Endometrioza - objawy, diagnostyka, leczenie

Czy diagnostyka endometriozy jest naprawdę taka trudna?

W praktyce klinicznej wyróżnia się trzy główne typy endometriozy: torbiele endometrialne (endometrioza w obrębie jajników), powierzchowne wszczepy endometriozy w otrzewnej i endometrioza głęboko naciekająca (nacieka np. pęcherz moczowy, odbytnicę). Z tego względu na różny obraz choroby, metody diagnostyczne dostosowywane są indywidualnie do każdej pacjentki.

Pierwszym badaniem z wyboru u pacjentek z podejrzeniem endometriozy jest USG przezpochwowe (transwaginalne), które pozwala na wykluczenie innych przyczyn bólu. Szczególnie trudne będzie tu jednak zobrazowanie endometriozy głęboko naciekającej. Oczywiście badanie ginekologiczne jest także wskazane.

Inne badania diagnostyczne, które może rozważyć lekarz ginekolog, jest USG przezodbytnicze, użycie wodnego środka kontrastującego w USG przezpochwowym, sonowaginografia (z użyciem kontrastu żelowego), trójwymiarowe USG przezpochwowe, USG dynamiczne, czy elastografia przezpochwowa. W diagnostyce endometriozy rozważyć można także rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa może nie być wystarczająca do zobrazowania tkanek miękkich miednicy mniejszej.

Czy operacja jest konieczna do postawienia diagnozy?

Złotym standardem pozwalającym na ostateczne rozpoznanie endometriozy jest zabieg operacyjny z pobraniem wycinków do badania.

Każdy zabieg operacyjny niesie za sobą jednak pewne ryzyko np. zakażenie rany pooperacyjnej. W przypadku zrostów wewnątrzbrzusznych (o których wspomniano wyżej) lub wcześniejszych operacji ryzyko powikłań jest jeszcze większe.

Zaawansowanie endometriozy ocenia się w skali American Society for Reproductive Medicine (ASRM). Inne klasyfikacje to klasyfikacja Enziana (w endometriozie głęboko naciekającej) i Endometriosis Fertility Index, który ma za zadanie przewidywać wyniki rozrodcze na podstawie obrazu śródoperacyjnego.

Czy można wykryć endometriozę na podstawie badań krwi?

U pacjentek cierpiących na endometriozę obserwuje się niekiedy zwiększone stężenie różnych markerów we krwi (np. czynników zapalnych, markeru Ca-125). Niestety do tej pory nie znaleziono jednak żadnego specyficznego parametru, który pozwoliłby na postawienie diagnozy na podstawie badań krwi.

Zgodnie ze stanowiskami m.in. American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG) oraz American Society for Reproductive Medicine (ASRM) leczenie empiryczne powinno poprzedzać operacyjne leczenie endometriozy.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne pozwala na łagodzenie dolegliwości bólowych i tym samym poprawę komfortu życia pacjentki, zapobiega nawrotom objawów po leczeniu chirurgicznym i pozwala na odroczenie lub całkowite wyeliminowanie konieczności przeprowadzenia kolejnej operacji. Szacuje się, że ryzyko wznowy po rezygnacji z farmakoterapii wynosi aż 50% w ciągu 5 lat.

Mimo tak dużej ilości zalet farmakoterapia ma również swoje ograniczenia - nie pozwala na zlikwidowanie endometriozy głęboko naciekającej lub poprawienie płodności.

Metody leczenia farmakologicznego mają podobną skuteczność, w związku z czym wybór odpowiedniej powinien być dostosowany indywidualnie do potrzeb pacjentki.

Istnieje kilka grup leków stosowanych w leczeniu endometriozy , ich duża część jest stosowana przez zdrowe pacjentki jako tabletki antykoncepcyjne. Każda z tych grup ma charakterystyczne działania niepożądane oraz różny schemat dawkowania, a także sposób podawania (doustny, dopochwowy czy przezskórny). Zmniejszenie poziomu estrogenów za pomocą terapii hormonalnej pozwala na zahamowanie jajeczkowania, a co za tym idzie - ograniczenie stanu zapalnego. Wśród grup leków można wyróżnić preparaty zawierające progestageny, połączenie estrogenów i progestagenów, agonistów/antagonistów gonadoliberyny, steroidy androgeniczne, antyandrogeny, inhibitory aromatazy.

Dalszych badań wymagają modulatory receptora progesteronowego, trwają prace nad immunomodulatorami (wpływającymi na układ odpornościowy) i lekami antyangiogennymi (zapobiegającymi nadmiernemu rozrastaniu się sieci naczyń krwionośnych).

Operacja - konieczna w endometriozie?

Operacja z pobraniem wycinków pozwala na pewne rozpoznanie choroby, jest też wskazana w leczeniu endometriozy w przypadku braku tolerancji lub nieskuteczności postępowania farmakologicznego.

Według badań, operacja laparoskopowa (przy użyciu kamery, bez konieczności znacznego przerywania ciągłości powłok jamy brzusznej) jest w stanie wyraźnie zmniejszyć dolegliwości bólowe u pacjentek. Następcza terapia hormonalna, utrzymywana przez pół roku do dwóch lat po operacji, zmniejsza częstość nawrotów objawów endometriozy i opóźnia konieczność wykonania kolejnego zabiegu.

Ogniska endometriozy można niszczyć poprzez chirurgiczne wycięcie lub laserową ablację (wypalenie) nieprawidłowych tkanek, również w przypadku torbieli jajnika. Obie metody mają podobną skuteczność w zwalczaniu bólu, mogą być także pomocne w leczeniu niepłodności pacjentki.

W przypadku usuwania torbieli, przeprowadzenie zabiegu może wiązać się ze zmniejszeniem tzw. rezerwy jajnikowej - puli pęcherzyków jajnikowych, które przekształcają się w komórki jajowe, niezbędne do rozrodu. Operacja jednak redukuje ryzyko nawrotu torbieli oraz zwiększa częstość samoistnych ciąż.

Najbardziej radykalną metodą operacyjnego leczenia endometriozy jest usunięcie macicy wraz z jajnikami (histerektomia). Zabieg ten wiąże się z bezpłodnością oraz wywołaniem menopauzy ze wszystkimi jej konsekwencjami. Przedwczesna menopauza to nie tylko uciążliwe objawy takie jak uderzenia gorąca, ale także m.in. zwiększone ryzyko osteoporozy.

Czy leczenie endometriozy oznacza wyleczenie bólu?

Powstawanie przewlekłego bólu miednicy mniejszej jest zazwyczaj wielopłaszczyznowe, oparte o złożone mechanizmy. Endometrioza niekoniecznie musi być jedyną przyczyną odczuwanych dolegliwości. W objawowym leczeniu pomocne mogą być leki przeciwbólowe, np. niesteroidowe leki przeciwzapalne (zwłaszcza ibuprofen lub naproxen).

Poza leczeniem farmakologicznym i chirurgicznym warto skorzystać również z pomocy fizjoterapeuty, dietetyka czy psychologa.

Endometrioza jest stosunkowo częstą, a jednocześnie wciąż tajemniczą chorobą ? trwa zarówno poszukiwanie jej przyczyn, jak i skutecznych metod leczenia. Rosnąca świadomość tej choroby pozwala mieć nadzieję, że wkrótce będzie to schorzenie wykrywane znacznie szybciej i skuteczniej, co przełoży się na zdrowie i lepsze samopoczucie pacjentek.