Hormonalne metody antykoncepcji dla kobiet

Wskaźnik Pearla - miara skuteczności antykoncepcji

Najniższy i najwyższy wskaźnik Pearla

Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne

Tabletki antykoncepcyjne zawierające gestageny i estrogeny są najczęstszą i jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcji (wskaźnik Pearla 0,1).

Funkcje dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych 

Oprócz ochrony przed zajściem w ciążę dwuskładnikowe preparaty wykazują także inne pozytywne działania: zmniejszają prawdopodobieństwo zachorowania na raka błony śluzowej macicy i jelita grubego, endometriozy i ciąży pozamacicznej. 

Ponadto regulują cykl miesięczny, zmniejszają objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego, dolegliwości bólowe oraz intensywność i długość miesiączki, zmniejszają objawy związane z nadmiarem androgenów (trądzik, nadmierne owłosienie) oraz zwiększają gęstość mineralną kości.

Sposób przyjmowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych

Na rynku dostępne są preparaty jednofazowe (Belara, Atyvia Daily), gdzie stężenie hormonów jest stałe przez cały okres stosowania oraz dwufazowe i trójfazowe (Qlaira) gdzie stężenia hormonów zmieniają się w zależności od momentu cyklu miesiączkowego. 

Tabletki przyjmuje się najczęściej w schemacie 21+7 (przez 21 dni stosuje się tabletki z substancjami czynnymi, później następuje 7 dni przerwy lub  stosowania placebo) oraz 24+4. 

Leki te należy przyjmować regularnie, codziennie, o podobnych porach, dopuszczalne jest maksymalnie 12 godzinne opóźnienie. 

Krwawienie z odstawienia jest zazwyczaj skąpe, bezbolesne i trwa 3-4 dni, pojawia się zazwyczaj 1-2 dni po zakończeniu przyjmowania tabletek zawierających substancje czynne. 

Kto podejmuje decyzję o rozpoczęciu terapii?

Decyzja o rozpoczęciu terapii za pomocą dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych powinna zostać podjęta po badaniu przez ginekologa (badanie ginekologiczne, cytologia, USG dopochwowe, badanie piersi, pomiar ciśnienia) oraz analizie czynników ryzyka zakrzepowo - zatorowego. 

Podczas leczenia wymagana jest regularna konsultacja ginekologiczna.

Najczęstsze działania niepożądane

Najczęstsze działania niepożądane dwuskładnikowej antykoncepcji obejmują: zaburzenia nastroju (w tym depresję), obniżenie libido, wzrost masy ciała, obrzęki, nudności, zaparcia, bóle głowy, tkliwość piersi, zaburzenia miesiączkowania. 

Leki zwiększają ryzyko kamicy pęcherzyka żółciowego, wzrostu ciśnienia tętniczego i glukozy we krwi oraz zaburzeń gospodarki lipidowej.

Wszystkie te metaboliczne działania niepożądane sprzyjają tętniczym zaburzeniom zakrzepowo-zatorowym: zawał (szczególnie u palaczek  >35 r.ż.), udar lub przemijający epizod niedokrwienny.

Stosowanie dwuskładnikowych preparatów antykoncepcyjnych niesie za sobą także ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (zatorowości płucnej, zakrzepicy żył kończyn dolnych), jednak liczba kobiet, których dotknie to powikłanie jest wciąż mniejsza niż oczekiwana liczba przypadków u kobiet w ciąży lub w okresie poporodowym. 

Przy długotrwałym stosowaniu zwiększone jest ryzyko rozwoju raka szyjki macicy, raka piersi oraz łagodnych nowotworów wątroby (gruczolaki). 

Przeciwwskazania do stosowania dwuskładnikowe doustnej antykoncepcji

Do bezwzględnych przeciwwskazań dwuskładnikowej antykoncepcji należą: ciąża lub okres karmienia piersią (do 6 miesięcy po porodzie), niezdiagnozowane krwawienia z dróg rodnych, nowotwór piersi lub inny hormonozależny, zdekompensowana marskość wątroby, nowotwory wątroby, aktualna żylna choroba zakrzepowo - zatorowa lub jej czynniki ryzyka (trombofile np. niedobór białka C, antytrombiny III, mutacja V Leiden, długotrwałe unieruchomienie, wiek >35 r.ż., BMI >30, palenie papierosów, choroba zatorowo - zakrzepowa w najbliższej rodzinie, dyslipidemia, cukrzyca, uszkodzenia zastawek serca oraz zaburzenia rytmu serca), aktualna tętnicza choroba zakrzepowo - zatorowa lub jej czynniki ryzyka (zawał lub udar w przeszłości, zespół antyfosfolipidowy, cukrzyca z powikłaniami naczyniowymi, ciężkie nadciśnienie tętnicze, migrena z aurą, ciężka dyslipoproteinemia). 

