Metody antykoncepcji dla kobiet - którą wybrać?

Metody antykoncepcji dla nastolatek i młodych kobiet - którą wybrać?

Świadome planowanie rodziny jest szczególnie ważne dla nastolatek oraz młodych kobiet.

W świecie gdzie granica zachodzenia w ciążę przesunęła się do około 30 r.ż., a wolność seksualna, edukacja i kariera zawodowa kobiet stały się codziennością, dobór bezpiecznej i skutecznej metody antykoncepcji jest kluczowy.

Z tego powodu kładzie się duży nacisk na konieczność gruntownej edukacji seksualnej, która jest niezbędna by ograniczyć ilość niechcianych ciąż, nielegalnych aborcji oraz chorób wenerycznych.

Dwuskładnikowa hormonalna antykoncepcja - najczęstszy wybór młodych kobiet

Zakładając, że młode kobiety są w najmniejszym stopniu obciążone chorobami przewlekłymi, najbardziej popularnym wyborem dla pań do 35 r.ż. są dwuskładnikowe, hormonalne metody antykoncepcji. Można je stosować po 2 latach od pierwszej miesiączki, najpierw należy jednak wykluczyć ewentualną ciążę i inne, dość liczne przeciwwskazania.

Antykoncepcja hormonalna dostępna jest wyłącznie na receptę (recepta online).

Do głównych przeciwwskazań do stosowania dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej należą m.in.: wiek >35 lat, nikotynizm, ciąża i okres karmienia piersią, nowotwór piersi lub inny nowotwór hormonozależny, zawał lub udar oraz czynniki ryzyka ich wystąpienia (ciężka cukrzyca, nadciśnienie i zaburzenia lipidowe, migrena z aurą), zatorowość płucna lub zakrzepica żył kończyn dolnych oraz czynniki ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (nadwaga, nadkrzepliwość krwi, unieruchomienie, zaburzenia rytmu serca, wady serca), choroby wątroby.

Pierwszym wyborem przy braku przeciwwskazań są doustne dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Ich stosowanie wymaga jednak odpowiedzialności i przestrzegania ścisłej zasady codziennego przyjmowania tabletki o określonej porze.

Wygodniejsze może okazać się użytkowanie plastrów lub pierścieni dopochwowych, które uwalniają w określonym czasie odpowiednią ilość estrogenów i gestagenów do organizmu. Wymienia się je rzadziej, ale ważna jest regularna kontrola ich położenia, co w dłuższej perspektywie czasowej może zniechęcać.

Antykoncepcja długoterminowa

Jeśli młoda kobieta nie planuje zajścia w ciążę w ciągu najbliższych kilku lat, najbardziej optymalna jest odwracalna, długoterminowa antykoncepcja. Na rynku dostępne są zastrzyki antykoncepcyjne, które trzeba ponawiać co 3 miesiące, implant podskórny wymieniany co 3 lata oraz wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca niewielkie ilości lewonorgestrelu, odpowiednia do stosowania także dla nieródek, która działa przez 3-5 lat.

Wszystkie te produkty należą do grupy jednoskładnikowych, hormonalnych metod antykoncepcji. Zastosowanie samego gestagenu, bez udziału estrogenów wiąże się z mniejszym ryzykiem zakrzepowo-zatorowym, jednak nie zapewnia całkowitego zahamowania owulacji, co może skutkować nieregularnym krwawieniem z pochwy lub plamieniem. Problemem może okazać się także konieczność poniesienia dużego jednorazowego kosztu.

Największa przewaga tych metod antykoncepcji polega na większej skuteczności w związku z uniknięciem czynnika ludzkiego tzn. możliwych błędów w stosowaniu.

Prezerwatywy - jako jedyne chronią przed HIV!

Kobietom, które prowadzą nieregularne życie seksualne, częściej zmieniają partnerów lub decydują się na bardziej niebezpieczne aktywności, zalecane jest tzw. podwójne zabezpieczenie. Oprócz standardowo stosowanej, najbardziej skutecznej hormonalnej antykoncepcji poleca się dodatkowe używanie barierowych środków ochrony - prezerwatyw.

