Antykoncepcja - zalety i wady najpopularniejszych metod

Jakie są rodzaje antykoncepcji?

Poszukiwanie coraz skuteczniejszych i bezpieczniejszych metod zapobiegania ciąży towarzyszy ludzkości od wieków. Ta swoista ewolucja doprowadziła do odkrycia wielu rozwiązań, które dziś są powszechnie stosowane.

Do najstarszych metod zapobiegania ciąży zaliczamy szereg naturalnych metod antykoncepcji. Z biegiem czasu popularność zaczęły zyskiwać metody mechaniczne i barierowe.

Prawdziwą rewolucję społeczną wywołało odkrycie antykoncepcji hormonalnej, której symbolem stała się pigułka antykoncepcyjna. Współczesna medycyna oferuje również chirurgiczne metody antykoncepcji.

W tym artykule przyjrzymy się zaletom i wadom każdej z tych grup najpopularniejszych metod antykoncepcji.

Jakie są najczęściej stosowane naturalne metody antykoncepcji?

Naturalne planowanie rodziny było kiedyś jedyną dostępną metodą ograniczenia liczby potomstwa. Również obecnie, w pewnych kręgach społecznych, jest to jedyna akceptowalna forma antykoncepcji. Do tej grupy zaliczamy metody, takie jak:

• Metoda kalendarzykowa - polega na określaniu dni płodnych i niepłodnych w cyklu miesiączkowym kobiety na podstawie regularności trwania cyklu;

• Metoda termiczna - określanie dni płodnych dokonuje się za pomocą codziennych pomiarów temperatury ciała kobiety, na którą wpływają hormony płciowe kobiety;

• Metoda śluzowa - polega na obserwacji śluzu szyjkowego celem określenia dni płodnych i niepłodnych w cyklu menstruacyjnym;

• Metoda objawowo-termiczna - polega na analizie trzech parametrów: codziennych zmian w temperaturze ciała, konsystencji śluzu szyjkowego oraz innych objawów fizjologicznych towarzyszącym cyklowi miesiączkowemu (np. ból piersi);

• Metoda laktacyjnego braku miesiączki - polega na wykorzystaniu naturalnego okresu niepłodności po porodzie, który występuje, gdy kobieta karmi swoje dziecko jedynie piersią; brak miesiączki po porodzie nie jest jednak pewną regułą i należy pamiętać, że w trakcie laktacji również można zajść w ciążę.

• Stosunek przerywany - polega na wycofaniu penisa z pochwy przed wytryskiem celem powstrzymania przedostania się plemników do dróg rodnych i zapłodnieniu komórki jajowej. Nie jest uważany za skuteczną metodę antykoncepcji.

Jakie są zalety naturalnych metod antykoncepcji?

• Brak ingerencji w gospodarkę hormonalną organizmu kobiety. To sprawia, że te metody są chętniej wybierane przez kobiety obawiające się skutków ubocznych antykoncepcji hormonalnej.

• Większa świadomość swojego ciała. Kolejną zaletą metod antykoncepcji opartych na śledzeniu cyklu jest wyostrzenie czujności w sytuacji zmian w cyklu, które mogą pomóc w samodzielnym diagnozowaniu zaburzeń w zdrowiu reprodukcyjnym kobiety.

Jakie są wady naturalnych metod antykoncepcji?

• Niska skuteczność. Główną wadą naturalnych metod zapobiegania ciąży jest ich wątpliwa skuteczność. Te metody osiągają najwyższe wartości w indeksie Pearla (im niższy wskaźnik, tym skuteczniejsza metoda antykoncepcji) będącym uniwersalnym narzędziem oceny skuteczności antykoncepcji. Ponadto podczas dni płodnych kobiety, te metody wymuszają na parze powstrzymanie się od aktywności seksualnej lub stosowanie dodatkowej metody antykoncepcji. Do metod naturalnych cechujących się dość wysoką skutecznością należy metoda objawowo-termiczna oraz metoda termiczna z monitorami cyklu.

• Nie stanowią ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Aby zabezpieczyć się przed chorobami wenerycznymi należy zastosować skuteczną w tym zakresie ochronę, np. prezerwatywę.

Jakie są najczęściej stosowane mechaniczne metody antykoncepcji?

