Jaka antykoncepcja dla diabetyczki? Metody przy cukrzycy typu 2

Czym jest cukrzyca typu 2?

Cukrzyca typu 2 jest przewlekłą chorobą metaboliczną, spowodowaną niewystarczającą produkcją insuliny lub nabyciem przez tkanki oporności na jej działanie. Insulina jest hormonem wydzielanym przez trzustkę, który ma za zadanie ułatwić komórkom wchłanianie glukozy krążącej w krwiobiegu.

Jeśli mechanizm ten nie działa prawidłowo, poziom cukru we krwi (czyli glikemia) rośnie, co może prowadzić do wielu powikłań zdrowotnych.

Chociaż cukrzyca jest często uznawana za chorobę dotyczącą osób starszych, to w dzisiejszych czasach coraz częściej diagnozuje się ją u młodych dorosłych, a nawet u nastolatków i dzieci.

Czynniki takie jak dieta bogata w przetworzone produkty i niski poziom aktywności fizycznej z pewnością przyczyniają się do wzrostu liczby przypadków w coraz młodszych populacjach.

Warto wspomnieć, że wczesna diagnoza i odpowiedzialne zarządzanie chorobą mogą zapobiec poważnym powikłaniom. Prawidłowe wyrównanie glikemii, zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna oraz leczenie farmakologiczne to podstawowe elementy postępowania w cukrzycy typu 2.

Dla młodych kobiet cierpiących na cukrzycę ważna jest świadomość, jak choroba wpływa na ich zdrowie reprodukcyjne. Obciążenie cukrzycą typu 2 może przyczyniać się do wystąpienia komplikacji w ciąży oraz determinować wybór odpowiedniej metody antykoncepcji.

Jakie inne typy cukrzycy wyróżniamy?

Mimo że cukrzyca typu 2 jest najczęstszą formą tej choroby, istnieją także inne typy różniące się przyczynami, objawami i postępowaniem klinicznym:

1. Cukrzyca typu 1 - występuje, gdy układ odpornościowy niszczy komórki trzustki produkujące insulinę. Diagnoza zwykle pojawia się w dzieciństwie, choć może dotyczyć każdej grupy wiekowej. Osoby obciążone tym schorzeniem muszą codziennie dostarczać sobie insulinę.

2. Cukrzyca monogenowa - rzadki rodzaj spowodowany mutacją w pojedynczym genie, może wystąpić zarówno u dzieci, jak i u dorosłych.

3. Cukrzyca typu MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young) - odmiana cukrzycy monogenowej występująca przed 25. rokiem życia.

4. Cukrzyca typu LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults) - autoimmunologiczna forma cukrzycy u dorosłych o wolnym przebiegu, aktualnie uznawana przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne za jeden z wariantów klinicznych cukrzycy typu 1

Odrębny typ cukrzycy - cukrzyca ciążowa - zostanie omówiony w kolejnym podrozdziale tego artykułu.

Czym jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca ciążowa to stan, w którym kobieta bez zdiagnozowanej wcześniej cukrzycy, rozwija zbyt wysoki poziom glukozy we krwi w trakcie ciąży. Wpływa na około 2-10% wszystkich ciąż i może wiązać się z wieloma konsekwencjami dotyczącymi zarówno rozwijającego się płodu, jak i matki.

Przyczyną tego typu cukrzycy jest niewystarczająca produkcja insuliny przez trzustkę w odpowiedzi na zwiększone zapotrzebowanie w ciąży. Doprowadza to do zbyt wysokiej glikemii, zaburzając gospodarkę węglowodanową.

Zazwyczaj cukrzyca ciążowa ustępuje po porodzie, ale kobiety, które jej doświadczyły, muszą być świadome zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości. Dlatego istotne jest regularne monitorowanie poziomu cukru po porodzie i w ciągu kolejnych lat.

W kontekście doboru metody antykoncepcji dla pacjentek obciążonych cukrzycą ciążową, należy rozważyć z lekarzem dostępne opcje, aby osiągnąć minimum ryzyka niepożądanej ciąży oraz uniknąć rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2.

Z jakimi powikłaniami w trakcie ciąży wiąże się cukrzyca?

