O czym warto wiedzieć przed rozpoczęciem antykoncepcji hormonalnej?

Jaki jest skład pigułek antykoncepcyjnych?

Antykoncepcja hormonalna to forma ochrony przed zajściem w ciążę, która bazuje na wpływie sztucznych hormonów na organizm kobiety. Syntetyczne hormony działają podobnie jak kobiece hormony płciowe.

Każda antykoncepcja hormonalna, niezależnie od tego czy to tabletki jednoskładnikowe, dwuskładnikowe, plastry czy zastrzyki, ma komponentę gestagenną - syntetyczny odpowiednik naturalnego progestagenu. To głównie gestageny warunkują działanie antykoncepcyjne. Istnieją dwa rodzaje gestagenów - pochodne 19-nortestosteronu i pochodne 17-OH-progesteronu.

Środki antykoncepcyjne mogą zawierać sam gestagen lub gestagen w połączeniu z hormonem z grupy estrogenów - najczęściej z etynyloestradiolem.

Mechanizm działania antykoncepcji hormonalnej

Działanie antykoncepcji hormonalnej polega na wprowadzeniu do organizmu sztucznych hormonów, które wyhamowują oś podwzgórze-przysadka-jajniki, hamują owulację i zapobiegają zajściu w ciążę.

Działanie składnika gestagennego polega na zmniejszeniu wydzielania hormonu luteinizującego (LH) z przysadki mózgowej, a tym samym hamowaniu owulacji. Wykazuje też atroficzny wpływ na endometrium, zmniejsza perystaltykę jajowodów oraz zwiększa gęstość i lepkość śluzu szyjkowego, co utrudnia ruch plemników w drogach rodnych kobiety.

Działanie składnika estrogennego polega głównie na zmniejszeniu wydzielania hormonu folikulotropowego (FSH), a tym samym hamowaniu wzrostu pęcherzyka jajnikowego. Etynyloestradiol zapobiega również nieregularnym krwawieniom.

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej

Tabletki antykoncepcyjne - występują dwa główne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych, te które zawierają wyłącznie gestagen - tabletki jednoskładnikowe (tak zwane "mini pill") albo gestageny i estrogeny - tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe. Tabletki dwuskładnikowe dzielą się również na mono-, dwu- lub trójfazowe - podział zależy od tego czy każda pigułka zawiera taką samą czy zmienną ilość hormonów. W przypadku tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych dwu- i trójfazowych efekt działania symuluje przebieg naturalnego cyklu miesiączkowego.

Plastry antykoncepcyjne zawierają zarówno gestageny jak i estrogeny. Plastry nakleja się raz na tydzień, po 3 tygodniach następuje 7-dniowa przerwa.

Antykoncepcyjny krążek dopochwowy, nazywany również ringiem hormonalnym, to antykoncepcja w formie pierścienia z tworzywa sztucznego, z którego pod wpływem temperatury ciała uwalnia się stała dawka hormonów. Zakłada się go raz na 3 tygodnie, po czym następuje przerwa.

Implanty antykoncepcyjne to mały, elastyczny pręcik wszczepiany pod skórę na wewnętrznej części ramienia. Implant zawiera syntetyczny progesteron. Wykazuje on 3-letnią skuteczność.

Zastrzyki hormonalne to metoda antykoncepcji hormonalnej, która polega na podawaniu domięśniowym gestagenu raz na 12 tygodni.

System domaciczny to wkładka domaciczna z wbudowanym zbiornikiem, który wydziela hormon gestagenowy - lewonorgestrel. Wkładkę należy wymienić po 3 do 5 latach.

Skuteczność antykoncepcji hormonalnej

Hormonalne preparaty antykoncepcyjne mają wysoką skuteczność zapobiegania ciąży. Do oceny skuteczności różnych form antykoncepcji najczęściej używa się wskaźnika Pearla. Mówi on o liczbie ciąż na 100 kobiet stosujących daną metodę antykoncepcji przez okres 1 roku. Im niższy indeks Pearla tym skuteczność antykoncepcji hormonalnej jest większa. Często podaje się dwie wartości tego wskaźnika dla każdej z metod zapobiegania ciąży - najniższy spodziewany oraz rzeczywisty. Indeks Pearla rzeczywisty to taki, który uwzględnia błędy pacjentek przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej.

