Zapalenie ucha - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Czym jest ucho środkowe?

Ucho środkowe to niewielka jama wypełniona powietrzem, znajdująca się między uchem zewnętrznym i wewnętrznym. Od ucha zewnętrznego (małżowiny usznej i kanału słuchowego) oddzielone jest błoną bębenkową, ze ślimakiem (częścią ucha wewnętrznego) graniczy poprzez okienko owalne.

W skład ucha wewnętrznego wchodzi jama bębenkowa z kosteczkami słuchowymi - młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Zadaniem kosteczek jest wzmocnienie dźwięku dochodzącego ze świata zewnętrznego poprzez drgania błony bębenkowej.

Skąd bierze się uczucie zatkania ucha?

Ujście gardłowe trąbki słuchowej otoczone jest migdałkiem trąbkowym, który, powiększony w trakcie infekcji, może przytykać trąbkę i zaburzać jej funkcję - z tego powodu zapaleniu gardła często towarzyszy uczucie zatkania uszu.

Drożność trąbki zmniejszać może również jej ucisk (np. poprzez guz nosogardła) lub zwłóknienie na skutek radioterapii przeprowadzanej w obrębie głowy i szyi.

Przyczyny zapalenia ucha wewnętrznego

Zapalenie ucha środkowego jest najczęściej kontynuacją infekcji toczącej się w nosogardle. Zakażenie przenosi się z nosogardła poprzez wspomnianą wyżej trąbkę słuchową.

Ostre zapalenie ucha środkowego ma zwykle podłoże bakteryjne - bakteriami, które najczęściej wywołują zapalenie ucha są Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella cattarhalis oraz Staphylococcus aureus.

Zapalenie ucha środkowego - podział

Zapalenie ucha środkowego dzielimy na ostre oraz przewlekłe. Dla ostrego zapalenia ucha charakterystyczne jest występowanie płynu w uchu środkowym, zwykle o charakterze ropnym.

Ostre zapalenie ucha środkowego

W ostrym zapaleniu ucha środkowego dochodzi do zapalenia błony wyściełającej ucho środkowe. W konsekwencji w jamie bębenkowej pojawia się zakażony płyn.

Ostre zapalenie ucha środkowego przebiega w sposób charakterystyczny. Pacjenci skarżą się na ból ucha - zazwyczaj dolegliwości mają umiarkowane nasilenie, czasem ból jest ostry i silny. Często obserwuje się również osłabienie słuchu - zazwyczaj jednostronne, gdyż zapalenie obejmuje tylko jedną jamę ucha środkowego.

Przewlekłe zapalenie ucha

Przewlekłe zapalenie ucha środkowego można rozpoznać w przypadku ubytku błony bębenkowej, a objawy utrzymują się dłużej niż 6 tygodni. Ciężkość zapalenia określa się na podstawie obecności wycieku płynu z ucha i ocenie jego charakteru - płyn surowiczy lub ropny. Przewlekłe zapalenie ucha jest związane przede wszystkim z zaburzeniem funkcji, a niekoniecznie tylko drożności trąbki słuchowej.

W przebiegu przewlekłego zapalenia ucha środkowego dojść może do rozwoju zmian ziarniniakowych lub perlaka (guz o białoszarym połysku, zbudowany z gromadzących się mas cholesterolowych, złuszczającego się nabłonka i bakterii). Twory te prowadzą do uszkodzeń kości i uniemożliwiają skuteczny drenaż zakażonej wydzieliny.

Powikłania zapalenia ucha

Powikłaniem ostrego zapalenia ucha może być perforacja błony bębenkowej. W przypadku perforacji dochodzi do wypływu zakażonego płynu z ucha, co wiąże się również ze spadkiem ciśnienia i zmniejszeniem dolegliwości bólowych. Jeśli otwór w błonie obecny jest po 6 tygodniach od zapalenia, wymagana jest konsultacja laryngologa.

Ostre zapalenie może również nawracać. W takich przypadkach wskazane jest wdrożenie dokładniejszej diagnostyki (np. badań obrazowych), aby upewnić się co do podłoża zapalenia (np. czy nie jest ono związane z guzem uciskającym na struktury ucha i trąbki słuchowej).

Ubytek słuchu towarzyszący zapaleniu zwykle ustępuje samoistnie - po 7-14 dniach. W przypadku dłuższego niedosłuchu należy ponownie skontaktować się z lekarzem.

Zapalenie ucha - diagnostyka

Jeśli pacjent zgłasza się do laryngologa z objawami zapalenia ucha, istotne jest, by poinformował lekarza o niedawno przebytej infekcji górnych dróg oddechowych lub zaostrzeniu kataru o podłożu alergicznym.

Poza wywiadem istotnym badaniem pozwalającym na rozpoznanie zapalenia ucha jest otoskopia. Otoskop to instrument medyczny do wziernikowania kanału słuchowego, wyposażony jest on w źródło światła i umożliwia powiększenie obserwowanych struktur anatomicznych. Dzięki otoskopii lekarz może ocenić napięcie błony bębenkowej, obecność i charakter płynu w jamie bębenkowej (wydzielina ropna, krwista) lub uwidocznić ewentualną perforację.

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha przydatne są badania obrazowe tj. tomografia komputerowa (pozwala przede wszystkim na ocenę struktur kostnych) oraz rezonans magnetyczny (ułatwiający ocenę tkanek miękkich).

Często pełna diagnoza stawiana w trakcie wykonywania zabiegu leczniczego.

Leczenie zapalenia ucha. Czy są potrzebne antybiotyki?

Chociaż ostre zapalenie ucha środkowego może ustąpić samoistnie, infekcja zazwyczaj wymaga zastosowania antybiotyków. Z reguły wybiera się antybiotyk z grupy penicylin - amoksycylinę z kwasem klawulanowym (np. Amoksiklav), zwykle w dawce 875 mg + 125 mg 2 razy dziennie. U pacjentów z grup wyższego ryzyka możliwe jest zastosowanie wyższych dawek. Jeśli pacjent zgłasza alergię na penicyliny, drugim wyborem w zapaleniu ucha są cefalosporyny.

Leczenie przynosi znaczną poprawę w ciągu 2-3 dni. Terapia trwa zwykle 5 do 7 dni, u pacjentów ze szczególnie ciężkimi objawami można stosować antybiotyk przez 10 dni. Jeśli w tym czasie dolegliwości nie będą ustępować, a nawet się zaostrzą - należy ponownie zgłosić się do lekarza.

Leczenie objawowe

Celem opanowania objawów tj. ból i gorączka można zastosować paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. ibuprofen.

Jeśli dolegliwości bólowe są szczególnie nasilone, można rozważyć dołączenie do schematu terapii również leków opioidowych - tramadolu lub kodeiny.

Leczenie przeciwbólowe za pomocą kropli do ucha nie wykazuje dużej skuteczności.

Operacja w zapaleniu ucha

W przypadku przewlekłego zapalenia ucha niekiedy jedyną formą leczenia jest przeprowadzenie zabiegu operacyjnego - usunięcie zmian ziarniniakowych, polipów czy perlaka.

Czy można moczyć uszy w zapaleniu ucha?

Pacjenci z perforacją błony bębenkowej w trakcie rekonwalescencji powinni być szczególnie ostrożni podczas kąpieli. Woda nie powinna dostać się do kanału słuchowego. Skutecznym sposobem na uniknięcie zalania jest zatkanie ucha watą z wazeliną.