Ból nerek - leczenie, przyczyny i objawy

Lokalizacja nerek

Nerka to parzysty narząd o kształcie przypominającym nasiono fasoli. W ludzkim organizmie nerki umiejscowione są na tylnej ścianie jamy brzusznej, symetrycznie po obydwu stronach kręgosłupa. Organy te znajdują się zewnątrzotrzewnowo pod wątrobą oraz za żołądkiem.

Położenie wątroby względem prawej nerki sprawia, że może się ona znajdować niżej niż lewa.

Każda nerka otoczona jest silnie unaczynionymi osłonkami - torebką tłuszczową i włóknistą oraz powięzią nerkową. Rozciąganie i podrażnienie tych osłonek wywołuje ból nerek.

Podstawowymi jednostkami strukturalnymi nerek są nefrony, które składają się z kłębuszków nerkowych oraz kanalików.

Jakie funkcje pełnią nerki?

Zdrowe nerki są niezbędną składową prawidłowo funkcjonującego ciała ludzkiego.

Funkcja wydalnicza jest podstawowym zadaniem nerek - z moczem usuwane są zbędne substancje, toksyny, nadmiar wody oraz szkodliwe metabolity. W składzie moczu znajduje się m.in. mocznik, amoniak, sole mineralne i kwas moczowy.

Nerki pełnią również rolę wewnątrzwydzielniczą tzn. produkują hormony. Jednym z nich jest erytropoetyna, hormon który pobudza komórki szpiku do produkcji czerwonych krwinek (erytrocytów). Erytrocyty transportują tlen w organizmie do komórek, a ich niedobór może wywołać stan anemii.

Kolejnym hormonem wytwarzanym w obrębie nerki jest renina należąca do układu RAA, czyli reniny-angiotensyny-aldosteronu. RAA reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu, co pozwala utrzymywać właściwe stężenie elektrolitów oraz odpowiednią objętość krwi.

W nerkach następuje też aktywacja witaminy D do formy aktywnej, której główną funkcją jest dbanie o prawidłową budowę kości i zębów.

Ból nerek może być konsekwencją wielu różnych schorzeń. Dokładny wywiad lekarski oraz badania dodatkowe pozwolą na przeprowadzenie diagnostyki różnicowej i znalezienie źródła problemu. 

Poniżej przedstawiamy najczęściej spotykane choroby nerek wywołujące dolegliwości bólowe nerek.

Kamica nerkowa - ból nerek wynika tu z zablokowania dróg moczowych przez kamienie nerkowe. Ta choroba nerek początkowo może przebiegać z niezbyt nasilonymi objawami lub bezobjawowo. Z czasem istnieje ryzyko rozwoju silnego ataku bólu okolicy lędźwiowej (ból pleców) - kolki nerkowej.

Kłębuszkowe zapalenie nerek - najczęściej stan zapalny powstaje tu na podłożu przebytego zakażenia bakteryjnego lub wirusowego organizmu. Infekcje powodują gromadzenie się przeciwciał i komórek zapalnych w kłębuszkach nerkowych. Szczególnie podatne na rozwój tego schorzenia są dzieci. Kłębuszkowe zapalenie nerek jest najczęstszą formą zapalenia nerek.

Odmiedniczkowe zapalenie nerek - najczęstszą etiologią schorzenia jest zakażenie dróg moczowych bakteriami naturalnie występującymi w przewodzie pokarmowym (w 80% tym patogenem jest E. coli). Nieleczone infekcje układu moczowego również mogą wywołać ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Zmiany nowotworowe nerek - nowotwory nerek stanowią około 3% wszystkich nowotworów w Polsce, a rak nerki o typie jasnokomórkowym jest najczęstszym rodzajem nowotworu nerki. 

Nowotwory w obrębie nerek najczęściej wykrywane są przypadkowo, a gdy dają objawy zazwyczaj zaawansowanie zmian jest już wysokie. Nowotwór nerki objawia się poprzez ból nerki oraz krwiomocz, a także: wysokie ciśnienie, spadek masy ciała, nocne poty, wyniszczenie, zapalenie wielomięśniowe oraz gorączkę.

Torbiele nerek - z reguły przyjmują formę prostych torbieli - torbiel nerki, które nie wywołują objawów. Są wysoce rozpowszechnione i występują aż u 30% populacji.

Do nieco rzadszych przyczyn bólu nerek zaliczyć można: wielotorbielowate zwyrodnienie nerek (chorobę genetyczną, w przebiegu które obserwuje się liczne torbiele w rdzeniu oraz korze nerki), nefropatię zaporową, ropień okołonerkowy, choroby naczyniowe i niewydolność nerek, uraz skutkujący destrukcją warstw nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek czy choroby gruczołu krokowego.

Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek rozwija się w wyniku przyjmowania leków nefrotoksycznych i może objawiać się poprzez gorączkę, wysypkę plamisto-grudkową, skąpomocz, bóle stawów, tępy ból nerek oraz krwiomocz.

