Dolegliwości układu trawiennego - choroby, przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest układ trawienny?

Układ trawienny, który zamiennie nazywany jest układem pokarmowym, pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu człowieka, zapewniając mu niezbędne składniki do budowy i odnowy tkanek.

Do układu pokarmowego możemy zaliczyć przewód pokarmowy i jego gruczoły: wątrobę, trzustkę i ślinianki oraz narządy pomocnicze: język i zęby. Układ trawienny zaczyna się od jamy ustnej, a zakończony jest odbytem, dzięki czemu jego łączna długość u dorosłego człowieka to około 8 metrów.

Układ pokarmowy poprzez przyjmowanie, trawienie i wchłanianie substancji odżywczych z pożywienia, zapewnia organizmowi prawidłowe funkcjonowanie. Jednak oprócz zaopatrywania organizmu w substancje odżywcze, witaminy, wodę, sole mineralne, substancje egzogenne, jest jednym z najważniejszych elementów układu immunologicznego.

Układ pokarmowy stanowi największe źródło komórek odpornościowych, które chronią nasz organizm przed czynnikami szkodliwymi i kontrolują odpowiedź immunologiczną organizmu.

Do innych funkcji układu trawiennego możemy zaliczyć udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej, eliminację zbędnych lub szkodliwych substancji z ustroju oraz funkcję endokrynna poprzez komórki APUD (produkujące poszczególne hormony).

Jakie dolegliwości ze strony układu trawiennego występują najczęściej?

Układ pokarmowy jest narażony na działanie wielu drobnoustrojów chorobotwórczych, a rozwój chorób może być związany z nietolerancjami pokarmowymi, problemami jelitowymi, zaburzeniami perystaltyki, toczącymi się w organizmie infekcjami pasożytniczymi, ale również z problemami natury psychologicznej.

Do najczęstszych dolegliwości ze strony układu pokarmowego zalicza się:

• ból brzucha;

• wzdęcia;

• biegunki;

• zaparcia

• nudności, wymioty;

• krwawienie z przewodu pokarmowego;

• zgaga;

• czkawka;

• dysfagia (zaburzone połykanie);

• odbijanie;

• wodobrzusze;

• powiększenie wątroby;

• wydalanie niestrawionych resztek;

• spadek masy ciała;

• afty w jamie ustnej;

• świąd odbytu;

• cofanie się treści żołądkowej do przełyku.

Do jakiego lekarza zgłosić się, kiedy występują objawy z układu trawiennego?

W momencie wystąpienia dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w pierwszej kolejności można zwrócić się do lekarza rodzinnego, który po zebraniu odpowiedniego wywiadu i zbadaniu pacjenta, zaleci dalsze postępowanie lub wypisze skierowanie do specjalisty. Lekarzem zajmującym się chorobami układu pokarmowego jest gastroenterolog.

Jakie objawy z układu pokarmowego powinny nas zaniepokoić?

Rozpoznanie problemów zdrowotnych związanych z układem pokarmowym może być kluczowe dla wczesnego wykrycia chorób i skuteczniejszego leczenia. Istnieje szereg objawów z tego obszaru, które mogą sygnalizować potencjalne zagrożenia dla zdrowia.

Objawy szczególnie niepokojące:

• ból brzucha wybudzający pacjenta w nocy;

• uporczywe wymioty;

• fusowate wymioty;

• ból w nadbrzuszu, szczególnie promieniujący do pleców;

• krew w stolcu;

• biegunka powyżej miesiąca i niedokrwistość;

• niezamierzona utrata wagi.

Jak wygląda diagnostyka chorób układu pokarmowego?

Diagnostyka chorób układu pokarmowego obejmuje szereg różnorodnych badań i technik, które pozwalają lekarzom na skuteczne rozpoznanie oraz monitorowanie schorzeń.

Do najczęstszych badań w praktyce lekarskiej należą:

• badanie endoskopowe - kolonoskopia, gastroskopia;

• badania obrazowe - tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, USG jamy brzusznej;

• badania laboratoryjne - badania krwi np. morfologia, oznaczanie aktywności enzymów wątrobowych, stężenia wskaźników stanu zapalnego czy markerów nowotworowych, badania kału;

• testy immunologiczne - np. testy na alergie pokarmowe;

• badania czynnościowe - np. testy na nietolerancję laktozy czy testy pH;

• badanie histopatologiczne.

