Jakie są dostępne metody antykoncepcji?
Do metod antykoncepcji należą metody hormonalne i niehormonalne. Metody hormonalne opierają się na działaniu syntetycznych odpowiedników żeńskich hormonów płciowych, estrogenu i progesteronu (progestagenów). Działanie antykoncepcji niehormonalnej wynika z rozpoznawania dni płodnych, mechanicznym zapobieganiu zapłodnieniu i upośledzaniu funkcji plemników.
Metody naturalne i mechaniczne są dostępne bez recepty. Zakupienie hormonalnych środków antykoncepcyjnych wymaga recepty.
Metody naturalne
Antykoncepcja naturalna opiera się na rozpoznawaniu dni płodnych w cyklu menstruacyjnym kobiety. Do naturalnych metod planowania rodziny należą:
metoda kalendarzykowa (metoda Ogino-Knausa),
metoda termiczna,
metoda Billingsów (metoda śluzowa),
metoda objawowo-termiczna (Metoda Rötzera),
metoda laktacyjnego braku miesiączki (LAM).
Naturalne metody antykoncepcji są mniej skuteczne od antykoncepcji hormonalnej, jak pigułki czy wkładki antykoncepcyjne. Ponadto wymagają samodyscypliny i ewentualnego dołączenia dodatkowej metody antykoncepcji w dni płodne (alternatywnie wstrzemięźliwości seksualnej). Natomiast ich zaletami są nieinwazyjność, brak wpływu na gospodarkę hormonalną i dostępność.
Antykoncepcja mechaniczna
Działanie antykoncepcyjne metod mechanicznych opiera się na fizycznym zapobieganiu dostania się plemników do komórki jajowej i tym samym zapłodnieniu oraz ciąży. Do mechanicznych środków antykoncepcyjnych należą:
Metody mechaniczne, zwłaszcza prezerwatywa męska, cieszą się dużą popularnością, jednak ich skuteczność przy typowym użyciu jest niższa niż antykoncepcji hormonalnej. Warto pamiętać, że prezerwatywy zapobiegają zarażeniu chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz są stosunkowo łatwo dostępne.
Tabletki antykoncepcyjne, plastry antykoncepcyjne, krążki dopochwowe
Tabletki dwuskładnikowe, plastry, pierścień (ring) dopochwowy to hormonalne środki antykoncepcyjne, zawierające zarówno pochodną estrogenu, jak i progestagen. Pochodna estrogenu hamuje wzrost pęcherzyka dominującego, a progestagen powoduje zagęszczenie śluzu szyjkowego i hamuje owulację, czyli uwalnianie komórek jajowych.
Natomiast jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (mini pills) pozbawione są estrogenów i zawierają tylko progestagen. Mechanizm działania pochodnych progesteronu polega na zagęszczeniu śluzu i hamowaniu owulacji.
Stosowane prawidłowo hormonalne środki antykoncepcyjne są jednymi z najskuteczniejszych metod, jednak ich efektywność spada kilkukrotnie przy stosowaniu typowym.
Wkładki wewnątrzmaciczne
Wkładka wewnątrzmaciczna (IUD) z lewonorgestrelem należy do jednoskładnikowej formy antykoncepcji hormonalnej - zawiera tylko progestagen - lewonorgestrel, bez estrogenu. Lewonorgestrel zagęszcza śluz szyjkowy i zmienia błonę śluzową macicy. Natomiast wkładka wewnątrzmaciczna z miedzią nie zawiera żadnych hormonów, a jej działanie antykoncepcyjne wynika z działania jonów miedzi, które zmniejszają ruchliwość plemników, zwiększają syntezę prostaglandyn, nasilają skurcze macicy i wywołują miejscowy odczyn zapalny.
Są to metody długoterminowe, działają przez kilka lat od aplikacji i są bardzo skuteczne - dotyczy to zwłaszcza wkładki z lewonorgestrelem.
Zastrzyki
Zastrzyk antykoncepcyjny to kolejna hormonalna metoda antykoncepcji - zawiera progestagen (medroksyprogesteron), który zapobiega zapłodnieniu przez hamowanie owulacji i zmianę śluzu szyjkowego oraz błony śluzowej macicy. Zastrzyki stosuje się domięśniowo, co 3 miesiące. Istnieje także zastrzyk z noretysteronem, jednak nie jest dostępny w Polsce.
Implant
Najskuteczniejszą z metod antykoncepcji jest implant podskórny (indeks Pearla wynosi 0,05) zakładany pod skórę po wewnętrznej stronie ramienia. Implant również należy do antykoncepcji hormonalnej - uwalnia do organizmu progestagen (etonogestrel). Mechanizm działania tego środka antykoncepcyjnego opiera się na hamowaniu owulacji, zagęszczaniu śluzu szyjkowego i hamowaniu wzrostu błony śluzowej macicy.
Antykoncepcja "dzień po"
Antykoncepcja postkoitalna, zwana tez awaryjną lub "dzień po" to sposób ochrony przed niechcianą ciążą, który można zastosować po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub w przypadku niewłaściwego użycia zabezpieczenia w ciągu 72 h (Escapelle) lub 120 h (EllaOne). Tabletka "dzień po" ma działanie hormonalne - progestagenne.
W 2017 roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy z dnia 23 marca 2016 r. o zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz niektórych innych ustaw. Od tego momentu tabletki "dzień po" dostępne są wyłącznie na receptę.