Niedoczynność tarczycy jest chorobą endokrynologiczną (chorobą gruczołów wydzielania wewnętrznego), która polega na zbyt niskiej produkcji hormonów przez tarczycę
Niedoczynność tarczycy jest chorobą endokrynologiczną (chorobą gruczołów wydzielania wewnętrznego), która polega na zbyt niskiej produkcji hormonów przez tarczycę - trójjodotyroniny (fT3) i tyroksyny (fT4). Niedobór tych hormonów prowadzi do spowolnienia procesów metabolicznych w organizmie.
Leczenie polega na substytucji hormonalnej, dobrze kontrolowana choroba jest w codziennym życiu niezauważalna.
Choroba spowodowana jest najczęściej bezpośrednim uszkodzeniem samej tarczycy i tym samym upośledzeniem jej funkcji. W większości przypadków do defektu dochodzi w wyniku procesu zapalnego - przede wszystkim o podłożu autoimmunologicznym (choroba Hashimoto), urazu lub naświetlania okolicy szyi za pomocą radiojodu.
Rzadziej wywołują ją m.in. nadmiar lub niedobór jodu, leki (np. amiodaron, interferon), choroby metaboliczne (np. hemochromatoza, amyloidoza).
Choroba może przybierać także charakter wtórny do uszkodzeń lub dysfunkcji gruczołów kontrolujących pracę tarczycy - podwzgórza lub przysadki.
Hormony są to związki chemiczne produkowane przez gruczoły wydzielania wewnętrznego, które transportowane przez krew są w stanie modyfikować czynność i budowę określonych tkanek. Hormony tarczycy odgrywają kluczową rolę, gdyż regulują funkcjonowanie większości układów naszego organizmu.
Mają wpływ na metabolizm węglowodanów, białek i tłuszczy. Stymulują podstawową i całkowitą przemianę materii. Kontrolują proces różnicowania tkanek płodowych, rozwój kości, rozwój układu nerwowego i dojrzewanie płciowe. Stymulują proces oddychania, przyspieszają akcję serca i zwiększają rzut serca (objętość krwi jaką serce tłoczy do naczyń krwionośnych w ciągu minuty).
Niedobór hormonów tarczycy powoduje spowolnienie większości procesów życiowych i metabolicznych organizmu. Chory jest osłabiony, senny i wiecznie zmęczony, pogorszeniu ulec mogą także jego zdolności poznawcze (zdolność do postrzegania i zapamiętywania, zdolność koncentracji). Może zgłaszać niższy poziom motywacji i obniżony nastrój, a nawet depresję.
Pacjenci bardzo często skarżą się na przewlekłe zaparcia, co spowodowane jest leniwą perystaltyką jelit. Na skutek zmniejszonego wydzielania kwasu żołądkowego i soków jelitowych może dojść także do upośledzenia wchłaniania składników żywieniowych w przewodzie pokarmowym, co sprzyja wystąpieniu anemii z niedoboru żelaza lub witaminy B12. Zwiększa się ryzyko kamicy pęcherzyka żółciowego.
Niedobór hormonów tarczycy odbija się także na wyglądzie skóry. Wskutek zmniejszenia aktywności gruczołów potowych i łojowych skóra staje się blada, zimna i sucha oraz zaczyna się łuszczyć, szczególnie w okolicy łokci i kolan. Paznokcie stają się kruche i łamliwe.
Zbyt mała ilość substancji odżywczych w mieszku włosowym powoduje, że włosy są suche, osłabione i intensywnie wypadają. Z powodu zmniejszonego przepływu krwi przez skórę pacjentowi towarzyszy ciągłe uczucie zimna.
Akcja serca pacjenta ulega spowolnieniu. Sylwetka serca może być powiększona, ściany pogrubiałe i poszerzone. W związku ze zwiększoną przepuszczalnością drobnych naczyń krwionośnych dochodzi do przemieszczenia białek w organizmie i gromadzenia płynu w nietypowych miejscach np. worku osierdziowym, jamach opłucnowych, w jamie brzusznej. Czasem pojawia się też obrzęk śluzowaty powiek i obrzęk przedgoleniowy.
Zmniejsza się także tempo wzrostu kości, co widoczne jest szczególnie w okresie dorastania. Spowolnieniu ulega także proces dojrzewania płciowego. Dorosłe kobiety mogą obserwować rzadsze występowanie miesiączek, zwiększoną ich obfitość i bolesność. Niedoczynność tarczycy utrudnia także zajście i utrzymanie ciąży.