Jak zapobiegać występowaniu chorób układu trawiennego?

Zapobieganie chorobom układu pokarmowego to kluczowy element dbania o ogólną kondycję zdrowotną. Unikanie stresu jest istotnym aspektem, ponieważ negatywne wpływy psychicznego napięcia mogą prowadzić do różnorodnych schorzeń układu pokarmowego, takich jak zespół jelita drażliwego czy choroba wrzodowa.

Kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych również odgrywa kluczową rolę w prewencji chorób, obejmującą regularne, zrównoważone posiłki bogate w błonnik, witaminy i składniki mineralne.

Ograniczenie spożycia alkoholu stanowi kolejny istotny krok w utrzymaniu zdrowia układu pokarmowego, ponieważ nadmierne picie może prowadzić do uszkodzeń wątroby, wrzodów, przewlekłego zapalenia trzustki czy nawet rozwoju chorób nowotworowych np.raka przełyku.

Prowadzenie zdrowego trybu życia, obejmujące regularną aktywność fizyczną i unikanie palenia tytoniu, dodatkowo wspiera ogólną odporność organizmu.

Ważnym elementem profilaktyki chorób układu pokarmowego są także regularne badania kontrolne.

Jakie choroby układu trawiennego występują najczęściej?

Współczesny tryb życia, różnorodność diet oraz podłoże genetyczne sprawiają, że choroby układu pokarmowego stają się coraz bardziej powszechne w społeczeństwie. W tym kontekście istnieje szereg schorzeń, które występują znacznie częściej niż inne. Do najczęściej występujących schorzeń układu pokarmowego zalicza się:

• refluks żołądkowo-przełykowy;

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy;

• choroba hemoroidalna;

• biegunki infekcyjne;

• kamica żółciowa.

Stosunkowo często występuje również zespół jelita drażliwego (IBS), choroby wątroby (np. marskość wątroby), nieswoiste choroby zapalne jelit, nietolerancje pokarmowe czy zespół rozrostu bakteryjnego (SIBO).

W odniesieniu do chorób onkologicznych, rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych. W Polsce, według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, rak jelita grubego zajmuje zarówno 3. miejsce u mężczyzn, jak i 3. miejsce u kobiet.

Zobacz także: Objawy chorób wątroby - co może wskazywać na problemy z wątrobą?

Poniżej zostaną omówione choroby, które należą do jednych z najczęściej spotykanych w codziennej praktyce lekarskiej. Choć mogą one dawać uciążliwe objawy, sugerujące różne niepokojące schorzenia (np. hemoroidy mogą być częstem powodem paniki ze względu na pojawiającą się krew w stolcu - objaw alarmowy) stosując odpowiednią farmakoterapię czy zmieniając nawyki żywieniowe, możemy nad nimi zapanować.

Czym jest choroba refluksowa przełyku i jak wygląda jej leczenie?

Choroba refluksowa przełyku (ChRP) to dolegliwość, w której dochodzi do nieprawidłowego zarzucania treścią żołądkową do przełyku, powodując uciążliwe objawy i powikłania.

Najbardziej typowe objawy choroby refluksowej:

• zgaga;

• uczucie cofania się treści żołądkowej do przełyku (nasilające się w pozycji leżącej na wznak, przy pochylaniu się, zwłaszcza po obfitym lub tłustym posiłku);

• puste odbijanie;

• pieczenie za mostkiem;

• ból górnej części brzucha.

Czynniki predysponujące do wystąpienia choroby:

• nieprawidłowa czynność dolnego zwieracza przełyku;

• zaburzenia opróżniania żołądka;

• zaburzenia motoryki przełyku (czyli nieprawidłowa czynność skurczowa przełyku, która umożliwia przechodzenie pokarmu do żołądka) i upośledzony klirens przełykowy;

• zaburzenia integralności błony śluzowej przełyku;

• przepuklina rozworu przełykowego;

• nadwrażliwość przełyku;

• otyłość;

• ciąża.