Plastry antykoncepcyjne

Jedynym dostępnym antykoncepcyjnym systemem transdermalnym jest Evra. Estrogeny i gestageny w nim zawarte zamiast obciążać żołądek i wątrobę przenikają do krwiobiegu przez skórę. Niestety, w związku z tym grubsza warstwa tkanki tłuszczowej u kobiet ważących >90 kg może zmniejszać skuteczność antykoncepcyjną preparatu. 

Jak stosować system transdermalny?

Plaster należy przykleić na suchą, czystą i niepodrażnioną skórę z wyłączeniem piersi i genitaliów, w miejscu gdzie odzież nie będzie ocierała się o plaster. Zaleca się unikanie stosowania tłustych substancji w okolicy plastra, ponieważ zmniejsza to jego przyczepność. 

Każda utrata kontaktu plastra ze skórą, która trwa dłużej niż 12 godzin może zmniejszać skuteczność ochrony przed ciążą. Każdego ranka i po każdej aktywności fizycznej należy sprawdzać czy plaster nie odkleił się od skóry, co może być uciążliwe przy długotrwałym stosowaniu. 

Jednorazowo przykleja się jeden plaster, który można stosować przez 7 dni. 

Po zużyciu wszystkich 3 sztuk z opakowania następuje tydzień przerwy. W tym czasie, po 1-2 dniach powinno pojawić się skąpe krwawienie z odstawienia trwające 3-4 dni.

Kto może zastosować plastry antykoncepcyjne?

Działania niepożądane, środki ostrożności oraz przeciwwskazania do stosowania plastrów są identyczne jak w przypadku doustnych dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. 

Pierścienie dopochwowe

Pierścienie dopochwowe także uwalniają estrogeny i gestageny z pominięciem przewodu pokarmowego. 

Kto może zastosować pierścień dopochwowy?

Działania niepożądane, środki ostrożności oraz przeciwwskazania związane z ich użytkowaniem są identyczne jak w przypadku doustnych dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. 

Jak stosować krążki antykoncepcyjne?

Przezroczysty i bezbarwny pierścień kobieta zakłada samodzielnie. W tym celu należy przybrać wygodną pozycję np. unieść jedną nogą, przykucnąć lub położyć się, ścisnąć krążek i umieścić go w pochwie tak, by nie przeszkadzał. 

Ring powinien pozostać w ciele przez 3 tygodnie. Usuwa się go z pochwy samodzielnie, tego samego dnia tygodnia i o podobnej porze, w którym był zakładany. Następny tydzień jest czasem przerwy od stosowania systemu. Krwawienie z odstawienia powinno pojawić się po 1-2 dniach od usunięcia pierścienia. 

Jednym z największych ograniczeń w stosowaniu takiej metody antykoncepcji jest konieczność częstego kontrolowania czy pierścień znajduje się w odpowiedniej pozycji, zwłaszcza przed i po stosunku. Skuteczność antykoncepcyjna może ulec osłabieniu jeśli ring wysunął się z pochwy na dłużej niż 3 godziny. 

Stosowanie dodatkowych środków antykoncepcyjnych i środków higieny

Nie zaleca się jednoczesnego stosowania barierowych środków antykoncepcyjnych dla kobiet tj. diafragma, kapturek naszyjkowy czy prezerwatywa dla kobiet. Pierścień może utrudniać prawidłowe umieszczenie tych środków ochrony i zmniejszać ich skuteczność. 

Na bezpieczeństwo i skuteczność antykoncepcji nie ma wpływu stosowanie globulek przeciwgrzybiczych i środków plemnikobójczych. 

Także używanie tamponów jest bezpieczne, jedyne ryzyko wiąże się z przypadkowym wysunięciem systemu terapeutycznego podczas usuwania środka higienicznego.

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne (mini pills) swoje działanie zawdzięczają wyłącznie gestagenom. 

Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne cechują się większą wartością wskaźnika Pearla (0,5) niż dwuskładnikowe preparaty (0,1), tzn. są mniej skuteczne. 

Z drugiej strony mogą stosować je kobiety, które zostały zdyskwalifikowane z możliwości przyjmowania dwuskładnikowych leków tj. podczas karmienia piersią, panie >35 r.ż, palące papierosy, cierpiące na nadciśnienie tętnicze, toczeń rumieniowaty układowy (SLE), migrenę, dyslipidemię lub cukrzycę z powikłaniami naczyniowymi.

W jaki sposób przyjmuje się jednoskładnikową antykoncepcję?

Leki te przyjmuje się w systemie ciągłym, tzn. wszystkie tabletki zawierają niezmienną ilość hormonów, nie przewiduje się przerw pomiędzy kolejnymi blistrami, nie obserwuje się krwawienia z odstawienia. 

Tabletki należy przyjmować codziennie, o podobnej porze, dopuszczalne jest jedynie 3 godzinne opóźnienie.

Działania niepożądane leku

Gestageny chronią przed zajściem w ciążę poprzez zagęszczenie śluzu szyjkowego oraz wpływ na endometrium, ale nie zawsze prowadzą do zahamowania owulacji. To powoduje, że podczas terapii może pojawić się nieregularne krwawienie i plamienie z dróg rodnych. 

Do innych częstych działań niepożądanych zaliczamy także tkliwość piersi, zmiany skórne, bóle głowy, nudności, zwiększenie łaknienia i masy ciała, zmniejszenie libido, spadki nastroju. 

W odróżnieniu od dwuskładnikowych preparatów ryzyko zakrzepowo-zatorowe jest tu znacznie mniejsze.

Przeciwwskazania do stosowania leków

Iniekcje domięśniowe

Iniekcje domięśniowe roztworu zawierającego wyłącznie gestagen są dosyć tanią i skuteczną metodą antykoncepcyjną (wskaźnik Pearla - 0,3). 

Największą wadą tego produktu jest jego trudna odwracalność, po zaprzestaniu przyjmowania leku płodność może wracać przez kilka / kilkanaście kolejnych miesięcy. 

W jaki sposób stosuje się zastrzyki antykoncepcyjne?

Zastrzyk zapewnia ochronę przed ciążą na 3 miesiące, po 90 dniach należy ponowić iniekcję. 

Podczas trwania ochrony antykoncepcyjnej nie występuje krwawienie z odstawienia, jednak może zdarzyć się nieregularne krwawienie lub plamienie z pochwy.

Kto może zastosować zastrzyki antykoncepcyjne?

Implant podskórny - najnowsze hormonalne metody antykoncepcji dla kobiet

Jest to stosunkowo młoda i mało popularna metoda antykoncepcji, ale istnieją szanse, że dzięki swoim zaletom szybko podbije rynek. Zapewnia ona długotrwałą ochronę przed ciążą i nie wymaga jakiegokolwiek wkładu własnego. Ponadto charakteryzuje się najniższym wskaźnikiem Pearla spośród wszystkich dostępnych metod antykoncepcji - 0,05. 

Największą wadą tej metody jest jej duży jednorazowy koszt.

Sposób użycia implantu

Implant ma postać 4 cm drucika, który ginekolog umieszcza pod skórą w okolicy bicepsa. Jest to zabieg bezkrwawy i bezbolesny, a ciało obce jest prawie niewidoczne, choć można je wyczuć. 

Produkt uwalnia hormony z grupy gestagenów zapewniając ochronę antykoncepcyjną nawet przez 3 lata, choć trzeba pamiętać, że u kobiet otyłych konieczne może być wcześniejsze jego usunięcie. 

Implant można wyjąć w każdej chwili, a płodność wraca zazwyczaj w ciągu kilku dni. 

Kto może zastosować implant antykoncepcyjny?

Przeciwwskazania, działania niepożądane i środki ostrożności przy stosowaniu tej metody antykoncepcji są identyczne jak w przypadku jednoskładnikowych tabletek. 

Mogą stosować je panie karmiące piersią, >35 r.ż, palące papierosy, cierpiące na nadciśnienie tętnicze, toczeń rumieniowaty układowy (SLE), migrenę, dyslipidemię lub cukrzycę z powikłaniami naczyniowymi. 