Działanie mechanicznych form antykoncepcji opiera się na tworzeniu mechanicznej bariery uniemożliwiającej przedostanie się plemników do jajowodów i zapłodnienie komórki jajowej.
Do tych metod zaliczamy:

• Prezerwatywy - cienkie, elastyczne osłonki wykonane z lateksu lub poliuretanu, które zakłada się na penisa lub umieszcza w pochwie przed stosunkiem płciowym. Dostępne są prezerwatywy męskie i żeńskie. Cieszą się bardzo dużą powszechnością stosowania i jako jedyne chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

• Diafragmy - elastyczne miseczki, najczęściej wykonane z lateksu lub silikonu, które zakłada się do pochwy, tworząc barierę przed dostaniem się spermy do szyjki macicy. Muszą być odpowiednio dopasowane do kształtu i rozmiaru pochwy.

• Pessary - silikonowe wkładki umieszczane w pochwie w celu blokowania dostępu do szyjki macicy. Mają różne kształty i rozmiary, aby zapewnić odpowiednie dopasowanie. Mogą być stosowane zarówno jako metoda zapobiegania niechcianej ciąży, jak i w leczeniu niektórych stanów ginekologicznych, takich jak wypadanie narządu rodnego.

Jakie są zalety mechanicznych form antykoncepcji?

• Ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Mechaniczne metody antykoncepcji, takie jak prezerwatywy, stanowią barierę fizyczną, która może zapobiec przeniesieniu infekcji, w tym chorób przenoszonych drogą płciową, takich jak HIV, chlamydia czy rzeżączka.

• Dostępność. Mechaniczne metody antykoncepcji są do kupienia w aptekach, sklepach i klinikach. Nie wymagają recepty ani wizyty u lekarza, co czyni je łatwo dostępnymi dla wielu osób.

• Wysoka skuteczność. Przy prawidłowym stosowaniu wskaźnik Pearla dla męskiej prezerwatywy wynosi 3.

• Brak wpływu na hormony. W przeciwieństwie do hormonalnych metod antykoncepcji, antykoncepcja mechaniczna nie wpływa na poziom hormonów w organizmie. Dla kobiet, które mają przeciwwskazania do stosowania hormonalnych środków antykoncepcyjnych lub nie chcą ingerować w gospodarkę hormonalną organizmu, jest to dobra alternatywa.

Jakie są wady mechanicznych form antykoncepcji?

• Skuteczność zależna od użytkownika. Skuteczność antykoncepcji mechanicznej może być uzależniona od prawidłowego i konsekwentnego ich stosowania. Nieprawidłowe użycie, zapomnienie lub uszkodzenie prezerwatywy może prowadzić do niechcianej ciąży.

• Możliwość alergii. Niektóre osoby mogą być uczulone na lateks lub materiały stosowane w mechanicznych metodach antykoncepcji, co może powodować reakcje alergiczne.

• Możliwość uszkodzenia lub zsunięcia. Mechaniczne metody antykoncepcji, zwłaszcza prezerwatywy, mogą pękać, rozrywać się lub przesuwać podczas stosunku, co może prowadzić do niechcianej ciąży.

Jakie są metody antykoncepcji hormonalnej?

Zrozumienie jak żeńskie hormony płciowe decydują o płodności pozwoliło naukowcom wykształcić metody, które umożliwiły kobietom zapobiegać niechcianej ciąży skuteczniej niż kiedykolwiek wcześniej. Wspólnym elementem tych metod antykoncepcji jest wykorzystywanie syntetycznych żeńskich hormonów płciowych, jednak różnią się między sobą tym, w jaki sposób te hormony przenikają do organizmu kobiety.

Do najczęściej stosowanych metod antykoncepcji hormonalnej zaliczamy:

• Tabletki antykoncepcyjne - najpopularniejsza z metod antykoncepcji hormonalnej, tabletki są przyjmowane doustnie. Są dostępne w wielu wariantach, np.: tabletki dwuskładnikowe, jednoskładnikowe różniące się między sobą składem hormonalnym. Najczęściej tabletki antykoncepcyjne przyjmuje się codziennie o tej samej porze dnia. Doustne tabletki antykoncepcyjne hamują owulację, zmieniają środowisko szyjki macicy oraz zagęszczają śluz szyjkowy, utrudniając przedostawanie się plemników do komórki jajowej.

• Plastry antykoncepcyjne - cienkie naklejki zawierające syntetyczne hormony, które są stopniowo uwalniane przez skórę. Nakleja się je na skórę raz w tygodniu przez trzy tygodnie, a w czwartym tygodniu robi się przerwę.