Istotną rolę w powstawaniu choroby refluksowej mogą również odgrywać leki przyjmowane przez chorego, zwłaszcza doustne środki antykoncepcyjne czy leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym i chorobach płuc.

Rozpoznanie

Lekarz może postawić rozpoznanie na podstawie obrazu klinicznego (w przypadku typowych objawów można rozpoznać ChRP bez wykonywania badań pomocniczych), wyniku badania endoskopowego, monitorowania refluksu (pH-metria lub pH-metria z pomiarem impedancji) i oceny odpowiedzi na leczenie farmakologiczne.

Leczenie

Choroba refluksowa przełyku jest chorobą przewlekłą, dlatego kluczowe jest ciągłe leczenie w celu zmniejszenia dolegliwości i zapobieganiu powikłań. Fundamentem terapii jest modyfikacja stylu życia, która często obejmuje sposób odżywiania się (mniejsze posiłki spożywane częściej, unikanie pokarmów tłustych, mocno przyprawionych, gazowanych napojów, cytrusów, kawy i czekolady), odstawienie używek - papierosów i alkoholu, zmniejszenie wagi w przypadku otyłości.

Leczenie farmakologiczne rozpoczyna się od dobrania leków hamujących wydzielania kwasu żołądkowego (tzw. inhibitorów pompy protonowej, w publikacjach medycznych oznaczanych często skrótem IPP). Leki te stosuje się zwykle raz na dobę, na czczo, w zleconych przez lekarza dawkach standardowych przez 2–4 tygodnie. Czasem dodatkowo stosuje się leki osłaniające błonę śluzową – związki magnezu i glinu.

Kiedy nawet stosowanie maksymalnych dawek leków nie przynosi oczekiwanej poprawy w leczeniu, rozważa się opcję interwencji operacyjnej, jak to ma miejsce w przypadku leczenia choroby refluksowej czy przepukliny rozworu przełykowego. Niemniej jednak, po pewnym czasie od przeprowadzonej operacji, około 50% pacjentów nadal potrzebuje kontynuacji leczenia farmakologicznego.

Czym jest choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy?

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy polega na cyklicznym pojawianiu się wrzodów trawiennych w obrębie żołądka lub dwunastnicy i jest jedną z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego. Występują one u około 5–10% populacji osób dorosłych.

Przyczyną tej dolegliwości jest zaburzona równowaga między czynnikami drażniącymi (kwas solny, pepsyna) i ochronnymi (prawidłowo ukrwiona pokryta śluzem błona śluzowa).

Objawy choroby wrzodowej

Choć zdarza się, że chory nie czuje objawów choroby, do najczęstszych dolegliwości zaliczamy:

• ból o piekącym charakterze;

• dyskomfort w nadbrzuszu, występujący na czczo (tzw. bóle głodowe, często w nocy lub wcześnie rano) lub 1–3 godziny po posiłkach, ustępujący po spożyciu pokarmu lub przyjęciu leków zobojętniających kwas solny;

• uczucie pełności;

• ból w nadbrzuszu (jednak objaw ten jest mało swoisty dla choroby wrzodowej);

• nudności i wymioty.

Najczęstsze przyczyny choroby wrzodowej

Najczęstszą przyczyną choroby wrzodowej jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori, posiadająca właściwości, które umożliwiają jej przetrwanie w kwaśnych warunkach światła żołądka. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy może się również pojawiać na skutek działań niepożądanych przyjmowanych leków, w szczególności niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ).

Do innych czynników mających wpływ na rozwój choroby zalicza się: czynniki genetyczne, stres, picie kawy, palenie papierosów i żółć.

Rozpoznanie

Warunkiem rozpoznania choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy jest stwierdzenie widocznych nadżerek lub blizn podczas badania endoskopowego - gastroskopii. Podczas badania możliwe jest stwierdzenie występowania bakterii Helicobacter pylori i pobranie wycinków do dalszego badania pod mikroskopem.

Aby dokładnie potwierdzić obecność zakażenia bakterią stosuje się takie metody jak: szybki test ureazowy, badanie histopatologiczne czy hodowla bakteryjna.

