Co warto wiedzieć o antykoncepcji dla kobiet z PCOS?

Czym jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników, znany również jako PCOS (ang. Polycystic Ovary Syndrome) jest najczęstszym zaburzeniem hormonalnym, które dotyka kobiety w wieku rozrodczym, a także częstą przyczyną niepłodności.

Nazwę zawdzięcza charakterystycznemu obrazowi jajników widocznym w USG - obserwujemy wówczas powiększone jajniki zwierające liczne pęcherzyki wypełnione płynem.

Jakie są przyczyny PCOS?

Mechanizm powstawania zespołu policystycznych jajników (PCOS) nie jest do końca poznany. To złożony proces spowodowany działaniem czynników genetycznych, endokrynologicznych, środowiskowych i metabolicznych.

Poniżej przedstawimy kilka najważniejszych czynników w patogenezie PCOS:

• nadmierna produkcja androgenów (hiperandrogenizm) - jajniki fizjologicznie produkują pewne ilości androgenów. Jednak u kobiet z PCOS, nadmierna produkcja tych hormonów (zwłaszcza testosteronu) może prowadzić do zaburzeń owulacji, nieregularnych cykli menstruacyjnych, hirsutyzmu (nadmiernego owłosienia) oraz trądziku;

• nieprawidłowości w produkcji hormonów gonadotropowych - zbyt wysoki poziom LH (hormon luteinizujący) i zachwiana proporcja FSH (hormon folikulotropowy) do LH także mogą zaburzać proces owulacji i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych;

• insulinooporność - to stan zmniejszonej wrażliwości tkanek obwodowych organizmu na insulinę, co następnie prowadzi do zwiększonego wydzielania insuliny przez komórki beta trzustki, gdyż narząd ten próbuje zrekompensować niedostateczne działanie tego hormonu. Wysoki poziom insuliny może stymulować jajniki do produkcji nadmiernych ilości androgenów, co z kolei zaburza równowagę hormonalną u kobiety.

Zespół policystycznych jajników najprawdopodobniej może być dziedziczny i ujawniać się u pacjentek narażonych w okresie płodowym na zbyt dużą ilość hormonów męskich.

Jakie są objawy PCOS?

Objawy, które mogą niepokoić kobiety cierpiące na zespół policystycznych jajników to głównie:

• zaburzenia miesiączkowania - zbyt rzadkie (w odstępach dłuższych niż 35 dni) lub nieregularne cykle menstruacyjne, może występować także wtórny brak miesiączki, z czym wiążą się zaburzenia lub całkowity brak owulacji;

• problemy z zajściem w ciążę - spowodowane opisanymi powyżej zaburzeniami cyklu owulacyjnego. Wiele kobiet dopiero w momencie wystąpienia problemów z płodnością i ich diagnostyki dowiaduje się o PCOS;

• insulinooporność i hiperinsulinemia (zwiększone wydzielanie insuliny)

• hirsutyzm - nadmierne owłosienie w miejscach typowych dla mężczyzn (twarz, klatka piersiowa, uda, pośladki), spowodowane nadmiarem androgenów w organizmie kobiety;

• trądzik;

• przetłuszczanie się skóry i włosów;

• łysienie androgeniczne, czyli typu męskiego;

• nieprawidłowa tolerancja glukozy i cukrzyca typu 2

• otyłość centralna, inaczej nazywana otyłością brzuszną - jest związana z insulinoopornością. Natomiast nie wyklucza to występowania tego zespołu także u szczupłych kobiet;

• rogowacenie ciemne - obecność pogrubionej i nadmiernie pigmentowanej skóry o kolorze brązowym najczęściej w okolicach pach, szyi czy dłoni. Również wiąże się z insulinoopornością.

Należy jednak pamiętać, że objawy zespołu policystycznych jajników mogą być zróżnicowane, a ich nasilenie zależy od stopnia zaburzeń hormonalnych występujących u konkretnej pacjentki.

Jeżeli rozpoznajesz u siebie objawy mogące sugerować PCOS, udaj się do ginekologa, który przeprowadzi dokładny wywiad oraz wykona wszelkie niezbędne badania w celu postawienia odpowiedniej diagnozy oraz wdroży adekwatne leczenie.

Jak stawia się diagnozę PCOS?

Rozpoznanie zespołu policystycznych jajników opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym oraz badaniu ginekologicznym.