Prezerwatywy jako jedyne są w stanie ograniczyć ryzyko zarażenia się chorobami przenoszonymi drogą płciową, często niebezpiecznymi dla życia np. AIDS, kiła, rzeżączka czy wirusowe zapalenie wątroby.

Metody antykoncepcji dla kobiet >35 r.ż. palących papierosy - którą wybrać?

Dlaczego kobiety po 35 r.ż. palące papierosy powinny stosować inne metody antykoncepcyjne?

Wiek 35 lat uznawany jest za granicę, w której ryzyko choroby zakrzepowo-zatorowej żylnej i tętniczej znacznie wzrasta.

Również nikotyna powoduje, że że krew ma niebezpiecznie większą krzepliwość niż w normalnych warunkach.

Nikotynizm jest dodatkowo jednym z czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, już podwyższonego z racji wieku. Szkodliwe substancje zawarte w dymie tytoniowym docierają do krwiobiegu i uszkadzają wewnętrzną błonę naczyń krwionośnych. Postępujący w tym miejscu stan zapalny promuje tworzenie się blaszki miażdżycowej, która stale rosnąc może zablokować przepływ krwi lub pęknąć, co prowadzi do zawału serca lub udaru niedokrwiennego mózgu. Papierosy stymulują także wyrzut adrenaliny, która obkurcza naczynia krwionośne i powoduje wzrost ciśnienia tętniczego.

Estrogeny zawarte w dwuskładnikowych tabletkach antykoncepcyjnych same w sobie sześciokrotnie zwiększają ryzyko zakrzepowo-zatorowe. Dzieje się to na skutek zaburzenia proporcji między czynnikami prokrzepliwymi, a tymi działającymi przeciwkrzepliwie.

W związku z tak dużą ilością czynników ryzyka zakrzepowo-zatorowego oraz sercowo-naczyniowego stosowanie doustnej dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej jest bezwzględnie przeciwwskazane u kobiet, które ukończyły 35 r.ż. i palą >15 papierosów dziennie.

Jednoskładnikowe tabletki - bezpieczna antykoncepcja

Bezpieczniejszym wyborem u kobiet >35 r.ż. palących papierosy będzie jednoskładnikowa antykoncepcja hormonalna.

Krótkoterminowym rozwiązaniem są tutaj jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierające jedynie gestageny. Niestety zasady ich przyjmowania są jeszcze bardziej restrykcyjne niż dwuskładnikowych preparatów.

Produkty te są także mniej skuteczne od tych zawierających estrogeny, gdyż nie zawsze prowadzą do zahamowania owulacji. Mogą również powodować śródcykliczne krwawienie i plamienie z pochwy.

Jednoskładnikowa antykoncepcja długoterminowa

Bardziej skutecznymi i mniej problematycznymi metodami antykoncepcyjnymi u kobiet, które w najbliższej przyszłości nie mają planów prokreacyjnych są długodziałające jednoskładnikowe preparaty.

Do wyboru mamy zastrzyki z gestagenami, implant podskórny lub wkładkę wewnątrzmaciczną uwalniającą lewonorgestrel. Istnieje też wkładka wewnątrzmaciczna, która nie wpływa na układ hormonalny, a jej działanie polega na uwalnianiu miedzi.

Stosowanie jednoskładnikowej, długoterminowej antykoncepcji hormonalnej jest bardzo wygodne, jednak naraża pacjentkę na duży jednorazowy koszt. Istnieje również ryzyko pojawienia się acyklicznego plamienia lub krwawienia z pochwy podczas używania produktów antykoncepcyjnych zawierających wyłącznie gestageny.

Antykoncepcja mechaniczna

Oczywiście kobiety >35 r.ż. palące papierosy mogą korzystać także z barierowych metod antykoncepcji. Najbardziej popularna pozostaje prezerwatywa męska, ale dostępne są także produkty dla kobiet - prezerwatywa damska, kapturek naszyjkowy czy błona dopochwowa.