Cukrzyca, niezależnie od jej typu, może mieć wpływ na zdrowie reprodukcyjne. Dla młodych pacjentek chorujących na cukrzycę ważna jest świadomość możliwych powikłań występujących w ciąży:

• makrosomia, czyli sytuacja, gdy płód jest znacznie większy niż przeciętnie. Wysoka glikemia u matki może prowadzić do nadmiernej masy urodzeniowej dziecka, co stanowi jeden z czynników utrudniających poród;

• poród przedwczesny, który może prowadzić do komplikacji u noworodka np. problemy z oddychaniem;

• wady wrodzone, do których może dojść w warunkach nieleczonej hiperglikemii, zwłaszcza w pierwszych tygodniach ciąży;

• stan przedrzucawkowy, czyli poważny stan, w którym ciśnienie krwi matki gwałtownie wzrasta;

• hipoglikemia (zbyt niskie stężenie glukozy we krwi) - może wystąpić jako działanie niepożądane podczas przyjmowania insuliny lub innych leków przeciwcukrzycowych.

Ze względu na możliwość wystąpienia powyższych powikłań w ciąży u kobiet chorych na cukrzycę, kluczowa jest odpowiednia edukacja na temat antykoncepcji i planowania rodziny w celu uniknięcia niechcianej ciąży i związanego z nią ryzyka.

Jakie rodzaje antykoncepcji są dostępne na rynku?

Antykoncepcja ma za zadanie zapobiegać zajściu w nieplanowaną ciążę, dlatego odgrywa ważną rolę w życiu wielu kobiet, również w grupie pacjentek chorych na cukrzycę typu 2. Różnorodność preparatów dostępnych na rynku pozwala dobrać odpowiednią metodę antykoncepcyjną dla poszczególnych pacjentek, uwzględniając ich preferencje.

Do najpopularniejszych sposobów zapobiegania ciąży należą metody barierowe, do których zaliczamy prezerwatywy oraz mniej rozpowszechnione diafragmy i kapturki naszyjkowe. Istnieją również metody naturalne np. objawowo-termiczna, ale charakteryzuje je niska skuteczność.

Metodą antykoncepcji szczególnie polecaną ze względu na jej skuteczność i wygodę stosowania są doustne tabletki antykoncepcyjne zawierające syntetyczne odpowiedniki żeńskich hormonów.

Wśród rzadziej wykorzystywanych metod antykoncepcyjnych możemy wyróżnić również plastry, zastrzyki lub implanty uwalniające hormony. Coraz częściej stosowane są również wkładki wewnątrzmaciczne.

W jaki sposób antykoncepcja wpływa na poziom cukru we krwi i kontrolę cukrzycy?

Antykoncepcja jest istotnym aspektem zdrowia reprodukcyjnego wielu osób na całym świecie. Należy jednak pamiętać, że odpowiedni wybór metody zapobiegania niechcianej ciąży może mieć bezpośredni wpływ na gospodarkę węglowodanową u kobiet chorujących na cukrzycę typu 2.

Dzięki świadomemu podejściu do choroby i zrozumieniu związanych z nią oddziaływań na organizm można osiągnąć wyrównanie metaboliczne chorej bez konieczności rezygnowania z metod antykoncepcyjnych.

Metody barierowe, takie jak prezerwatywy, nie wpływają na hormony ani na poziom cukru we krwi, jednak uznawane są za metody o niższej skuteczności w zapobieganiu ciąży niż doustne środki antykoncepcyjne.

Stosowanie dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej, zawierającej między innymi estrogeny, może wpływać na wrażliwość organizmu na działanie insuliny.

W niektórych przypadkach stosowania antykoncepcji hormonalnej może to prowadzić do podwyższenia poziomu glukozy we krwi, co wymaga dostosowania dawek przyjmowanych leków przeciwcukrzycowych.

Warto jednak podkreślić, że efekt hiperglikemizujący jest niewielki i stosowanie dwuskładnikowej doustnej antykoncepcji nie ma wpływu na długoterminową kontrolę cukrzycy, czego odzwierciedleniem mogą być prawidłowe poziomy hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Przyjmowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych opartych wyłącznie na progestagenie (mini pill, implanty, wkładki wewnątrzmaciczne) może być bardziej odpowiednie dla kobiet chorujących na cukrzycę typu 2 ze względu na prawdopodobnie mniejszy wpływ hormonu na poziom cukru we krwi.

Również w przypadku awaryjnej doustnej antykoncepcji hormonalnej (tabletka "dzień po") możliwe jest oddziaływanie na gospodarkę węglowodanową, dlatego ważne jest, aby poinformować lekarza o obciążeniu cukrzycą podczas konsultacji.