W trakcie wizyty lekarz będzie pytał o symptomy pacjentki, historię jej menstruacji (np. czy w przeszłości występowały regularne krwawienia miesiączkowe), ewentualne zaburzenia hormonalne, istniejące schorzenia, a także o przypadki podobnych objawów w rodzinie.

Dodatkowo, przeprowadzi badanie ultrasonograficzne przezpochwowe, które pozwoli ocenić stan narządów rozrodczych oraz wykryć ewentualne oznaki zespołu policystycznych jajników, takie jak powiększone jajniki czy obecność pęcherzyków charakterystycznych dla tej choroby.

Do diagnostyki PCOS lekarze używają kryteriów rotterdamskich. Aby potwierdzić zespół policystycznych jajników, u pacjentki muszą być spełnione 2 z 3 wymienionych kryteriów:

• obecność objawów klinicznych hiperandrogenizmu (hirsutyzm, trądzik, łysienie androgeniczne),

• rzadkie owulacje lub ich brak,

• charakterystyczny obraz policystycznych jajników na USG.

W badaniach dodatkowych często wykorzystuje się także badania pozwalające oszacować ryzyko sercowo-naczyniowe tj. doustny test obciążenia glukozą (OGTT) oraz profil lipidowy, oceniający poziom cholesterolu, trójglicerydów i lipoprotein.

Każdorazowo należy również wykluczyć inne zaburzenia hormonalne, m.in. zespół Cushinga, choroby tarczycy, wrodzony przerost nadnerczy, hiperprolaktynemię oraz obecność guzów wydzielających męskie hormony płciowe.

Sama obecność policystycznych jajników stwierdzona w badaniu USG nie jest tożsama z rozpoznaniem PCOS – taki obraz występuje u ponad 20% zdrowych kobiet, a same policystyczne jajniki występują u ok. 80% kobiet chorujących na PCOS.

Jakie są metody leczenia PCOS?

Leczenie zespołu policystycznych jajników (PCOS) jest ukierunkowane na zarządzanie objawami oraz minimalizowanie ryzyka powikłań zdrowotnych. Nie ma leczenia przyczynowego. Poniżej przedstawiamy dostępne sposoby terapii:

1. Zmiana stylu życia. Jeśli pacjentka jest otyła, pierwszym krokiem powinna być dla niej modyfikacja stylu życia i utrata wagi poprzez zmianę diety, zniwelowanie niezdrowych nawyków żywieniowych oraz wdrożenie regularnej aktywności fizycznej. Skutkiem takich działań powinno być zmniejszenie insulinooporności oraz w konsekwencji złagodzenie objawów zespołu. Sama zmiana diety u niektórych osób może spowodować znaczną poprawę.

2. Tabletki antykoncepcyjne . Jeśli zmiana stylu życia nie przyniesie oczekiwanych rezultatów, ginekolog może zalecić kobietom leczenie hormonalne - dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne zawierające w swoim składzie syntetyczne odpowiedniki estrogenu i progestagenu, które powinny uregulować cykle menstruacyjne oraz zmniejszyć objawy hiperandrogenizmu. Tabletki antykoncepcyjne zmniejszają również ryzyko przerostu i raka endometrium, na które pacjentki z PCOS są szczególnie narażone. Trzeba jednak pamiętać, że te leki mogą być zapisane tylko pacjentkom, które nie planują w najbliższym czasie zachodzić w ciążę!

3. Antyandrogeny. Można stosować też same antyandrogeny, czyli np. finasteryd czy spironolakton. Wykazują one działanie antyandrogenne, czyli redukują objawy podwyższonego stężenia androgenów we krwi, takie jak hirsutyzm, trądzik czy łysienie typu męskiego. Trzeba pamiętać, że podczas ich stosowania obowiązkowo trzeba także przyjmować skuteczną antykoncepcję, gdyż leki te niekorzystnie działają na płód płci męskiej.

4. Metformina jest to lek przeciwcukrzycowy, który jest wykorzystywany pomocniczo u kobiet z PCOS. Działanie metforminy jest wielotorowe - zmniejsza wytwarzanie glukozy w wątrobie, zwiększa wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę, dzięki czemu wspomaga wychwyt przez nie glukozy, tym samym zmniejszając jej stężenie we krwi, a także opóźnia wchłanianie glukozy w jelitach. Jej stosowanie pomaga w utrzymaniu równowagi metabolicznej, zmniejszeniu hiperandrogenizmu i w poprawie płodności.