By zwiększyć skuteczność antykoncepcji, środki te warto połączyć z chemicznymi substancjami plemnikobójczymi w postaci żelu, globulek czy gąbki dopochwowej.

Stosowanie mechanicznych metod antykoncepcji może okazać się jednak mniej skuteczne ze względu na konieczność prawidłowego ich stosowania oraz dające mniejszą satysfakcję seksualną.

Metody antykoncepcji dla kobiet w wieku przedmenopauzalnym - którą wybrać?

W społeczeństwie temat seksu w starszym wieku wciąż jest tematem tabu. Nie należy zakładać, że w okresie przekwitania albo już po menopauzie potrzeby seksualne kobiety znikają albo są czymś wstydliwym. Należy jednak robić wszystko, by intymność w okresie przedmenopauzalnym była bezpieczna. Kluczowe jest zatem stosowanie antykoncepcji oraz jej prawidłowy dobór.

Okres przedmenopauzalny trwa zazwyczaj 6-10 lat i jest to czas, w którym dochodzi do powolnego wygasania hormonalnej czynności jajników. Cykl miesiączkowy kobiet w wieku 40-45 lat zaczyna się wydłużać, miesiączka może nie występować przez 2-3 miesiące, więcej jest cyklów bezowulacyjnych, a niedobór progesteronu sprzyja wystąpieniu nieprawidłowych krwawień macicznych, mięśniaków macicy czy rozrostu błony śluzowej macicy.

Menopauza to ostatnia miesiączka, po której przez 12 miesięcy nie obserwuje się żadnego krwawienia z pochwy. W Polsce występuje ona średnio w wieku 50-51 lat.

W świadomości społecznej te dwa pojęcia często stosowane są równoznacznie.

Czy podczas menopauzy/okresu okołomenopauzalnego w ogóle można zajść w ciążę?

Dużo przypadków ciąż niechcianych lub ciąż z zaskoczenia w wieku przedmenopauzalnym wynika z błędnej interpretacji zmian zachodzących w organizmie kobiety.

Objawy związane z przekwitaniem np. uderzenia gorąca, kołatanie serca, zmęczenie i drażliwość, suchość i dyskomfort pochwy, brak miesiączki przez wiele miesięcy odbierane są błędnie jako ogólnie pojęta ?menopauza? czyli moment, kiedy w ciążę zajść się już nie da. Wiele kobiet odstawia wtedy dotychczas przyjmowaną antykoncepcję i współżyje bez zabezpieczenia myśląc, że są już bezpłodne.

Mimo wszystkich zmian hormonalnych oraz zmniejszaniu się ilości i jakości komórek jajowych w wieku przedmenopauzalnym istnieje szansa na zajście w ciążę.

Ciąża po 40 r.ż. jest jednak ciążą wysokiego ryzyka. Wiąże się ze zwiększeniem prawdopodobieństwa wad genetycznych płodu - przede wszystkim Zespołu Downa, wadami łożyska czy powikłaniami okołoporodowymi.

Ponadto ciężarna po 40 r.ż. jest bardziej narażona na wystąpienie stanu przedrzucawkowego i rzucawki (zagrażającego życiu wzrostu ciśnienia tętniczego w ciąży), problemów kardiologicznych i cukrzycy ciążowej.

Antykoncepcja dwuskładnikowa - ryzyko zakrzepicy

W okresie przedmenopauzalnym przeciwwskazane jest stosowanie doustnych dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych w związku z dużym ryzykiem wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej.

Same preparaty dzięki zawartości estrogenów zwiększają krzepliwość krwi. Dodatkowe czynniki ryzyka takie jak wiek, często występujące u starszych osób otyłość, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, wcześniejsze żylne (zatorowość płucna, zakrzepica żył głębokich kończyn dolnych) lub tętnicze (udar niedokrwienny mózgu, zawał) epizody zakrzepowo-zatorowe jeszcze bardziej narażałyby życie i zdrowie kobiety.