Stosowanie wkładek wewnątrzmacicznych u pacjentek z cukrzycą zależy od rodzaju preparatu. Miedziana wkładka wewnątrzmaciczna nie zawiera hormonów i nie wpływa na glikemię. Natomiast stosowanie wkładki domacicznej uwalniającej progestageny może oddziaływać na równowagę węglowodanową, ale zwykle nie ma to znaczącego wpływu na kontrolę cukrzycy.

Ze względu na możliwe wahania glikemii, przed włączeniem antykoncepcji hormonalnej należy skonsultować się z lekarzem. W przypadku kobiet chorych na cukrzycę, fachowej porady może udzielić zarówno lekarz ginekolog, jak i diabetolog.

Czy przy cukrzycy można brać tabletki antykoncepcyjne?

Według zaleceń Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego cukrzyca nie stanowi przeciwwskazania do antykoncepcji hormonalnej. Co istotne, planowanie ciąży powinno stanowić ważny standardowy element opieki u kobiet chorych na cukrzycę w wieku rozrodczym, ponieważ zmniejsza występowanie zdarzeń niepożądanych u matki i dziecka.

Przed włączeniem doustnej antykoncepcji, pacjentki z cukrzycą powinny być oceniane pod kątem takich samych przeciwwskazań do stosowania antykoncepcji hormonalnej jak kobiety zdrowe oraz mieć możliwość wyboru preferowanej przez nie metody zapobiegania ciąży.

Należy pamiętać, że ciąża w przypadku źle kontrolowanej cukrzycy niesie większe ryzyko dla matki i dziecka niż stosowanie jakiejkolwiek metody antykoncepcji.

Jak dobrać odpowiednią metodę antykoncepcyjną?

U kobiet chorych na cukrzycę antykoncepcja powinna być stosowana jako element planowania ciąży, mający zapobiec poważnym konsekwencjom dla przyszłej matki i rozwijającego się płodu.

Jeśli cukrzyca trwa ponad 20 lat lub pojawiły się powikłania takie jak uszkodzenie nerek, siatkówki lub układu nerwowego, zalecaną metodą są wkładki wewnątrzmaciczne lub jednoskładnikowa antykoncepcja hormonalna zawierająca progestageny.

Wraz z czasem trwania choroby zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań ciążowych, o czym powinny być poinformowane pacjentki planujące ciążę.

W przypadku doustnej antykoncepcji hormonalnej zaleca się stosowanie preparatów estrogenno-progestagenowych zawierających etynyloestradiol w małych dawkach. Mają one niewielki wpływ na poziom cukru we krwi i parametry lipidowe.

Wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca progestageny jest szczególnie polecana dla kobiet obciążonych otyłością po 35. roku życia lub w sytuacji, gdy w związku z cukrzycą doszło do rozwinięcia powikłań naczyniowych. Należy jednak zwrócić uwagę, że metoda ta może zwiększać ryzyko zakażeń narządów rodnych, którym sprzyja również obecność cukrzycy.

Kiedy antykoncepcja hormonalna u kobiet chorych na cukrzycę jest przeciwwskazana?

Ze względu na zawartość estrogenów stosowanie dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej jest przeciwwskazane w przypadku cukrzycy z zaawansowanymi powikłaniami, trwającej ponad 20 lat lub gdy obecne są dodatkowe czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.

Wówczas bardziej bezpiecznym rozwiązaniem są środki z progestagenami (mini-pill, wkładki wewnątrzmaciczne), wśród których jedynie forma zastrzyków nie jest zalecana. Niemniej jednak istnieją pewne sytuacje, w których nie jest wskazane długotrwałe przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej u pacjentek z cukrzycą. Należą do nich:

• zaawansowane powikłania naczyniowe takie jak choroby dużych naczyń, choroba wieńcowa serca, miażdżyca kończyn dolnych, choroby naczyń mózgowych,

• niekontrolowana hiperglikemia,

• długi czas trwania cukrzycy,

• palenie papierosów,

• ciężkie lub niekontrolowane nadciśnienie tętnicze,

• choroby wątroby.

Współistnienie wielu z powyższych stanów może być wskazaniem do zastosowania obojętnych sposobów zapobiegania ciąży, które zostaną opisane w kolejnej części artykułu.

Ze szczególną ostrożnością należy traktować doustne leki antykoncepcyjne zawierające komponentę estrogenową. Obecne w nich hormony mogą w niewielkim stopniu oddziaływać na gospodarkę węglowodanową oraz, co ważniejsze, zwiększać ryzyko zdarzeń sercowo-naczyniowych takich jak zawał serca lub udar.