Leczenie

W kontekście leczenia choroby wrzodowej istnieje konieczność zastosowania kompleksowego podejścia, które obejmuje zarówno eliminację objawów, jak i wspomaganie procesów gojenia się błony śluzowej przewodu pokarmowego. Skuteczne zarządzanie chorobą wrzodową wymaga uwzględnienia wielu czynników, takich jak dieta, farmakoterapia oraz ewentualne interwencje chirurgiczne.

Zalecenia obejmują regularne spożywanie posiłków, zaprzestanie palenia, picia alkoholu i przyjmowania niektórych leków (kwasu acetylosalicylowego i innych NLPZ).

Ze względu na to, że bakteria Helicobacter pylori odpowiada za 75–90% wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka, głównym elementem farmakoterapii jest zastosowanie antybiotyków i leków zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego, co umożliwia eradykację bakterii. W Polsce podstawowy sposób leczenia polega na 14-dniowym przyjmowaniu IPP, cytrynianu bizmutu oraz dwóch antybiotyków – standardowo metronidazolu i tetracykliny.

W razie występowania dokuczliwych objawów choroby wrzodów żołądka - pomocne w przynoszeniu ulgi są dostępne bez recepty leki zobojętniające sok żołądkowy zawierające różne kombinacje związków glinu, wapnia, magnezu i kwasu alginowego lub blokery receptorów histaminowych H2 (famotydyna, ranitydyna).

Leczenie chirurgiczne stosuje się głównie w przypadku występowania powikłań choroby (np. krwotoku czy perforacji).

Czym jest choroba hemoroidalna?

Choroba hemoroidalna to dolegliwość, w której dochodzi do powiększania guzków krwawniczych - naczyniowych jamistych struktur tętniczo-żylnych w kanale odbytu, które wspomagają uszczelnianie odbytu i utrzymanie gazów.

Przyczyna powiększania się guzków nie jest do końca poznana, jednak może to wynikać z współistnienia kilku czynników powiązanych z dietą, trybem życia, wykonywanym zawodem, a także wysiłkiem fizycznym oraz ciążą i porodem.

Choroba może się objawiać krwawieniem z odbytu, wypadaniem guzków poza odbyt oraz świądem i pieczeniem okolicy odbytu. Występujący ból w przebiegu choroby hemoroidalnej, nie jest typowym objawem.

Rozpoznanie

Aby prawidłowo rozpoznać chorobę hemoroidalną, lekarz przeprowadza badanie proktologiczne. Ważne jest, aby wykluczyć inne przyczyny krwawienia np. raka jelita grubego.

Leczenie

Sposób leczenia powinien być dostosowywany do zaawansowania choroby i jej zaawansowania klinicznego.

Leczenie zachowawcze polega na zapobieganiu zaparciom, stosowaniu leków zwiększających napięcie ścian naczyń żylnych i zmniejszające ich przepuszczalność oraz stosowaniu maści i czopków doodbytniczych.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przyniesie oczekiwanych skutków, można zastosować metody mało inwazyjne, takie jak: zakładanie gumowych opasek na hemoroidy („gumkowanie”), skleroterapię polegającą na wstrzykiwaniu środków chemicznych zamykających dopływ krwi do hemoroidów, koagulacja energią cieplną: laserowa, elektrokoagulacja lub koagulacja zimnem, czyli krioterapia lub podwiązanie tętnic doprowadzających krew do hemoroidów.

W zaawansowanych przypadkach niezbędne może się okazać przeprowadzenia operacji wycinania guzków krwawniczych.

Bibliografia

https://www.heel.pl/media/downloads_pdf/heel_pl/lekarze/lymphomyosot/lymphomyosot_znaczenie_ukadu_odpornociowego_przewodu_pokarmowego.pdf

Medycyna Praktyczna [dostęp online styczeń 2024]

https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/146561,choroby-przewodu-pokarmowego-postepy-2015-2016

https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/88022,rak-jelita-grubego-przyczyny-objawy-leczenie-i-rokowania

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.23.3.

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.2.

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.4.6.