Doustne dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zwiększają także ryzyko rozwoju raka piersi, które i tak jest już podwyższone ze względu na wiek kobiety.

Jednoskładnikowa antykoncepcja hormonalna - bezpieczny wybór

Najbezpieczniejszymi sposobami antykoncepcji dla kobiet w wieku przedmenopauzalnym są jednoskładnikowe preparaty hormonalne pod postacią tabletek z gestagenem (tzw. mini pills), implantów podskórnych czy wkładek wewnątrzmacicznych uwalniających lewonorgestrel.

Są to produkty o znacznie lepszym profilu bezpieczeństwa tzn. w minimalnym stopniu wpływają na ciśnienie tętnicze, profil lipidowy czy kontrolę glikemii w cukrzycy, nie zwiększają też ryzyka zakrzepowo-zatorowego i raka piersi.

Ponadto leki te mają zdolność do redukcji czasu trwania i obfitości krwawienia, osłabienia dolegliwości związanych z np. endometriozą oraz zmniejszenia ryzyka wystąpienia zmian organicznych i nowotworów jajnika, błony śluzowej macicy i jelita grubego. Podczas przekwitania wszystkie te dodatkowe funkcje są szczególnie istotne.

Najbardziej uciążliwym działaniem niepożądanym podczas stosowania jednoskładnikowych leków hormonalnych mogą być nieregularne krwawienia i plamienia z dróg rodnych.

Mniej popularne metody - zastrzyki i miedziana wkładka

Zastrzyki antykoncepcyjne zawierające wyłącznie substancję z grupy gestagenów także mogą być stosowane przez kobiety w wieku przedmenopauzalnym. Nie są one jednak tak popularne jak pozostałe jednoskładnikowe preparaty.

Korzystanie z zastrzyków wiąże się niestety z koniecznością wykonywania regularnych iniekcji, a tak częsty kontakt z igłą nie jest dla wszystkich akceptowalny. Zmniejszają one również gęstość mineralną kości, co przy predyspozycji do osteoporozy związanej z wiekiem jeszcze bardziej zwiększa ryzyko złamań. Dodatkowym problemem jest także brak możliwości natychmiastowego odwrócenia działania leku, trzeba poczekać aż sam przestanie działać.

Mniej popularne są także wkładki wewnątrzmaciczne uwalniające miedź. Jest to bezpieczna metoda, nawet przy współwystępujących chorobach ogólnoustrojowych, jednak wiąże się z przedłużonymi krwawieniami miesiączkowymi, plamieniem i krwawieniem międzymiesiączkowym przez pierwsze 3-6 miesiący.

Barierowe metody antykoncepcji

Kobiety w wieku przedmenopauzalnym mogą także stosować barierowe metody antykoncepcji -prezerwatywy, zwłaszcza w połączeniu z chemicznymi środkami plemnikobójczymi.

Czy naturalne metody antykoncepcji będą tu dobrym wyborem?

Naturalne metody ochrony przed ciążą podczas przekwitania są wyjątkowo nieskuteczne ze względu na nieregularność cyklów miesiączkowych.

Kiedy można zakończyć stosowanie antykoncepcji?

Nie jest znany żaden parametr, którego jednorazowe zbadanie miałoby wskazywać na zakończenie płodności.

Według zaleceń naukowców kobiety po 50 r.ż. stosujące jednoskładnikową antykoncepcję hormonalną pod postacią tabletek, implantów lub wkładki wewnątrzmacicznej powinny kontynuować ją przez okres roku po dwukrotnym otrzymaniu wyniku stężenia FSH (hormon folikulotropowy) >30 IU/l w odstępie minimum 6 tygodni.

Alternatywnie zaprzestanie antykoncepcji można rozważać po osiągnięciu 55 r.ż. - wieku naturalnego końca płodności.

Metody antykoncepcji po porodzie i podczas karmienia piersią - którą wybrać?

Ze względów bezpieczeństwa zaleca się, by odstęp między kolejnymi ciążami wynosił co najmniej 18 miesięcy. Krótsza przerwa zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, niższej masy urodzeniowej noworodka oraz wyższej śmiertelności dzieci i matek.