Konsekwencją zastosowania antykoncepcji dwuskładnikowej mogą być również liczne skutki uboczne takie jak żylna i tętnicza choroba zakrzepowo-zatorowa, podwyższone ciśnienie krwi tętniczej, niewielki wzrost masy ciała i inne.

Jakie alternatywne metody antykoncepcji mogą być stosowane u kobiet z cukrzycą?

Dla kobiet, u których istnieją liczne przeciwwskazania dotyczące antykoncepcji hormonalnej, w celu zapobiegania ciąży wskazane są sposoby niehormonalne, do których możemy zaliczyć metody naturalne, wkładkę wewnątrzmaciczną zawierającą miedź lub metody barierowe.

Zamiast antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowej wskazane są również bezpieczniejsze środki zawierające progestageny takie jak tabletki jednoskładnikowe czy wkładki wewnątrzmaciczne.

Czy kobiety obciążone cukrzycą ciążową mogą stosować antykoncepcję?

Tak, pacjentki, które doświadczyły cukrzycy ciążowej, mogą stosować antykoncepcję hormonalną po porodzie. Ważne jest jednak, aby dobrać odpowiednią metodę uwzględniającą indywidualne preferencje, ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 w przyszłości oraz ewentualne powikłania zdrowotne.

Kobiety leczone z powodu cukrzycy ciążowej znajdują się w grupie ryzyka rozwoju pełnoobjawowej cukrzycy typu 2, dlatego po porodzie powinna zostać przeprowadzona diagnostyka wykluczająca lub potwierdzająca zaburzenia tolerancji cukrów.

W kontekście dalszego zdrowia reprodukcyjnego ważne jest odpowiedzialne planowanie ciąży ze względu na możliwe powikłania ciążowe cukrzycy.

Antykoncepcja u kobiet chorych na cukrzycę typu 2 - na co należy zwrócić uwagę?

Cukrzyca jest chorobą coraz częściej występującą w grupie kobiet młodych, przez co może wpływać na ich zdrowie reprodukcyjne oraz planowanie rodziny. Dlatego tak ważny jest dobór odpowiedniej metody zapobiegania ciąży, która nie wpłynie negatywnie na gospodarkę węglowodanową organizmu i nie zwiększy drastycznie ryzyka sercowo-naczyniowego.

Tabletki antykoncepcyjne, zwłaszcza te zawierające estrogeny, mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zawału serca i udaru, szczególnie gdy obecne są inne czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego.

Wówczas bardziej wskazana jest antykoncepcja hormonalna oparta wyłącznie na progestagenach - istnieje możliwość stosowania doustnych tabletek lub wkładki wewnątrzmacicznej uwalniającej miejscowo hormony.

Ponadto cukrzyca zwiększa ryzyko pewnych powikłań takich jak choroby dużych naczyń, nadciśnienie tętnicze czy miażdżyca kończyn dolnych. Należy pamiętać, że zawartość estrogenu w tabletce antykoncepcyjnej może jeszcze bardziej zwiększać to niebezpieczeństwo.

W związku z tym również u młodych kobiet ważny jest regularny pomiar ciśnienia tętniczego krwi czy zwracanie uwagi na ewentualne objawy żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (np. ból i obrzęk podudzia, zwiększone ucieplenie kończyny, duszność, ból klatki piersiowej).

W przypadku obecności wielu powikłań cukrzycy wskazane jest zastosowanie bezpieczniejszych metod antykoncepcji, do których należą między innymi metody naturalne, barierowe lub oparte na zawartości progestagenów.

Warto wspomnieć, że odpowiedzialne zarządzanie cukrzycą zapobiega rozwinięciu poważnych powikłań, również tych, które mogą wystąpić w trakcie ciąży. Można to osiągnąć dzięki przestrzeganiu pewnych ograniczeń żywieniowych, regularnej aktywności fizycznej i odpowiednio dobranemu leczeniu farmakologicznemu.

Bibliografia

Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2022 - Zalecenia polskiego towarzystwa diabetologicznego, [online], [dostęp 19.09.2023r.], dostępne pod adresem: https://ptdiab.pl/images/docs/zalecenia/CTiD-1-2022-pl.pdf

Portal Diabetologia Online, [online], [dostęp 19.09.2023r.], dostępny pod adresem: http://diabetologiaonline.pl/lekarz_diabeto_adoz,info,101.html

Grzegorz H. Bręborowicz, "Położnictwo i Ginekologia", PZWL, Warszawa 2022