Czy tabletki antykoncepcyjne zwiększają ryzyko zachorowania na raka?

Czym są tabletki antykoncepcyjne?

Tabletki antykoncepcyjne są lekami przyjmowanymi w celu zapobiegania zajścia w ciążę. Ich główne działanie polega na zahamowaniu owulacji oraz wpływie na szyjkę macicy, co uniemożliwia zapłodnienie przez plemniki.

Najpopularniejsze tabletki antykoncepcyjne zawierają estrogeny i progesteron lub ich pochodne i na ich efektach skupia się ten artykuł. Tabletka jednoskładnikowa, tzw. mini-pill zawiera tylko progesteron lub jego pochodną. Więcej o tabletkach antykoncepcyjnych przeczytasz tutaj.

Skąd wiemy, jakie jest ryzyko zachorowania na raka u kobiet stosujących antykoncepcję?

Informacje dotyczące wpływu tabletek antykoncepcyjnych na ryzyko rozwoju choroby nowotworowej znane są dzięki przeprowadzanym badaniom naukowym. Aby badania te były wiarygodne, muszą być przeprowadzane na dużych grupach badanych w odniesieniu do grupy kontrolnej (nieprzyjmującej antykoncepcji hormonalnej).

Na ryzyko wystąpienia wielu chorób nowotworowych w ogromnej mierze wpływa ogólnie pojęty tryb życia. Wyniki poszczególnych badań mogą być odpowiednio sumowane i porównywane w tzw. metaanalizach, co pozwala na wyciągnięcie pewniejszych wniosków niż podczas analizowania badań pojedynczo.

Hormonalne metody antykoncepcji a rak piersi

Wpływ antykoncepcji hormonalnej na występowanie raka piersi wciąż nie został określony z dużą precyzyjnością. Zależnie od badań wykazano, że doustne środki antykoncepcyjne albo nie mają znaczenia, albo zwiększają ryzyko rozwoju raka piersi w niewielkim stopniu, albo w niewielkim, ale znaczącym stopniu.

Duże prospektywne badanie w Danii, opublikowane w 2017 roku w jednym z najważniejszych pism naukowych na świecie New England Journal of Medicine, oceniające nowoczesne środki antykoncepcyjne, wykazało ok. 20% wzrost relatywnego ryzyka zachorowania na raka piersi u kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną (lub tych, które niedawno ją odstawiły) w porównaniu do kobiet, które nigdy jej nie stosowały.

Wzrost ryzyka wahał się od 0 do nawet 60% w zależności od tego, jakie środki były zastosowane. Ryzyko zachorowania wzrastało wraz z długością stosowania antykoncepcji.

Starsze badanie z 2002 roku wykazywało, że rak piersi nie występował znacząco częściej ani rzadziej u pacjentek przyjmujących antykoncepcję hormonalną.

Przypuszczalnie wśród nosicielek mutacji genu BRCA1 lub BRCA2, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju raka piersi, ryzyko to również niewiele wzrasta.

Bywa, że komórki raka piersi mają w swojej budowie zawarte receptory dla estrogenów. Z jednej strony pozwala to na szukanie skutecznych metod leczenia, ale z drugiej zewnętrzne źródła estrogenów - w tym antykoncepcja hormonalna - mogą pobudzać wzrost nowotworu i potencjalnie zwiększać ryzyko zachorowania.

Co istotne, znane są inne czynniki, które w zdecydowanie większym stopniu wpływają na zwiększenie ryzyka zachorowania na raka piersi, m.in. zwiększona ilość tkanki tłuszczowej, która jest hormonalnie czynna i wytwarza m.in. estrogeny.

Doustna antykoncepcja a rak szyjki macicy

Dość niepewne dane pokazują, że kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną przez 5 lub więcej lat mają większe ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy niż kobiety, które nigdy nie stosowały takiej metody. Ryzyko to spada z czasem po odstawieniu tabletek.

