Skąd bierze się niedobór żelaza?

Żelazo to pierwiastek, którego organizm nie jest w stanie wytworzyć - stąd konieczność dostarczania go z zewnątrz, z pożywieniem. Jego niedobór może być związany z niewystarczającą podażą żelaza (ograniczenia dietetyczne) lub zbyt dużą utratą (np. nadmierne krwawienia miesiączkowe w przebiegu endometriozy).

Inną przyczyną niedoboru żelaza jest jego upośledzone wchłanianie w obrębie przewodu pokarmowego. Ten problem dotyczy pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, celiakią, a także pacjentów po operacjach np. bariatrycznych lub po innych zabiegach wpływających na zmniejszenie powierzchni wchłaniania w przewodzie pokarmowym.

Warto przypomnieć, że zapotrzebowanie na żelazo zmniejsza się w ciągu życia - będzie większe w okresie wzrastania (u dzieci, nastolatków), ale także podczas ciąży i laktacji.

Co jeść, aby zapobiegać niedoborom żelaza?

Dużą ilość żelaza zawierają przede wszystkim podroby, np. wątróbka. Pokarm zwierzęcy jest źródłem dobrze przyswajalnego żelaza (jest to tzw. żelazo hemowe). Nie oznacza to jednak, że wegetarianie są skazani na niedobór żelaza - substancję tą można znaleźć w zielonych roślinach oraz wielu strączkach.

Pokarmy bogate w żelazo warto łączyć z produktami bogatymi w witaminę C, co poprawia przyswajalność tego pierwiastka. Ponadto powinno się unikać m.in. rabarbaru, szczawiu czy herbaty, które przez dużą zawartość szczawianów obniżają przyswajalność żelaza.

Jakie są objawy niedoboru żelaza?

Niedobór żelaza łączy się przede wszystkim z ryzykiem rozwoju anemii mikrocytarnej. Erytrocyty (tzw. czerwone krwinki, których główną funkcją jest przenoszenie tlenu) są tu mniejsze od zdrowych krwinek. Ponadto często mają niższą średnią masę hemoglobiny - barwnika odpowiedzialnego za przenoszenie tlenu.

Rozwój anemii wiąże się z wieloma objawami. Spadek ilości hemoglobiny sprawia, że układ krążenia musi “nadrobić” brak przenośników tlenu, co wiąże się z tachykardią (zwiększeniem częstości pracy serca), którą pacjent może odczuwać jako kołatanie serca. Prowadzi to także do obniżenia tolerancji wysiłku. Z czasem może rozwijać się przewlekłe zmęczenie i osłabienie.

Więcej o przyczynach, objawach i leczeniu anemii można przeczytać tutaj.

Niedobór żelaza może też wyrażać się w wyglądzie pacjentów - w przypadku anemii możemy mieć do czynienia z bladością (czasem także zażółceniem) skóry.

Poza anemią, pacjentom dokuczają także inne objawy takie jak pieczenie i zapalenie języka, łatwo łamiące się paznokcie, wypadanie włosów czy drażliwość. Dokuczliwy jest także spadek koncentracji, widoczny zwłaszcza w pracy i szkole. Wyjątkowym objawem jest apetyt na spożywanie produktów niebędących jedzeniem - np. kredy, ziemi czy lodu. Niedobór żelaza można podejrzewać także u pacjentów z niedoczynnością tarczycy, u których mimo suplementacji hormonów tarczycy i wyrównania hormonalnego nie dochodzi do wycofania się objawów.

Rozwinięcie się objawów niedoboru żelaza bez rozpoznania anemii to zdecydowana mniejszość przypadków, jednak taka sytuacja może się wydarzyć.

Diagnostyka niedoboru żelaza

Podstawowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce niedoboru żelaza jest morfologia krwi, przydatna zwłaszcza w przypadku występowania anemii. Inne dostępne badania to ocena poziomu żelaza w surowicy krwi oraz pomiar stężenia białek odpowiedzialnych za transport i gospodarkę żelaza - transferryny i ferrytyny.

Jak suplementować żelazo?

Zwykle zalecana dawka żelaza wynosi pomiędzy 50 a 100 mg żelaza na dobę. Na rynku dostępne są różne preparaty zawierające związki żelaza: siarczan (Tardyferon, Sorbifer durules), glukonian (Ascofer) lub pirofosforan (Actiferol Fe), kompleks wodorotlenku żelaza i poliizomaltozy (Ferrum lek) lub proteinianobursztynian żelaza (Feroplex).

W związku z interakcją ze składnikami pokarmowymi (opisaną powyżej), preparaty żelaza warto przyjmować między posiłkami. Jeśli to możliwe, pacjent powinien także unikać stosowania inhibitorów pompy protonowej, które przez swój wpływ na kwasowość soku żołądkowego obniżają wchłanialność żelaza.

W przypadku gdy doustna suplementacja jest nieskuteczna, można zadecydować o dożylnym podawaniu żelaza.

Jakie są skutki uboczne suplementacji żelaza? Kiedy widać jej efekty?

Najczęstszym skutkiem ubocznym suplementacji żelaza są zaparcia. Ponadto dochodzi do ciemniejszego zabarwienia stolca.

Po 2-4 tygodniach regularnej suplementacji powinny pojawiać się pierwsze efekty leczenia w postaci polepszenia wyników badania krwi (morfologii). Jednak leczenie suplementacyjne może trwać znacznie dłużej - w zależności od zaleceń lekarza.