Jeśli na implant zdecyduje się kobieta karmiąca piersią, ważne jest by od porodu minęło co najmniej 6 tygodni. Hormony nie wpływają na jakość kobiecego mleka, ale zalecane jest by uważnie obserwować rozwój i przyrost masy ciała niemowlęcia.

Wkładki wewnątrzmaciczne

Czym jest wkładka i jak się ją stosuje?

Wkładka wewnątrzmaciczna jest elastycznym przedmiotem w kształcie litery T lub S, który ginekolog wsuwa za pomocą aplikatora do jamy macicy. Implantacja wkładki powinna odbyć się podczas miesiączki, trwa kilkanaście minut i nie wymaga znieczulenia. 

Lekarz po wykluczeniu ciąży i zmian organicznych zniekształcających macicę implantuje spiralę, po czym odcina nitki pozostawiając widoczne 1,5-2 cm, za które będzie mógł złapać podczas usuwania produktu. Sznureczki można wyczuć wkładając dwa palce do pochwy, jednak nie powodują ona dyskomfortu w codziennym funkcjonowaniu czy współżyciu. 

Czas działania spirali wewnątrzmacicznej

Decyzja o zastosowaniu wkładki wewnątrzmacicznej naraża pacjentkę na dosyć wysokie jednorazowe koszty, jednak antykoncepcja ma tu charakter długotrwały, spiralę należy wymieniać co 3-5 lat. 

Po usunięciu wkładki można zaimplementować kolejną na ten samej wizycie, jednak zalecane jest 1-2 miesięcy przerwy. Wkładkę można usunąć w każdym momencie, jednak ważne jest by przez 2-3 dni przed powstrzymać się od współżycia. 

Powrót płodności przebiega w ciągu miesiąca. 

W jaki sposób działa wkładka wewnątrzmaciczna?

Ciało obce wewnątrz jamy macicy wywołuje jałowy stan zapalny, co stwarza niekorzystne warunki do przeżycia komórek rozrodczych. 

Tradycyjna wkładka nie ma działania hormonalnego, wydziela wyłącznie jony miedzi. Te hamują przemiany błony śluzowej macicy i zmniejszają przeżycie plemników. Jest to metoda najmniej skuteczna ze wszystkich hormonalnych metod antykoncepcji (wskaźnik Pearla - 0,8). 

Wkładka z lewonogestrelem jest produktem nowszej generacji, gestageny dodatkowo zagęszczają śluz szyjkowy oraz mają wpływ na błonę śluzową macicy. Ponadto zmniejszają dolegliwości bólowe i nasilenie krwawienia w stanach tj. endometrioza i mięśniaki macicy. Metoda ta ma dużą skuteczność (wskaźnik Pearla - 0,2). 

Działania niepożądane wkładki wewnątrzmacicznej

Zabieg jest bezpieczny, jednak istnieje ryzyko przebicia ściany macicy. Wkładka może się też przemieścić lub wysunąć, dlatego konieczna jest regularna kontrola jej położenia za pomocą USG. 

Działania niepożądane obejmują zmiany nastroju, osłabienie libido, zmiany skórne, wzrost masy ciała, bóle głowy. Istnieje niewielkie ryzyko żylnej choroby zakrzepowo- zatorowej. Wkładki zwiększają ryzyko ciąży pozamacicznej oraz zapalenia narządów miednicy mniejszej. 

Podczas używania wkładki miedzianej pacjentka ma naturalne krwawienia miesięczne, jednak istnieje szansa, że zwiększy się ich intensywność i czas trwania. W przypadku wkładki z lewnogestrelem obecność krwawienia zależy od stężenia hormonów - niskie dawki (zalecane u kobiet, które nie rodziły) nie hamują miesiączki, wyższe dawki niemal całkowicie ją zatrzymują.

Przeciwwskazania do stosowania wkładki wewnątrzmacicznej

Wkładka przeciwwskazana jest w ciąży i w okresie <4 tygodnie po porodzie, przy ciążowej chorobie trofoblastycznej, nowotworach szyjki macicy, endometrium, jajnika, przy zniekształceniach macicy (wrodzonych lub nabytych), podczas zapalenia narządów miednicy mniejszej lub ropnego zapalenia szyjki macicy, przy niezdiagnozowanych krwawieniach z dróg rodnych oraz jeśli pacjentka jest uczulona na miedź.