Przyczyny bólu nerek mogą być bardzo różnorodne. Ból w okolicy lędźwiowej może być jednym z objawów dolegliwości nie mających powiązania do chorób układu moczowego. 

Ból nerek może mieć miejsce w takich schorzeniach jak np. zapalenie opłucnej (może objawiać się bólem klatki piersiowej oraz bólem pleców), wady kręgosłupa (może charakteryzować się bólem kręgosłupa, bólem odcinka lędźwiowego kręgosłupa), zapalenie korzonków nerwowych (objawia się bólem odcinka lędźwiowego kręgosłupa).

Okres ciąży to czas, w którym nerki pracują ze wzmożoną siłą, co może wywoływać dolegliwości bólowe. Tego typu objawy należy pilnie skonsultować z lekarzem.

Ból nerek najczęściej odczuwany jest w okolicy lędźwiowej kręgosłupa, w bocznych lub środkowych częściach pleców, jednostronnie lub obustronnie. Ból nerki w zależności od etiologii może promieniować do pachwin, brzucha bądź miednicy mniejszej.

Ból nerki może mieć charakter ostry, przewlekły, kolkowy, tępy, pulsujący, ciągły, z tendencją do nawrotów lub ustępujący. Ból nerki może mieć przewlekły charakter i być związany z niespecyficznym i subiektywnym bólem somatycznym. 

Wyjątkowo silny ból w okolicy nerek, pojawiający się w sposób nagły i niespodziewany, określany jest jako kolka nerkowa. Taki epizod spowodowany jest całkowitym lub częściowym zablokowaniem moczowodu przez kamień nerkowy. W miedniczce nerkowej dochodzi do wzrostu ciśnienia, co wywołuje silny ból. 

Kolka nerkowa to schorzenie, któremu często towarzyszą inne współistniejące objawy, takie jak niskie ciśnienie, częste oddawanie moczu, nudności i wymioty, parcie na pęcherz, wysoka gorączka, dreszcze, objawy dyzuryczne, krew w moczu oraz pocenie się.

Objawy współwystępujące z bólem nerek

Nieprawidłowości w funkcjonowaniu nerek mogą objawiać się bardzo różnorodnie. Czynnikiem utrudniającym właściwe rozpoznanie i zdiagnozowanie problemu jest często wielochorobowość, szczególnie powszechna wśród starszych pacjentów.

Objawy współwystępujące z bólem nerek zależne są od rodzaju choroby podstawowej i jej zaawansowania. 

Niepokój powinny wzbudzić symptomy takie jak: gorączka, osłabienie, zmiana koloru i zapachu moczu, zmiana objętości wydalanego moczu (uwagę powinny zwrócić zarówno zbyt rzadkie, jak i zbyt częste mikcje), nykturia (konieczność oddawania moczu więcej niż jeden raz podczas nocy), pienisty mocz, ból podczas oddawania moczu, ból w okolicy podbrzusza (zapalenie pęcherza moczowego), częste parcie na mocz, uczucie pieczenia i dyskomfortu podczas mikcji, świąd skóry i nowo powstałe obrzęki (najczęściej dotyczą okolicy oczu i kończyn dolnych).

Szczególny niepokój wzbudza obecność krwi lub śluzu w moczu oraz zmiana przejrzystości moczu na bardziej mętny.

Bólowi nerek mogą towarzyszyć objawy ogólne do których należą: arytmia, ból i zawroty głowy, nudności, uczucie wzmożonego napięcia czy też permanentne zmęczenie.

Diagnostyka bólu nerek

Lekarzem specjalizującym się w zakresie schorzeń układu moczowego jest nefrolog, jednakże leczeniem tego typu dolegliwości może zająć się również specjalista medycyny rodzinnej, urolog lub lekarz pierwszego kontaktu.

Proces diagnostyczny powinien rozpocząć się od wywiadu i badania fizykalnego. Podczas badania bardzo ważna jest ocena objawu Goldflama - lekarz umieszcza swoją dłoń na płasko w okolicy lędźwiowej pacjenta, raz z jednej, raz z drugiej strony, po czym drugą ręką uderza w tę okolicę. Jeżeli po uderzeniu pacjent odczuwa silne dolegliwość bólu nerki, objaw Goldflama jest dodatni. Oznacza to, że ból ma pochodzenie nerkowe.

Po wstępnej ocenie pomocne będzie wykonanie właściwych badań laboratoryjnych tj. badanie ogólne moczu, badania krwi - morfologia, ocena stężenia kreatyniny (jest pomocna w obliczeniu GFR), kwasu moczowego i mocznika oraz gazometria.

Bardzo dużą wartość diagnostyczną mają również badania obrazowe - przede wszystkim USG nerek, jamy brzusznej i okolic miednicy mniejszej. Jeżeli USG okaże się niewystarczające, diagnostykę można poszerzyć o tomografię komputerową, RTG, urografię czy rezonans magnetyczny. W niektórych przypadkach konieczna jest biopsja nerki.