• Implant antykoncepcyjny - małe, cienkie urządzenie umieszczane pod skórą ramienia. Głównym składnikiem implantu jest syntetyczny progestagen, który jest stopniowo uwalniany do organizmu. Działanie implantu antykoncepcyjnego utrzymuje się przez długi okres, zwykle od 3 do 5 lat.

• Zastrzyki antykoncepcyjne - zastrzyki antykoncepcyjne to iniekcje, które zawierają progestagen. Podawane są przez lekarza co 3 miesiące i działają przez hamowanie owulacji, zagęszczanie śluzu szyjki macicy i zmniejszanie grubości błony śluzowej macicy, co utrudnia zagnieżdżenie zapłodnionej komórki jajowej.

• Pierścienie dopochwowe - inaczej krążek dopochwowy to elastyczny pierścień umieszczany w pochwie. Zawiera on syntetyczne hormony, które są uwalniane przez błonę śluzową pochwy i działają w ten sam sposób jak pigułki antykoncepcyjne, hamując owulację i utrudniając zapłodnienie. Pierścień jest pozostawiany w pochwie przez 3 tygodnie, a następnie usuwany na tydzień przerwy.

• Wkładka wewnątrzmaciczna - mały element w kształcie litery "T" lub ramki, który jest umieszczany w macicy przez lekarza. Istnieją dwa główne rodzaje wkładki wewnątrzmacicznej: hormonalne (zawierające progestagen) i niehormonalne (najczęściej zawierające miedź).

• Antykoncepcja awaryjna - znana również jako "tabletka po" lub "tabletka dzień po", to metoda antykoncepcji stosowana po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub nieprawidłowym użyciu antykoncepcji. Antykoncepcja awaryjna powinna być stosowana jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku płciowym, najlepiej w ciągu 72 godzin, choć niektóre tabletki mają skuteczność do 120 godzin. Ważne jest, aby pamiętać, że antykoncepcja awaryjna nie jest metodą antykoncepcji regularnej i nie powinna być stosowana jako zamiennik innych form antykoncepcji. Regularne metody antykoncepcyjne są bardziej skuteczne w zapobieganiu ciąży.

Jakie są zalety hormonalnych metod zapobiegania ciąży?

• Bardzo wysoka skuteczność. Przy właściwym stosowaniu skuteczność antykoncepcji hormonalnej sięga blisko 100%, a wskaźnik Pearla nie przekracza 1. Przykładowo dla implantu antykoncepcyjnego wskaźnik Pearla wynosi 0,05, a tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe osiągają wynik 0,1.

• Kontrola cyklu menstruacyjnego. Antykoncepcja hormonalna może pomóc w regulacji cyklu menstruacyjnego. Pigułki antykoncepcyjne mogą skrócić i ułatwić miesiączkę, zmniejszyć dolegliwości menstruacyjne, takie jak bóle brzucha i skurcze, a także zmniejszyć ryzyko wystąpienia niektórych problemów zdrowotnych, takich jak torbieli czynnościowych jajnika czy mięśniaków macicy.

• Ochrona przed niektórymi chorobami. Pigułki antykoncepcyjne mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka jajnika i raka endometrium. Dodatkowo hormonalne metody antykoncepcji mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia zapalenia miednicy oraz łagodzić objawy związane z endometriozą.

• Elastyczność. Antykoncepcja hormonalna oferuje elastyczność, gdy chodzi o kontrolę płodności. Po zakończeniu stosowania hormonalnych metod antykoncepcji, płodność zazwyczaj powraca do normy w krótkim czasie. Można również przerwać stosowanie w dowolnym momencie, jeśli zajdzie taka potrzeba.

• Łatwość stosowania. Hormonalne metody antykoncepcji są stosunkowo łatwe w użyciu. Z wymienionych metod antykoncepcji hormonalnej tylko te w formie tabletek wymagają codziennego stosowania. Plastry antykoncepcyjne wymienia się raz w tygodniu, implant i wkładka antykoncepcyjna są umieszczane przez lekarza na okres kilku lat. Dzięki temu są wygodne i nie wymagają codziennych czynności.

Jakie są wady antykoncepcji hormonalnej?

Antykoncepcja hormonalna, mimo swoich licznych zalet, ma również kilka potencjalnych wad, które obejmują:

• Skutki uboczne: Antykoncepcja hormonalna może powodować pewne skutki uboczne u niektórych kobiet. Mogą to być zmiany nastroju, bóle głowy, nudności i inne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, nieregularne krwawienia międzyokresowe, obrzęki, tkliwość piersi, wysokie ciśnienie tętnicze i zmiany libido. Niektóre osoby mogą doświadczać tych skutków ubocznych przez pewien czas po rozpoczęciu stosowania hormonalnych metod antykoncepcji.

