować do minimum ilość tłustych mięs, wędlin, serów oraz słodyczy, wędzonek i produktów słodzonych słodzikami.
Aby utrzymać remisję przez jak najdłuższy czas, warto stosować się do kilku zasad, które pozwolą zadbać o zdrowie jelit. Należy ograniczyć stres oraz zapewnić organizmowi co najmniej 7 godzin regenerującego snu każdego dnia.
Zdrowa dieta oraz właściwe nawodnienie organizmu również wspomaga prawidłowe działanie jelit. Należy obserwować nowe objawy i zmiany w ciele, a w razie nieprawidłowości natychmiast skonsultować się z lekarzem.