Metodą antykoncepcyjną cechującą się największą skutecznością jest implant z gestagenem i jego wskaźnik Pearla wynosi 0,05. Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych jest oceniana na 0,1 (dwuskładnikowe) i na 0,5 (jednoskładnikowe). Plastry antykoncepcyjne i krążki dopochwowe mają wskaźnik Pearla równy 0,5, wkładki domaciczne z lewonorgestrelem 0,2, a zastrzyk hormonalny 0,3.

Najniższy spodziewany wskaźnik Pearla dla antykoncepcji hormonalnej nie przekracza 1 - czyli nie więcej niż 1 kobieta na 100 zajdzie w ciążę w ciągu 1 roku stosowaniu antykoncepcji hormonalnej.

Tabletki antykoncepcyjne - wady i zalety.

Najpopularniejszą formą antykoncepcji hormonalnej są tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe i dwuskładnikowe.

Ta metoda antykoncepcji cechuje się wysoką skutecznością. Są one również wygodne w stosowaniu - występują w formie doustnej, nie trzeba o nich pamiętać podczas aktywności seksualnej. Po odstawieniu pigułek antykoncepcyjnych powrót płodności jest stosunkowo szybki. Doustna antykoncepcja hormonalna, poza ochroną przed zajściem w ciążę, wywiera też inne korzystne efekty - zmniejsza częstość występowania raka jajnika i endometrium, zapalenia przydatków i torbieli czynnościowych jajnika. Tabletki antykoncepcyjne pomagają także w łagodzeniu obfitych, bolesnych miesiączek. Antykoncepcja hormonalna zmniejsza dolegliwości związane z zespołem napięcia przedmiesiączkowego.

W przypadku tabletek jednoskładnikowych, zawierających jedynie gestagen, jest możliwość stosowania ich przez okres karmienia piersią od 6 tygodnia po porodzie.

Niestety tabletki antykoncepcyjne mogą mieć też negatywny wpływ na organizm. Skutki uboczne, które pojawiają się najczęściej to bóle głowy, powiększenie i tkliwość piersi, nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych czy chwiejność emocjonalna. Bardzo często zdarza się jednak, że te działania niepożądane znikają lub znacznie zmniejszają swoje nasilenie w trakcie kolejnych cykli stosowania pigułek antykoncepcyjnych.

Wśród działań niepożądanych antykoncepcji hormonalnej w świadomości społeczeństwa funkcjonuje również choroba zakrzepowo-zatorowa. Zarówno komponenta estrogenowa, jak i progestagenowa mogą zwiększać krzepliwość krwi i powodować choroby takie jak zakrzepica żył głębokich czy zatorowość płucna.

Wykazano również zwiększenie ryzyka raka szyjki macicy w grupie kobiet zakażonych wirusem HPV, które równocześnie przyjmują antykoncepcję hormonalną.

Estrogeny zawarte w takich formach antykoncepcji hormonalnej jak tabletki dwuskładnikowe, plastry i krążki antykoncepcyjne mogą zaburzać transport żółci i zwiększać stężenie trójglicerydów we krwi.

Wybór metody antykoncepcji hormonalnej

Aktualnie kobiety mogą wybierać spośród różnorodnych form antykoncepcji. Nawet w obrębie doustnej antykoncepcji można przebierać wśród licznych preparatów antykoncepcyjnych. Dobór odpowiedniej metody antykoncepcji, oczywiście w porozumieniu z lekarzem, wpływa pozytywnie na komfort życia i zdrowie pacjentki.

Mając na względzie możliwe skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej, przed wyborem preparatu i rozpoczęciem stosowania antykoncepcji należy wziąć pod uwagę predyspozycje do wystąpienia działań niepożądanych i innych przeciwwskazań. Każda forma antykoncepcji hormonalnej ma określone przeciwwskazania, o które warto zapytać lekarza ginekologa lub przeczytać ulotkę danego preparatu.

