Bezsenność e-recepta online

Bezsenność - przyczyny, objawy, leczenie. Poradnik 2025

Bezsenność to zaburzenia ilości lub jakości snu, które objawiają się jako zbyt długi czas potrzebny do zaśnięcia, zbyt krótki okres snu, częste nocne wybudzanie się ze snu lub sen niesatysfakcjonujący.

Czym jest bezsenność?

Szacuje się, że człowiek przesypia średnio 25-30% swojego życia. Sen stanowi kluczową rolę w utrzymywaniu dobrego samopoczucia oraz dobrostanu psychicznego i fizycznego - uczestniczy w procesie uczenia się i zapamiętywania, pomaga uporządkować emocje i doświadczenia, umożliwia regenerację organizmu i reguluje procesy życiowe.

Bezsenność to zaburzenia ilości lub jakości snu, które mogą manifestować się przede wszystkim jako zbyt długi czas potrzebny do zaśnięcia, ale także zbyt krótki okres snu, częste nocne wybudzanie się ze snu lub sen niesatysfakcjonujący, nie dający wypoczynku. Może być to odrębna jednostka chorobowa, jednak częściej powstaje na podłożu innych dysfunkcji procesu snu, chorób psychicznych czy somatycznych.

Bezsenność jest bardzo powszechnym problemem w społeczeństwie, który stale narasta i obejmuje coraz to młodsze roczniki. Szacuje się, że problem ten dotyka 30-50% populacji, ryzyko zachorowania jest wyższe u kobiet, pracowników zmianowych i osób leczących się już wcześniej psychiatrycznie, wzrasta też wraz z wiekiem. Mimo poważnych konsekwencji - zaburzenie procesów poznawczych, gorsze samopoczucie i drażliwość, zmęczenie i senność w ciągu dnia, osłabienie odporności oraz ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca i nadciśnienia, schorzenie jest często bagatelizowane. Chorzy akceptują pogorszenie jakości życia nie wiedząc, że istnieją metody terapii, zarówno psychologicznej jak i farmakologicznej.

Kwalifikacja bezsenności ze względu na jej przyczyny

Ze względu na przyczynę dolegliwości bezsenność możemy podzielić na organiczną (wtórną) czyli będącą konsekwencją innych chorób lub zaburzeń oraz nieorganiczną (pierwotną) - występującą samoistnie.

Bezsenność organiczna

W przeważającej większości przypadków problemy ze snem mają charakter wtórny. Oceniono, że najwięcej pacjentów zgłaszających się do lekarza z powodu zaburzeń snu cierpi na schorzenia psychiatryczne: chorobę afektywną jednobiegunową (depresję) lub dwubiegunową, zaburzenia lękowe, schizofrenię, zaburzenia łaknienia, zespół abstynencyjny.

Bezsenność jest też często konsekwencją przyjmowanych substancji psychoaktywnych tj. napoje alkoholowe, napoje zawierające kofeinę, narkotyki. Może być też skutkiem ubocznym przyjmowanych leków m.in. psychotropowych o działaniu stymulującym (np. modafinil) lub aktywizującym (np. arypiprazol), aktywizujących przeciwdepresyjnych (np. bupropion) czy przeciwpadaczkowych (np. lamotrygina).

Dysfunkcja procesu snu może występować także w przebiegu przewlekłych chorób ogólnoustrojowych m.in. zespołu bezdechu sennego, chorób predysponujących do zwiększenia częstość nocnego oddawania moczu (przerost prostaty, infekcje dróg moczowych), chorób tarczycy, układu sercowo-naczyniowego lub nerwowego, zaburzeń funkcji nerek lub wątroby, schorzeń przebiegających z silnymi dolegliwościami bólowymi.

Zdarza się także, że bezsenność jest pokłosiem innych zaburzeń procesu snu tj. zespół niespokojnych nóg, lunatykowanie (somnambulizm), nocne lęki i koszmary, nocne zgrzytanie zębami (bruksizm) czy zaburzenia rytmu okołodobowego.

Bezsenność pierwotna

Odrębną jednostką chorobową, którą rozpoznajemy po wykluczeniu wszystkich innych przyczyn zaburzeń snu jest bezsenność pierwotna. Może ona mieć charakter idiopatyczny (nie znamy jej prawdziwej przyczyny) lub dużo częściej mieć podłoże psychofizjologiczne tzn. wynikać z nieprawidłowych nawyków i złego stylu życia lub silnego stresu.

