Zapalenie zatok e-recepta online
- Spis treści
- Czym są zatoki przynosowe?
- Przyczyny zapalenia zatok
- Jak objawia się zapalenie zatok?
- Przebieg naturalny zapalenia zatok
- Diagnostyka
- Leczenie ostrego wirusowego zapalenia zatok
- Leczenie pozostałych form ostrego zapalenia zatok
- Leczenie przewlekłego zapalenia zatok
- Powikłania zapalenia zatok
Zapalenie zatok - przyczyny, objawy, leczenie
Zapalenie zatok to choroba będąca najczęściej konsekwencją stanu zapalnego w obrębie jamy nosowej. Objawia się bólem okolicy zatoki, obrzękiem tkanek, często także nasileniem nieżytu nosa.
Czym są zatoki przynosowe?
Zatoki przynosowe są to upowietrznione, puste przestrzenie znajdujące się w kościach czaszki, których jedynym naturalnym ujściem jest jama nosowa. Przestrzenie kostne wyściełane są błoną śluzową pokrytą utrzęsionym nabłonkiem, która stanowi ciągłość śluzówki nosa. Połączenie z jamą nosową umożliwia regularnie usuwanie produkowanej przez śluzówkę zatok niewielkiej ilości wydzieliny oraz stałą wentylację jam kostnych. Prawidłowe funkcjonowanie tych procesów gwarantuje jałowe środowisko zatok. Z zasady każdy człowiek ma 4 pary zatok przynosowych: czołowe, szczękowe, sitowe i klinowe. Zaczynają się one kształtować już w życiu płodowym, jednak swój ostateczny kształt osiągają do 20 r.ż. Dziecko rodzi się z już rozwiniętymi zatokami sitowymi i częściowo odblokowanymi zatokami szczękowymi, to właśnie te przestrzenie najczęściej ulegają zapaleniu we wczesnym okresie życia. Zatoki czołowe i klinowe upowietrzniają się około 6 r.ż. Jakie funkcje pełnią zatoki?
Przyczyny zapalenia zatok
Zapalenie zatok stanowi zazwyczaj kontynuację stanu zapalnego toczącego się w obrębie jamy nosowej, z tego względu lobbuje się, by nazwę jednostki chorobowej zmieniono na zapalenie błony śluzowej nosa i zatok?. Stan zapalny, który rozwija się w obrębie błony śluzowej zatok przynosowych powoduje jej obrzęk i tym samym zablokowanie kompleksu ujściowo-przewodowego czyli jedynej drogi kontaktu zatok ze światem zewnętrznym poprzez jamę nosową. Uniemożliwia to prawidłową wentylację przestrzeni kostnej. Zapalenie inicjuje także produkcję nadmiernej ilości wydzieliny, która nie mając ujścia zalega w świetle zatoki. Wydzielina ta stanowi idealną pożywkę dla rozwoju bakterii. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia górnych dróg oddechowych są czynniki infekcyjne, przede wszystkim wirusowe - rynowirusy, adenowirusy, koronawirusy czy wirus grypy. Etiologia bakteryjna jest przeważnie konsekwencją nadkażenia bakteriami (głównie Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis) podczas toczącej się infekcji wirusowej. Grzybicze zapalenie zatok jest rzadkim zjawiskiem, które wymaga zazwyczaj leczenia operacyjnego. Dotyczy głównie osób cierpiących na niedobory odporności (np. AIDS), przyjmujących leki immunosupresyjne lub cierpiących na cukrzycę. W związku ze stałym przyrostem liczby osób cierpiących na choroby alergiczne, coraz częściej zapalenie zatok jest konsekwencją źle leczonego lub nierozpoznanego przewlekłego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Rzadziej do zapalenia zatok dochodzi wskutek rozszerzania się stanu zapalnego toczącego się w sąsiednich okolicach np. zajęcie zatoki szczękowej w przebiegu chorób zębów lub przyzębia. Infekcja może mieć także podłoże krwiopochodne. Zablokowanie drogi odpływu wydzieliny z zatok przynosowych obserwować możemy również w przypadku istnienia przeszkody w jamie nosowej (np. polipów nosa, skrzywionej przegrody nosa, wrodzonych czy pourazowych zmian anatomicznych) lub w świetle zatoki (np. guz nowotworowy). Także upośledzenie funkcji nabłonka migawkowego wskutek np. toksycznego wpływu dymu tytoniowego, dużego narażenia na zanieczyszczenia powietrza lub wrodzonych chorób rzęsek utrudnia prawidłowe oczyszczanie jamy kostnej. Zapalenie zatok jest częścią składową obrazu klinicznego mukowiscydozy. Jest to choroba genetyczna, wskutek której błony śluzowe m.in. zatok produkują zbyt duże ilości silnie zagęszczonej wydzieliny. Naturalne mechanizmy oczyszczające nie są w stanie poradzić sobie z tą konsystencją śluzu, przez co zalega on i zwiększa ryzyko rozwoju infekcji bakteryjnych.Zapalenie zatok jako skutek stanu zapalnego jamy nosowej
Rzadsze przyczyny zapalenia zatok
Jak objawia się zapalenie zatok?