Czy karmienie piersią zapobiega zajściu w ciążę?

Mimo powszechnego poglądu, karmienie piersią nie jest w każdym przypadku wystarczającą metodą antykoncepcji. Już w 3-5 tyg. połogu wartości hormonów płciowych produkowanych przez przysadkę - FSH, LH i prolaktyny wracają do normy sprzed ciąży, a średnio 45-96 dni po porodzie pojawia się pierwsza owulacja.

Okres niepłodności po ciąży zależy przede wszystkim od rytmu karmienia piersią. Kobietom, które karmią z przerwami nocnymi lub nie karmią wcale, zaleca się wprowadzenie antykoncepcji po 3 tyg. od porodu. Kobietom, które karmią bez robienia przerw, a krwawienie miesięczne wystąpiło u nich do 56 dni od porodu poleca się rozpoczęcie antykoncepcji po 3 miesiącach. Jeśli do 56 dnia po porodzie kobieta nie zauważyła krwawienia miesięcznego, okres bez antykoncepcji można wydłużyć do 6 mies.

Jednoskładnikowa antykoncepcja - pierwszy wybór w połogu i podczas karmienia piersią

Najbardziej polecanymi metodami antykoncepcji w okresie połogu i karmienia piersią są jednoskładnikowe hormonalne preparaty w postaci tabletek, implantu podskórnego i wkładki wewnątrzmacicznej.

Mimo iż fizjologiczny spadek progesteronu w okresie połogu sprzyja pobudzaniu laktacji, nie udowodniono by podawanie sztucznych gestagenów miało negatywny wpływ na wydzielanie pokarmu.

Nie ma pewności, ale zauważono, że ten rodzaj antykoncepcji może niestety zwiększać ryzyko depresji poporodowej, dlatego należy zachować ostrożność u kobiet prezentujących wcześniejsze zaburzenia afektu lub mające problemy po porodzie.

Mniejszą popularnością cieszy się antykoncepcja jednoskładnikowa w postaci zastrzyków, gdyż w porównaniu z innymi gestagenami prezentują one więcej działań niepożądanych m.in.: wzrost masy ciała, zmniejszenie kontroli glikemii, zmiany skórne np. trądzik, zaburzenia nastroju oraz spadek gęstości mineralnej kości.

Jaką wkładkę wewnątrzmaciczną wybrać?

Jeśli podejmie się decyzję o antykoncepcji w postaci spirali wewnątrzmacicznej uwalniającej lewonorgestrel, można zaimplementować ją podczas wizyty kontrolnej w czasie połogu, ale także na krótko po porodzie drogami natury lub w czasie cesarskiego cięcia.

Należy jednak kontrolować jej położenie, gdyż w związku ze zmianami wielkości macicy po porodzie, zwiększa się ryzyko wydalenia produktu.

Alternatywną opcją jest zastosowanie wkładki uwalniającej miedź, która jest mniej podatna na samoistne usunięcie. Przeciwwskazaniem do jej stosowania jest jednak poród drogą cesarskiego cięcia oraz stany septyczne podczas połogu. Ten rodzaj antykoncepcji sprzyja także przedłużającym się i obfitym krwawieniom miesiączkowym.

Dwuskładnikowe preparaty - niezalecana forma antykoncepcji

Ze względu na ryzyko zakrzepowo-zatorowe dwuskładnikowe tabletki oraz systemy wewnątrzmaciczne nie są zalecane podczas połogu i w okresie karmienia piersią.

U kobiet, które nie chcą lub nie mogą karmić piersią dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne można bezpiecznie zastosować w okresie od 21 do 28 dnia po porodzie.

Mechaniczne metody antykoncepcji

Jeśli kobieta preferuje mechaniczne metody antykoncepcji zalecanym wyborem jest prezerwatywa męska.

Szczególnie w okresie inwolucji (zmniejszania się) macicy nie rekomenduje się damskich środków ochrony np. diafragmy lub kapturka naszyjkowego.