Zmniejszenie zużycia energii skutkuje pojawieniem się dodatniego bilansu energetycznego i wzrostu masy ciała mimo braku zmian w diecie i poziomie aktywności fizycznej. Predysponuje także do zaburzeń metabolicznych w postaci hiperinsulinemii, wzrostu stężenia glukozy i cholesterolu. Stanowi to istotny czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, najczęstszej przyczyny zgonu w Polsce.
Niedoczynność tarczycy ma bardzo charakterystyczny obraz kliniczny, jednak do rozpoznania choroby konieczne jest potwierdzenie zaburzeń hormonalnych poprzez badania laboratoryjne.
Najczulszym, najszybciej zmieniającym się parametrem, dzięki któremu można ocenić funkcję tarczycy jest TSH. Jest to hormon produkowany przez przysadkę, który stymuluje pracę tarczycy.
W pierwotnej niedoczynności tarczycy zmniejszona jest produkcja hormonów obwodowych, co sprawia, że przysadka wytęża siły i produkuje nadmierne ilości TSH by pobudzić tarczycę do pracy.
We wtórnych postaciach niedoczynności tarczycy TSH jest obniżone, gdyż to właśnie przysadka nie pracuje prawidłowo. Obwodowe hormony tarczycy oceniamy wyłącznie wtedy gdy objawy choroby nie zgadzają się z poziomem TSH.
Podczas poszukiwania czynnika sprawczego niedoczynności tarczycy warto wykonać badania serologiczne (ocena ilości konkretnych przeciwciał we krwi) oraz badania obrazowe - USG gruczołu.
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na suplementacji brakujących hormonów za pomocą doustnych preparatów soli sodowej L-tyroksyny (Euthyrox, Letrox) w indywidualnie dobranej dawce. Lek przyjmuje się rano, na 30 minut przed śniadaniem, gdyż posiłek zmniejsza wchłanianie substancji czynnej. Terapia trwa zazwyczaj do końca życia.
Podczas leczenia konieczna jest regularna kontrola stężenia TSH we krwi. Należy pamiętać, że stany takie jak ciąża, rozpoczęcie przyjmowania doustnej antykoncepcji lub hormonalnej terapii zastępczej zwiększa zapotrzebowanie na lek.
By poradzić sobie ze zmianami zachodzącymi w organizmie wskutek niedoczynności tarczycy konieczne jest pewne dopasowanie się do zaistniałej sytuacji. Żeby zniwelować problem zaparć należy zadbać o dietę bogatą w surowe warzywa i produkty wysokobłonnikowe oraz unikać produktów wysokoprzetworzonych. Konieczne jest także odpowiednie nawodnianie organizmu.
Należy zapewnić optymalne ilości mikro i makroelementów w diecie, szczególnie żelaza, magnezu, cynku, selenu, witaminy D3 i B12 oraz kwasów tłuszczowych omega 3. Jeśli jest to niemożliwe ze względu na zaburzenia wchłaniania konieczna może okazać się suplementacja.
By pobudzić przemianę materii niezbędny jest regularny wysiłek fizyczny. Zdrowy styl życia pomaga utrzymać prawidłową masę ciała, zmniejsza nasilenie zaburzeń metabolicznych i tym samym ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.
Wrodzona niedoczynność tarczycy jest rzadkim zjawiskiem, które na świecie spowodowane jest najczęściej przez niedobory jodu. W Polsce i w innych krajach o prawidłowym zaopatrzeniu w jod najczęstszą przyczyną niedoczynności gruczołu jest nieprawidłowe wykształcenie się tarczycy w okresie płodowym lub nieprawidłowa jej funkcją.
U wcześniaków lub dzieci z małą masą urodzeniową choroba może mieć charakter przejściowy spowodowany zbyt małym zapasem jodu zgromadzonym w czasie ciąży oraz niedojrzałością procesów regulacyjnych.
Hormony tarczycy, zarówno te matczyne jak i wyprodukowane przez tarczycę płodową determinują prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego, słuchu i kości. Niedobór hormonów tarczycy skutkuje upośledzeniem rozwoju intelektualnego i fizycznego dziecka, dlatego tak ważne jest szybka diagnostyka i wprowadzenie leczenia. Pierwszym objawem choroby u noworodka jest przedłużająca się żółtaczka. Niemowlę cierpi na zaparcia, spowolniony jest także jego rozwój psychoruchowy.
W Polsce od 1994 roku każdy noworodek objęty jest badaniem przesiewowym w kierunku wrodzonej niedoczynności tarczycy, polegającym na oznaczeniu stężenia TSH we krwi włośniczkowej pobranej z pięty 48 godzin po urodzeniu.