5. Leki indukujące owulację. W przypadku problemów z owulacją i płodnością, lekarz może zalecić leki, które spowodują powrót cyklów owulacyjnych. Najczęściej stosuje się cytrynian klomifenu.

6. Leczenie niepłodności. Jeżeli farmakologiczne leczenie niepłodności w przebiegu PCOS nie przynosi oczekiwanego efektu można zastosować zabieg elektrokauteryzacji jajników, a w ostateczności można także spróbować zapłodnienia pozaustrojowego (in vitro) u pacjentek pragnących zajść w ciążę.

Dlaczego podczas PCOS stosujemy tabletki antykoncepcyjne?

Stosowanie tabletek antykoncepcyjnych w zespole policystycznych jajników (PCOS) niesie ze sobą wiele korzyści, przyczyniając się do łagodzenia objawów oraz poprawy jakości życia pacjentek.

Ważne, aby były to dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne złożone z syntetycznych odpowiedników zarówno estrogenu, jak i progestagenu. Główne korzyści wynikające ze stosowania tabletek antykoncepcyjnych przy PCOS to:

• regulacja cykli menstruacyjnych - tabletki antykoncepcyjne pomagają w przywróceniu regularnych cykli menstruacyjnych u kobiet z nieregularnymi miesiączkami lub brakiem krwawień menstruacyjnych związanych z PCOS.

• redukcja objawów hiperandrogenizmu - progestageny oddziałują na receptory androgenowe w organizmie, konkurencyjnie hamując ich działanie. W efekcie, działanie androgenów zostaje osłabione, co prowadzi do zmniejszenia objawów hiperandrogenizmu - uciążliwych dolegliwości, takich jak nadmierne owłosienie (hirsutyzm), trądzik i łysienie.

• zmniejszenie ryzyka przerostu i raka endometrium - tabletki antykoncepcyjne zapobiegają hiperstymulacji błony śluzowej macicy, redukując tym samym ryzyko przerostu endometrium oraz raka endometrium, na które kobiety cierpiące na PCOS są szczególnie narażone.

Najważniejszym aspektem przy włączaniu dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych w celu leczenia PCOS jest dobór tabletek zawierających takie gestageny, które zapewniłyby najlepsze efekty antyandrogenowe. Badania pokazują, że jedną z lepiej działających w tym aspekcie substancji jest drospirenon.

Warto podkreślić, że wybór konkretnego typu tabletek antykoncepcyjnych powinien być dokładnie omówiony z ginekologiem. Specjalista oceni indywidualne potrzeby pacjentki, uwzględniając jej stan zdrowia, objawy i ewentualne czynniki ryzyka.

Trzeba koniecznie pamiętać, że przed rozpoczęciem terapii tabletkami antykoncepcyjnymi należy zapoznać się z zasadami ich bezpiecznego stosowania, gdyż nieprawidłowe przyjmowanie tych preparatów może sprawić, że ich skuteczność będzie obniżona.

Jakie działania niepożądane niesie za sobą stosowanie tabletek antykoncepcyjnych w terapii PCOS?

Stosowanie dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych w zespole policystycznych jajników może wiązać się z pewnymi działaniami niepożądanymi.

Oto kilka potencjalnych skutków ubocznych, które mogą wystąpić w przypadku stosowania tabletek antykoncepcyjnych:

• zmiany nastroju,

• bóle piersi,

• nudności,

• bóle głowy,

• krwawienia czy acykliczne plamienia,

• przyrost masy ciała,

• nadciśnienie tętnicze,

• ryzyko incydentów zakrzepowo-zatorowych,

• obniżenie libido.

Jeżeli zaobserwujesz u siebie któreś z działań niepożądanych tabletek antykoncepcyjnych, skonsultuj się z ginekologiem, który zadecyduje o ewentualnej zmianie preparatu.

Bibliografia

Portal Medycyna Praktyczna, [online], [dostęp 25 sierpnia 2023], dostępny w internecie:
https://www.mp.pl/pacjent/ginekologia/choroby/260942,zespol-policystycznych-jajnikow-pcos

Portal Forum Położnictwa i Ginekologii, [online], [dostęp 25 sierpnia 2023], dostępny w internecie:
https://www.forumginekologii.pl/artykul/antykoncepcja-z-progestagenem-o-dzialaniu-antyandrogenowym-a-zycie-seksualne

Portal Wikipedia, [online], [dostęp 25 sierpnia 2023], dostępny w internecie:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_wielotorbielowatych_jajnik%C3%B3w