Jednocześnie wiadomo, że najważniejszym czynnikiem ryzyka związanym z rakiem szyjki macicy jest infekcja HPV (wirusem brodawczaka ludzkiego), a konkretnie jego typami onkogennymi. Przedłużona infekcja HPV jest przyczyną ogromnej większości raków szyjki macicy.

Dzięki postępom nauki rak szyjki macicy to jeden z nowotworów, przed którym możemy się w ogromnej mierze uchronić dzięki szczepieniom ochronnym - szacuje się, że do 2035 roku dzięki powszechnym szczepieniom Australia będzie w zupełności wolna od raka szyjki macicy.

Możliwe jest, że tabletki antykoncepcyjne zmieniają podatność komórek szyjki macicy na przetrwałą infekcję HPV i mogą ją ułatwić. W celu ochrony przed zachorowaniem na nowotwór szyjki macicy warto jednak skupić się na profilaktyce samego zakażenia.

Doustne środki antykoncepcyjne a rak trzonu macicy

Kobiety przyjmujące antykoncepcję w postaci hormonalnych środków doustnych cieszą się niższym ryzykiem zachorowania na raka endometrium (raka trzonu macicy). Ryzyko to zmniejsza się o co najmniej 30% (nawet do 50%) i jest tym większe, im dłużej stosowana jest antykoncepcja.

Ponadto efekt ochronny utrzymuje się mimo odstawienia tabletek przez około 10 lat. Redukcja ryzyka była szczególnie wyrażona u pacjentek otyłych, rzadko uprawiających aktywność fizyczną i palaczek tytoniu. Spadek ryzyka jest związany z hamującym wpływem na mnożenie się komórek endometrium macicy.

Antykoncepcja a ryzyko rozwoju raka jajnika

Kobiety stosujące pigułki antykoncepcyjne mają od 30 do nawet 50% mniejsze ryzyko zachorowania na raka jajnika niż kobiety, które nigdy nie stosowały doustnych środków antykoncepcyjnych. Ten pozytywny efekt wzmacnia się wraz z czasem przyjmowania pigułek antykoncepcyjnych i utrzymuje się do 25 lat po zaprzestaniu ich przyjmowania.

Efekt ochronny jest widoczny także u kobiet będących nosicielkami mutacji genu BRCA1 lub BRCA2, związanego z podwyższonym ryzykiem wystąpienia choroby. Jest to prawdopodobnie efekt zmniejszenia liczby owulacji w ciągu życia kobiety i wynikającą z tego zmniejszoną ekspozycją na hormony płciowe.

Doustne środki antykoncepcyjne a rak jelita grubego

Choć może się to wydawać mało intuicyjne, doustne środki antykoncepcyjne mogą wpływać także na inne choroby nowotworowe, niezwiązane z układem rozrodczym. Okazuje się, że przyjmowanie antykoncepcji wiąże się ze spadkiem ryzyka zachorowania na raka jelita grubego o 15 do 20%.

Rak jelita grubego należy do trzech najczęstszych nowotworów występujących u kobiet w Polsce (na świecie to drugi najczęstszy nowotwór u kobiet). Pozytywny wpływ antykoncepcji hormonalnej jest prawdopodobnie związany z obniżeniem poziomu kwasów żółciowych we krwi.

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej powinno odbywać się pod stałym nadzorem lekarza. W trakcie stosowania tabletek antykoncepcyjnych powinniśmy pamiętać o profilaktyce chorób zarówno nowotworowych, jak i np. wenerycznych.

Wizyty u lekarza, np. celem przedłużenia wybranej metody antykoncepcji, stają się również okazją do częstszego badania oraz ewentualnego zgłoszenia niepokojących objawów.

Podczas dobierania odpowiedniej metody antykoncepcji warto wziąć pod uwagę wszelkie pozytywne i negatywne skutki związane z taką formą ochrony przed zajściem w ciążę. Należy być także świadomym wszelkich chorób w rodzinie, które przez podłoże genetyczne mogą mieć wpływ również na nasze życie.