Należy pamiętać, że badania laboratoryjne powinny być wykonywane profilaktycznie raz do roku, niezależnie od wieku pacjenta. Dzięki temu możliwa jest wczesna diagnostyka i zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby.

Leczenie objawowe

Choroba podstawowa, która wywołuje ból nerek, determinuje sposób leczenia. Szybką poprawę stanu ogólnego uzyskuje się poprzez leczenie bólu nerek - stosowanie leków przeciwbólowych oraz rozkurczowych.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oprócz uśmierzania bólu łagodzą również stan zapalny toczący się w obrębie nerek oraz zmniejszają obrzęk moczowodu. Do najczęściej rekomendowanych leków z grupy NLPZ należą: diklofenak, ketoprofen i ibuprofen.

Spośród preparatów o działaniu rozkurczowym wybrać można drotawerynę (np. No-spa) bądź hioscynę (np. Skopolamina). Preparaty te działają głównie objawowo, w mniejszym stopniu mają działanie przyczynowe.

Gdy układ moczowy jest zainfekowany przez bakterie, co potwierdziło wcześniej wykonane badanie laboratoryjne moczu, to należy włączyć antybiotykoterapię przepisaną przez lekarza. Niekiedy zapalenie nerek także powinno być leczone antybiotykiem (gdy występuje odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostre śródmiąższowe zapalenie nerek).

Gdy ból nerki jest bardzo uciążliwy i towarzyszą mu inne niepokojące problemy z oddawaniem moczu, to należy jak najszybciej umówić się na wizytę lekarską. Podstawowe badania krwi i moczu może zlecić lekarz rodzinny i w razie potrzeby może zdecydować się na skierowanie pacjenta do lekarza nefrologa.

Infekcje dróg moczowych powinny być leczone odpowiednio dobranymi lekami przeciwzapalnymi lub antybiotykami. Posiew moczu wykonuje się, gdy infekcje mają charakter nawrotowy, ma to na celu dobranie antybiotykoterapii celowanej wobec konkretnych patogenów.

Leczenie kamieni nerkowych

Kamienie nerkowe, w zależności od wielkości i ilości złogów, można wydalić samoistnie lub usunąć podczas zabiegu. Operacja konieczna jest zazwyczaj, gdy kamienie mają średnicę większą niż 6 mm, jest ich duża liczba lub kamień całkowicie blokuje drogi moczowe.

Współcześnie leczenie chirurgiczne skupia się głównie na metodach mało inwazyjnych. Jedną z najczęściej wybieranych metod leczenia kamieni nerkowych, cechującą się wysoką skutecznością, jest litotrypsja zewnątrzustrojową falą uderzeniową - ESWL. Polega ona na rozkruszaniu złogów za pomocą wycelowanych w nie fal ultradźwiękowych. Rozkruszone fragmenty kamieni nerkowych wydalane są wraz z moczem.

Kolejnym rodzajem zabiegu jest ureteroskopia. W znieczuleniu miejscowym do pęcherza, przez cewkę moczową, wprowadzany jest endoskop - giętki przewód wyposażony źródło światła i kamerę. Dzięki niemu możliwe jest zobrazowanie wnętrza pęcherza i usunięcie zalegających kamieni przy użyciu kleszczyków lub koszyczka.

Sposobem leczenia kamicy nerkowej jest również nefrolitotrypsja przezskórna - PCNL. W tym wypadku lekarz nacina skórę pacjenta w okolicy lędźwi, następnie wprowadza nefroskop do wnętrza nerki i rozkrusza obecne tam kamienie. Fragmenty złogów usuwane są na zewnątrz.

Leczenie nowotworów nerek

W wypadku zmian nowotworowych, w zależności od stopnia zaawansowania nowotworu, najczęściej wykonywana jest nefrektomia częściowa lub całkowita. Klasyczna chemioterapia jest przeważnie nieskuteczna. Radioterapia jest wykonywana tylko w przypadku przerzutów do kości.

Leczenie kłębuszkowych zapaleń nerek

Istnieje wiele różnorodnych typów kłębuszkowych zapaleń nerek. W zależności od rodzaju schorzenia leczenie może ulegać pewnym modyfikacjom.

W pierwotnych kłębuszkowych zapaleniach nerek najczęściej stosuje się glikokortykosteroidy oraz/lub immunosupresanty. Dodatkowo leczy się objawy współistniejące m.in. białkomocz, nadciśnienie tętnicze (korzysta się tu z grup lekowych tj. ACEI, sartany, antagoniści kanału wapniowego) czy obrzęki (przydatne są tu diuretyki pętlowe lub tiazydowe).

W wypadku wtórnej postaci kłębuszkowego zapalenia nerek leczy się przede wszystkim chorobę podstawową.

Ważną kwestią jest leczenie zaburzeń jonowych i równowagi kwasowo-zasadowej oraz utrzymywanie właściwego poziomu nawodnienia organizmu.