• Konieczność regularnego stosowania. Przyjmując pigułki antykoncepcyjne nie można zapominać o regularnym stosowaniu o określonej porze dnia. Niedokładność w ich przyjmowaniu lub pominięcie dawki może osłabić działanie antykoncepcyjne tabletek. Dla niektórych osób może to być uciążliwe lub łatwo prowadzić do pomyłek.

• Wpływ na cykl menstruacyjny. Hormonalne metody antykoncepcji mogą wpływać na regularność i charakter cyklu menstruacyjnego i błonę śluzową macicy. Niektóre osoby mogą doświadczać nieregularnych krwawień międzyokresowych, skąpych miesiączek lub ich całkowitego zatrzymania. Chociaż dla wielu kobiet to jest korzystne, dla innych może być to niepożądane.

• Potrzeba recepty i konsultacji lekarskiej. Hormonalne metody antykoncepcji, takie jak pigułki antykoncepcyjne, zazwyczaj wymagają recepty i regularnej kontroli lekarskiej. Niektóre osoby mogą preferować mniej zobowiązujące metody antykoncepcji, które nie wymagają wizyt u lekarza.

• Potencjalne ryzyko zdrowotne. W społeczeństwie istnieje wiele obaw odnośnie bezpieczeństwa stosowania antykoncepcji hormonalnej. Dotyczą one między innymi: zwiększonego ryzyka zakrzepów krwi , udaru mózgu, chorób sercowo-naczyniowych u niektórych osób. Choroby wątroby i dróg żółciowych również należą do schorzeń, które mogą się nasilić poprzez stosowanie antykoncepcji hormonalnej. Dotyczy to głównie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. Ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem, przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej, aby ocenić indywidualne ryzyko zdrowotne i wybrać najlepszą dla danej kobiety metodę antykoncepcji.

• Brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Chcąc uchronić się przed chorobami przenoszonymi drogą płciową należy zastosować dodatkową formę antykoncepcji skuteczną w tym zakresie, np. prezerwatywę.

Jakie są chirurgiczne metody antykoncepcji?

Chirurgiczne metody antykoncepcji, zwane również permanentnymi metodami antykoncepcji, są trwałymi rozwiązaniami zapobiegającymi ciąży. Obejmują one:

• Wazektomia - procedura chirurgiczna wykonywana u mężczyzn, polegająca na zablokowaniu lub przecięciu nasieniowodów, które transportują plemniki z jąder do nasienia.

• Ligacja jajowodów - wykonywana u kobiet, polega na związaniu, przecięciu lub zablokowaniu jajowodów. Uniemożliwia to przechodzenie jaja do macicy i spotkanie z plemnikami.

Jakie są zalety chirurgicznych metod antykoncepcji?

• Wysoka skuteczność. Chirurgiczne metody antykoncepcji są jednymi z najskuteczniejszych form antykoncepcji. Po przeprowadzeniu tych procedur szanse na zajście w ciążę są bardzo niskie, bliskie zeru.

• Trwałość. Chirurgiczne metody antykoncepcji są trwałe i zapewniają długotrwałą ochronę przed ciążą. Po wykonaniu wazektomii lub ligacji jajowodów nie trzeba martwić się o codzienne stosowanie innych metod antykoncepcyjnych.

Jakie są wady chirurgicznych metod antykoncepcji?

• Trwałość decyzji. Obie te metody są trudne do odwrócenia, dlatego zazwyczaj są zalecane osobom, które są pewne, że nie chcą mieć dzieci w przyszłości lub już osiągnęły zamierzony limit rodzicielstwa. Decyzję o przeprowadzeniu procedury chirurgicznej antykoncepcji powinien podejmować pacjent po dokładnym zrozumieniu konsekwencji i skonsultowaniu się z lekarzem.

• Brak ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Chirurgiczne metody antykoncepcji, takie jak wazektomia i ligacja jajowodów, nie zapewniają ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Nadal należy stosować zabezpieczenia, takie jak prezerwatywy, w celu ochrony przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Bibliografia:

Bręborowicz Grzegorz H., Położnictwo i ginekologia, PZWL, Warszawa 2022

Mayo Clinic, [online], [dostęp 07 maja 2022]. dostępny w internecie: https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/withdrawal-method/about/pac-20395283