Do głównych błędów podważających zasady higieny snu i zdrowego życia, które powtarzane wielokrotnie mogą doprowadzić do psychofizjologicznej bezsenności należą: nieregularny rytm dnia i godziny snu (w tym próby nadrobienia snu po bezsennej nocy poprzez wcześniejsze położenie się do łóżka lub popołudniową drzemkę), niska aktywność fizyczna (wysiłek zwiększa naturalną potrzebę snu) lub podejmowanie aktywności fizycznej na krótko przed snem, nieprawidłowe nawyki żywieniowe (obfita lub ciężkostrawna kolacja, wieczorne picie kawy lub alkoholu), niekomfortowe warunki panujące w sypialni lub zbyt duża ilość czasu wolnego spędzanego w łóżku.

Negatywnie na sen wpływa także leżenie i próby zaśnięcia ze wszelką cenę w momencie gdy sen nie chce nadejść oraz nasilające się napięcie i niepokój wynikające z kolejnej nieprzespanej nocy.

Kwalifikacja bezsenności ze względu na czas trwania

Jeśli trudności w zaśnięciu, utrzymaniu snu lub obniżenie jakości snu utrzymują się tylko kilka dni, zaburzenia te nazywamy bezsennością przygodną.

Bezsennością krótkotrwałą nazywamy zaburzenia snu powtarzające się co najmniej 3 razy w tygodniu przez okres do 4 tygodni, ma ona najczęściej związek z silnym bodźcem stresowym, zmianą stylu życia lub ostrą chorobą.

Jeśli dysfunkcja procesu snu utrzymuje się powyżej 4 tygodni nazywamy ją bezsennością przewlekłą. Ma ona zazwyczaj wtórne podłoże - wywołana jest przewlekłymi chorobami somatycznymi, psychiatrycznymi lub ma związek z uzależnieniem.

Bezsenność w ciąży

Bezsenność w ciąży jest częstym problemem, dotykającym wiele kobiet na różnych etapach ciąży. Przyczyny bezsenności mogą być fizyczne, takie jak zmiany hormonalne, częste oddawanie moczu, zgaga, skurcze nóg i ruchy dziecka, a także emocjonalne, takie jak stres i niepokoje związane z ciążą i przyszłym macierzyństwem.

Zaleca się stosowanie technik relaksacyjnych, dbanie o wygodę podczas snu, unikanie kofeiny i regularne ćwiczenia. W przypadku uporczywych problemów warto skonsultować się z lekarzem, który pomoże znaleźć odpowiednie rozwiązania.

Bezsenność u seniorów

Bezsenność u osób starszych to problem, który dotyczy nawet co drugiej osoby po 65. roku życia. Przyczyny mogą być fizjologiczne, jak częste oddawanie moczu, ale również zdrowotne, np. zespół niespokojnych nóg, bóle stawów czy bezdech senny. Warto zdiagnozować przyczyny i podjąć kroki poprawiające jakość snu, takie jak zmiana nawyków czy umiarkowana aktywność fizyczna.

Leki nasenne powinny być stosowane ostrożnie, a diagnoza i leczenie najlepiej prowadzone przez specjalistę. Dbałość o higienę snu i zmiana stylu życia mogą znacznie poprawić jakość życia seniorów.

Jak lekarz rozpoznaje bezsenność?

Każdemu z nas zdarza się czasem gorszy sen, nie jest to jednak od razu powód do niepokoju. Ważny jest czas utrzymywania się objawów, by uznać proces snu za nieprawidłowy objawy muszą występować od minimum miesiąca, przez co najmniej 3 noce w tygodniu. Pacjent powinien zgłaszać także, że zaburzenia snu są dla niego utrudnieniem - prowadzą do pogorszenia funkcjonowania czy spadków nastroju.

By rozpoznać bezsenność lekarze nie wykonują dokładnych pomiarów długości snu pacjenta, wystarczy jego subiektywna ocena, że sen nie jest wystarczająco wydajny lub nie trwa tyle ile powinien. By jednak umiejscowić proces snu w jakichś normach czasowych zakłada się, że prawidłowy okres latencji (czas zasypiania) nie powinien być dłuższy niż 45 minut, czuwanie wtrącone (okresy wybudzeń) nie powinno łącznie przekraczać 30 minut w ciągu nocy, a przeciętny człowiek powinien spać 6-6,5 godziny.