Podczas doboru antykoncepcji ważna jest obecność ewentualnych przeciwwskazań oraz skuteczność preparatu, równie istotne są jednak osobiste preferencje pacjentki. Jeśli pacjentka twierdzi, że zdarza jej się zapomnieć o codziennym braniu leków, warto zastanowić się nad parenteralną formą zapobiegania ciąży. Tak samo w przypadku, kiedy kobieta zgłasza stosunkowo częste zaburzenia jelitowo-żołądkowe - w przypadku wymiotów skuteczność doustnej antykoncepcji może być zmniejszona.

By zapewnić skuteczność antykoncepcji, potrzebna jest regularność w jej stosowaniu. Jednakże prędzej czy później prawie każda kobieta stosująca doustną antykoncepcję hormonalną zapomni o przyjęciu tabletki antykoncepcyjnej. Takie sytuacje się zdarzają! Na szczęście w ulotce każdego preparatu antykoncepcyjnego dostępne są instrukcje co robić w takim przypadku.

Wiek pacjentki, palenie papierosów oraz wcześniejsze ciąże również mają wpływ na wybór metody antykoncepcji hormonalnej.

Ważna jest też kwestia najbliższych planów prokreacyjnych. Po odstawieniu tabletek antykoncepcyjnych płodność wraca do naturalnego stanu stosunkowo szybko, już w pierwszych 1-3 miesiącach po zakończeniu terapii. Z kolei w przypadku zastrzyków hormonalnych okres ten może trwać nawet rok. Jeśli pacjentka planuje posiadanie potomstwa w najbliższej przyszłości, nie zaproponujemy jej również długotrwałych metod antykoncepcji tj. wkładka domaciczna czy implant. Oczywiście oba te wyroby medyczne można usunąć w dowolnym momencie, jeśli pacjentka zmieni zdanie co do chęci posiadania potomstwa.

Antykoncepcja hormonalna działa ogólnoustrojowo, z tego względu należy zwrócić uwagę na obecność odchyleń nie tylko w układzie rozrodczym kobiety, ale także w innych układach. Przy wyborze metody antykoncepcji trudności mogą sprawiać stany takie jak nadciśnienie tętnicze, choroby przewodu pokarmowego czy obecny rak piersi.

Należy pamiętać, że żaden rodzaj antykoncepcji hormonalnej nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. W tym celu należy stosować antykoncepcję mechaniczną w postaci prezerwatywy.

Przeciwwskazania do stosowania antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna, jak każda terapia, ma swoje przeciwwskazania. Należy pamiętać, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej wywiera wpływ na cały organizm kobiety.

Przeciwwskazania bezwzględne to przede wszystkim ciąża lub możliwość ciąży oraz nadwrażliwość na składniki preparatu antykoncepcyjnego.

Jeśli u pacjentki występują nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, których etiologia jest nieznana, czynna lub przebyta zakrzepica żylna i tętnicza, nowotwory hormonozależne np. rak piersi, w błonie śluzowej macicy, znaczne odchylenia w lipidogramie lub choroby wątroby, antykoncepcja hormonalna nie jest wskazana. Długotrwałe unieruchomienie, które dodatkowo zwiększa ryzyko zaburzeń zakrzepowych jest również przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej. Jeśli te stany pojawiłyby się w trakcie stosowania antykoncepcji, należy o tym fakcie poinformować lekarza ginekologa, który rozważy konieczność zmiany formy terapii.

O czym należy pamiętać w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej należy pamiętać przede wszystkim o regularności terapii. Nie należy pomijać kolejnych dawek leku ani samodzielnie zmieniać schematu dawkowania, gdyż grozi to osłabieniem skuteczności antykoncepcji.

Należy również systematycznie uczęszczać na wizyty do ginekologa w celu monitorowania bezpieczeństwa terapii. Lekarz wykona badanie ginekologiczne z oceną szyjki macicy, może zlecić badania laboratoryjne i obrazowe np. USG piersi.

Do lekarza należy zgłosić się również w przypadku wystąpienia działań niepożądanych preparatu antykoncepcyjnego oraz w przypadku rozpoczęcia terapii innymi lekami. Lekarz oceni ewentualne interakcje między preparatami i zdecyduje o kontynuacji, zmianie lub odstawieniu antykoncepcji hormonalnej.

Pacjentka powinna również pamiętać, by wykonywać regularnie samodzielne badanie piersi.