Na rozpoczynający się w obrębie zatok proces zapalny wskazuje zazwyczaj pogorszenie dotychczasowych dolegliwości związanych z infekcją górnych dróg oddechowych. Nieżyt nosa ulega nasileniu, wydzielina zmienia swój kolor na zielonkawy lub żółtawy oraz zagęszcza się, co może wiązać się z trudnościami w oddychaniu i koniecznością oddychania przez usta. Jeśli wydzielina ma tendencję do spływania po tylnej stronie gardła, może wywoływać ból gardła i napady kaszlu. Upośledzona jest także zdolność odczuwania smaku i zapachów. Jeśli zapalenie dotyczy zatoki szczękowej, pacjent może zgłaszać pojawienie się nieprzyjemnego zapachu z ust. Infekcji często towarzyszy gorączka w granicach do 38 stopni Celsjusza.
Przebieg naturalny zapalenia zatok
Ostre zapalenie zatok ma gwałtowny początek, a dolegliwości utrzymują się krócej niż 4 tygodnie. W większości przypadków stan ulega poprawie po 2 dniach, a całkowite ustąpienie dolegliwości następuje do 10 dni. Choroba z reguły kończy się samoistnie, nie wymaga wdrożenia leczenia. Pogorszenie się stanu po 5 dniach od rozpoczęcia objawów lub utrzymywanie się nasilonych dolegliwości powyżej 10 dni może świadczyć o nadkażeniu bakteryjnym toczącej się wirusowej infekcji. Podostre zapalenie zatok utrzymuje się powyżej 4 tygodni, jednak dolegliwości ustępują przed upływem 8 tygodni. Jeśli objawy chorobowe utrzymują się powyżej 8 tygodni możemy zdiagnozować przewlekłe zapalenie zatok. Jest to stan, który wynika zazwyczaj z zaniechania lub nieprawidłowego leczenia ostrego zapalenia. Przebiega on z okresami zaostrzeń i remisji, często współtowarzyszą mu także inne przewlekłe choroby alergiczne lub infekcyjne.
Diagnostyka
Do postawienia odpowiedniej diagnozy niezbędne jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu chorobowego oraz badania przedmiotowego. Lekarz dotyka okolicę zatok, by ocenić bolesność palpacyjną, zagląda także do nosa, by ocenić błonę śluzową pod kątem ewentualnej infekcji, wykluczyć obecność wydzieliny lub polipów oraz wad budowy przegrody nosa. W ustaleniu czynnika etiologicznego zapalenia i podjęciu decyzji o włączeniu antybiotykoterapii przydatne mogą być badania laboratoryjne oceniające stężenie cytokin zapalnych (OB i CRP). Jeśli podejrzewa się tło alergiczne dolegliwości można zlecić testy alergiczne. Jeśli konieczne jest pogłębienie diagnostyki, z pomocą przychodzą badania obrazowe. Badaniem z wyboru jest TK bez kontrastu, dzięki któremu ocenia się m.in. upowietrznienie zatoki, obecność płynu lub polipów. RTG zatok może być przydatne podczas ostrego procesu zapalnego, jednak odchodzi się od jego rutynowego stosowania. Nowoczesnym badaniem, które umożliwia dokładną ocenę wizualną jamy nosowej i zatok jest badania endoskopowe. Niekiedy wykonuje się także punkcję zatoki. Umożliwia to ustalenie dokładnego patogenu wywołującego zapalenie, ewakuację zgromadzonego nadmiaru płynu oraz bezpośrednie podanie leku do przestrzeni kostnej.