Jeśli zaburzenia snu zostały już potwierdzone, następnym krokiem jest odnalezienie przyczyny tej dysfunkcji. Bezsenność pierwotna jest chorobą z wykluczenia, lekarz początkowo stara się wyeliminować somatyczne tło dolegliwości oraz schorzenia psychiatryczne. Jeśli testy te nie przyniosły rozwiązania należy przyjrzeć się nawykom pacjenta - diecie i przyjmowanym używkom, trybowi życia, higienie snu. Każdemu pacjentowi, który zmaga się z bezsennością poleca się założenie dzienniczka snu, w którym zapisuje się ilość i jakość snu w ciągu dnia i nocy, stan emocjonalny i czynności jakie towarzyszyły pacjentowi przed zaśnięciem. Pomaga to ocenić jakie ewentualne czynniki mogą długofalowo zaburzać proces snu.

Leczenie bezsenności

Jeśli w procesie diagnostycznym oceniono, że dolegliwości pacjenta wynikają z choroby ogólnoustrojowej - leczeniem zajmuje się dedykowany specjalista, jeśli podłoże jest psychiatryczne - lekarz psychiatra lub psychoterapeuta. Jeśli pacjent cierpi na bezsenność pierwotną lub u podłoża dolegliwości leżą zaburzenia tj. zespół niespokojnych nóg czy nieprawidłowy rytm snu i czuwania, pacjenta kieruje się do odpowiedniej poradni zaburzeń snu.

Niefarmakologiczne metody leczenia

Terapia poznawczo-behawioralna to psychologiczna forma leczenia, która ma na celu identyfikację dotychczasowych błędnych wzorców zachowań, które stanowią źródło problemu i ich zmianę na wzorce właściwe. Stanowi ona podstawę leczenia bezsenności pierwotnej, zwłaszcza jeśli ma podłoże psychofizjologiczne, ale może być także uzupełnieniem terapii w przypadku przewlekłej bezsenności organicznej.

Podstawowym warunkiem poprawy jakości snu jest usunięcie bodźców, które doprowadziły do utrwalenia bezsenności. Najważniejszą interwencją w tym zakresie jest rozpoczęcie przestrzegania zasad higieny snu, kontrola bodźców i czasu snu. Pomocne mogą okazać się także techniki relaksacyjne, restrukturyzacja poznawcza (technika pozwalająca na rozpoznanie przekonań czających się za negatywnymi myślami), techniki myślenia paradoksalnego (próba wzbudzenia w sobie pragnień, których najbardziej się boimy), techniki zatrzymania myślenia lub uruchomienia wyobraźn.

Zasady higieny snu to kilka rekomendacji, których przestrzeganie ma zapewnić długi i wartościowy sen. By niepotrzebnie nie pobudzać organizmu należy unikać picia kawy lub innych napojów zawierających kofeinę na 6 godzin przed położeniem się do łóżka. Przed snem nie korzystać z intensywnych źródeł światła, nie oglądać filmów lub czytać książek, które mogą nas rozemocjonować. Dzień wypełnić aktywnością umysłową i fizyczną, jednak wieczorem postawić na relaks i ewentualne ćwiczenia rozciągające. Wieczorem unikać spożywania pokarmów ciężkostrawnych, tłustych i słodkich, należy zrezygnować także z alkoholu i papierosów.

Technika kontroli bodźców ma na celu ponowne skojarzenie sobie łóżka z uczuciem senności i możliwości wyspania się. Położenie się do łóżka powinno być zawsze skorelowane z uczuciem senności, jeśli sen przez dłuższy czas nie nadchodzi, należy wstać z łóżka i wrócić do niego jeśli poczuje się senność. Pora wstawania z kolei powinna być stała - niezależnie czy jest akurat dzień wolny czy pracujący. Należy zrezygnować z ucinania sobie popołudniowych drzemek. W łóżku nie powinno się wykonywać czynności innych niż sen i seks.