Leczenie ostrego wirusowego zapalenia zatok
Podstawowe leczenie zapalenia o umiarkowanym przebiegu polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów. Główny filar terapii stanowią więc leki przeciwbólowe i przeciwzapalne z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych np. ibuprofen oraz paracetamol. Dodatkowo korzystnie działają leki obkurczające błonę śluzową nosa zawierające np. ksylometazolinę (Xylorin, Otrivin) czy pseudoefedrynę (Acatar). Preparaty te przybierają postać tabletek lub kropli do nosa, zazwyczaj dostępne są bez recepty. Należy pamiętać jednak, by nie stosować ich dłużej niż 5-7 dni. Dłuższa terapia może doprowadzić do efektu z odbicia czyli nawrotu objawów po odstawieniu leku z powodu uzależnienia błony śluzowej nosa od jego działania.Leczenie farmakologiczne
Toaleta nosa
Drugim kluczowym elementem leczenia zapalenia zatok jest odpowiednia toaleta nosa. By usunąć nadmiar wydzieliny, w której tak chętnie bytują drobnoustroje zaleca się wykonywanie irygacji solą fizjologiczną jamy nosowej i zatok.
Zabieg ten przeprowadza się samodzielnie za pomocą specjalnego zestawu zakupionego w aptece, jest on całkowicie bezpieczny i bezbolesny.
Zaleca się także codzienne nawilżanie jamy nosowej za pomocą inhalacji z izotonicznego roztworu wody morskiej z dodatkiem olejków eukaliptusowego lub miętowego. Składniki w nich zawarte udrażniają nos oraz łagodzą dolegliwości bólowe.
Ukojenie mogą przynieść także ciepłe okłady. Należy pamiętać również o konieczności odpowiedniego nawodnienia organizmu.
Leczenie pozostałych form ostrego zapalenia zatok
Jeśli podejrzewa się, że stan zapalny zatok wystąpił na podłożu alergicznym, podstawą leczenia są glikokortykosteroidy stosowane donosowo np. Avamys oraz leki przeciwhistaminowe np. Clatra, Hitaxa.
Jeśli istnieją przesłanki, że podczas trwania choroby nastąpiło nadkażenie bakteryjne zatok tzn. doszło do pogorszenia dolegliwości, wystąpiła wysoka gorączka (powyżej 39 stopni Celsjusza) lub silny obrzęk tkanek, zwłaszcza w okolicy oczodołów lub objawy trwają już ponad 14 dni konieczne może być zastosowanie antybiotykoterapii.
Jeśli zapalenie zatok ma etiologię grzybiczą, można spróbować wdrożyć terapię lekami grzybobójczymi, jednak stanowi to wskazanie do leczenia operacyjnego - wewnątrznosowego endoskopowego leczenia mikrochirurgicznego.
Leczenie przewlekłego zapalenia zatok
Podstawę terapii przewlekłego zapalenia zatok stanowi długotrwała, minimum trzytygodniowa kuracja antybiotykowa połączona z leczeniem objawowym.
Niestety kilkumiesięczny stan zapalny toczący się w obrębie błony śluzowej często doprowadza do trwałych zmian śluzówki zatok. W takim wypadku leczenie zachowawcze może okazać się nieskuteczne, by złagodzić dolegliwości konieczne będzie sięgnięcie po inwazyjne metody terapii.
Powikłania zapalenia zatok
Szacuje się, że w 1 na 50 przypadków zapalenia zatok dojdzie do powikłanego przebiegu choroby. Powikłania obserwuje się najczęściej podczas przewlekłego zapalenia, jednak ostry stan chorobowy także może nieść za sobą poważne konsekwencje. 60-80% komplikacji dotyczą tkanek twarzoczaszki, są to m.in. obrzęk powiek, zapalenie lub ropień tkanek oczodołu mogące prowadzić do zaburzeń widzenia. Rzadziej zaatakowane są struktury wewnątrzczaszkowe: zakrzepica zatoki jamistej, zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych, ropień mózgu. W przebiegu zapalenia zatok dojść może także do zapalenia kości czaszki, infekcji ucha czy zaostrzenia astmy oskrzelowej.