Technika redukcji czasu snu polega na skróceniu czasu pobytu w łóżku tak, by czas faktycznego snu stanowił 80-85% czasu pobytu w łóżku.

Leczenie farmakologiczne

W zaburzeniach snu, szczególnie występujących na podłożu chorób psychiatrycznych zastosowanie znalazły także pewne farmaceutyki. W Polsce jedynymi zarejestrowanymi do leczenia bezsenności produktami są pochodne benzodiazepiny np. alprazolam oraz nowsze leki nasenne z grupy Z - zolpidem (Nasen), zopiklon (Imovane) i zoleplon (Morfeo). Leki Z ułatwiają zasypianie, ale w przeciwieństwie do benzodiazepin nie spłycają snu i nie zaburzają jego struktury, nie wykazują także działania uspokajającego i rozluźniającego mięśnie. Z uwagi na ich charakter uzależniający preparaty te wskazane są w leczeniu bezsenności przygodnej i krótkotrwałej, gdzie czas terapii nie przekracza 2-4 tygodni. Jeśli stan pacjenta wymaga dłuższej terapii, zaleca się stosowanie leków z przerwami, maksymalnie 3-4 razy w tygodniu. Takie przerywane leczenie zmniejsza ryzyko uzależnienia oraz tolerancji organizmu pacjenta na substancję czynną. Preparatów nasennych nie należy stosować w przypadku aktualnego lub przebytego w przeszłości uzależnienia od alkoholu.

Jeśli u pacjenta cierpiącego na bezsenność obserwujemy także zaburzenia nastroju lub konieczne jest przewlekłe leczenie zaburzeń snu, bezpieczną opcją jest sięgnięcie po preparaty działające przeciwdepresyjnie - trazodon (Trittico ), mianseryna (deprexolet), mirtazapina czy doksepina. Nie jest to terapia o udowodnionej skuteczności, jednak wielokrotne badania potwierdziły, że leki te ułatwiają zasypianie oraz pogłębiają sen. Należy stosować je jak najrzadziej, w jak najmniejszych dawkach, na kilka godzin przed położeniem się do łóżka.

Pomocne w leczeniu zaburzeń snu, szczególnie u pacjentów starszych z pobudzeniem wynikającym z organicznych zmian w mózgu oraz u pacjentów uzależnionych, są atypowe leki przeciwpsychotyczne - risperidon (Rispolept), olanzapina (Zolafren), kwetiapina (Kwetaplex). Nie mają one uzależniającego charakteru. Ich działanie uspokajająco-nasenne widoczne jest już przy małych dawkach, co pozwala uniknąć większości przykrych działań niepożądanych np. wzrostu masy ciała, spadku ciśnienia tętniczego, zaburzeń funkcji seksualnych.

Działanie nasenne oraz przeciwlękowe wykazują także leki przeciwhistaminowe - hydroksyzyna, prometazyna, difenhydramina. W świadomości społeczeństwa leki te stosowane są głównie w leczeniu zaburzeń na tle alergicznym.

Leki polepszające sen dostępne bez recepty

Jednym z podstawowych preparatów na bezsenność dostępnych w aptece bez recepty jest syntetyczna melatonina. W naturze melatonina to hormon produkowany przez szyszynkę pod wpływem ciemności, który ma za zadanie regulować cykl okołodobowy. Nie poprawia więc snu sam w sobie, informuje jedynie organizm, że należy zwiększyć poziom senności. Taki mechanizm działania może okazać się skuteczny w przypadku osób, które są niewidome lub mają zaburzony rytm snu i czuwania np. pracują w systemie zmianowym, często zmieniają strefę czasową.

Ze względów bezpieczeństwa i dobrą tolerancję przy krótkotrwałych zaburzeniach snu o niewielkim nasileniu korzystne może okazać się sięgnięcie po preparaty farmaceutyczne lub herbatki zawierającenaturalne składniki roślinne np. szyszki chmielu, kozłek lekarski, passiflora. Nie udowodniono jeszcze ich skuteczności, jednak dotychczasowe badania napawają optymizmem. Należy jednak pamiętać, że substancje roślinne potrafią wchodzić w interakcje z lekami, istnieje także możliwość ich przedawkowania. Z tego względu przed rozpoczęciem ich stosowania warto skonsultować się ze swoim lekarzem.