Czy antykoncepcja może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych?

Czym są badania laboratoryjne?

Badania laboratoryjne w medycynie są jednym z podstawowych narzędzi diagnostycznych. Materiałami poddawanymi analizie laboratoryjnej mogą być krew, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn stawowy i wiele innych. Najczęściej wykonywane badania krwi to m.in. morfologia krwi obwodowej, tzw. próby wątrobowe (m.in. AST, ALT), rozmaz krwi obwodowej, lipidogram (frakcje cholesterolowe, stężenie trójglicerydów) oraz stężenie glukozy.

Czy antykoncepcja może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych?

Tak, antykoncepcja może oddziaływać na wyniki badań laboratoryjnych. Dotyczy to natomiast tylko antykoncepcji hormonalnej. Hormonalne środki antykoncepcyjne mogą wpływać na wyniki niektórych badań laboratoryjnych, jednak zazwyczaj te wyniki i tak pozostają w granicach wartości prawidłowych.

Jakie hormony zawarte są w antykoncepcji hormonalnej?

Antykoncepcja hormonalna zawiera substancje czynne z dwóch grup, działające podobnie do naturalnie występujących żeńskich hormonów płciowych: estrogeny i progestageny (odpowiedniki progesteronu). Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, krążki dopochwowe i plastry zawierają estrogeny i progestageny, a jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, hormonalne wkładki domaciczne, implanty i zastrzyki – tylko progestageny.

Do estrogenów zawartych w antykoncepcji hormonalnej zaliczamy np. etynyloestradiol i walerian estradiolu. Progestageny można podzielić na strukturalnie podobne do testosteronu i wywierające efekt androgenny (np. lewonorgestrel, noretysteron) oraz na strukturalnie podobne do progesteronu i wywierające efekt antyandrogenny (np. octan cyproteronu, drospirenon).

Na jakie parametry może mieć wpływ antykoncepcja hormonalna?

Czynność wątroby

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej może skutkować wzrostem stężenia aminotransferaz (AST, ALT) i gamma-glutamylotranspeptydazy (GGTP), co sugeruje uszkodzenie komórek wątroby. Może dojść także do obniżenia stężenia albumin, czyli białek produkowanych przez wątrobę oraz do cholestazy wewnątrzwatrobowej, czyli zastoju żółci. Te efekty przypisywane są głównie działaniu estrogenów, jednak dzięki stosowaniu niskich dawek estrogenów w obecnie dostępnych preparatach zostały one znacząco zredukowane. Wpływ antykoncepcji hormonalnej na wątrobę jest mniejszy przy stosowaniu środków innych niż doustne, np. implantów czy plastrów.

Warto pamiętać, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej jest przeciwwskazane, jeżeli u pacjentki występują ciężkie choroby wątroby, rak wątroby czy gruczolak wątroby.

Lipidogram

Wiele środków antykoncepcji hormonalnej może powodować wzrost i spadek takich parametrów jak cholesterol całkowity, cholesterol LDL ("zły"), cholesterol HDL ("dobry") i trójglicerydy. Preparaty zawierające progestageny o wpływie androgennym mają bardziej negatywny wpływ na metabolizm lipidów, chociaż obecne formuły antykoncepcji wywierają generalnie korzystny wpływ, poza częstym powodowaniem wzrostu stężenia trójglicerydów.

Podwyższone wartości cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, trójglicerydów oraz obniżone stężenie cholesterolu HDL wiążą się ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym, czyli większym prawdopodobieństwem wystąpienia zawału serca czy udaru mózgu.

Krzepliwość krwi

Stosowanie antykoncepcji hormonalnej ma wpływ na wiele parametrów hemostatycznych, czyli związanych z krzepnięciem krwi i fibrynolizą (procesem rozkładu zakrzepu). Może dojść do wzrostu stężenia D-dimerów, czynników krzepnięcia II, VII, fibrynogenu, plazminogenu oraz spadku stężenia antytrombiny III i białka S. Oznacza to, że krzepliwość krwi się zwiększa, za co odpowiadają głównie estrogeny, a progestageny w znacznie mniejszym stopniu (najmniejszy wpływ mają lewonorgestrel, norgestrel i etonorgestrel).

Powoduje to zwiększone ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej – zakrzepicy żył głębokich i zatorowości płucnej. Takie działanie niepożądane jest rzadkie: rejestruje się 5 do 12 przypadków na 10 000 kobiet stosujących dwuskładnikową antykoncepcję hormonalną przez rok (dla porównania: wśród niestosujących antykoncepcji hormonalnej dochodzi do 2 incydentów na 10 000 przez rok). To powikłanie w około 1% przypadków prowadzi do śmierci. Ryzyko zakrzepów jest wyższe niż u kobiet niebędących w ciąży, ale niższe niż u kobiet ciężarnych i w połogu.

Podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej należy zwrócić szczególną uwagę na ewentualne objawy żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Jeżeli wystąpią u Ciebie ból i obrzęk kończyny dolnej albo duszność i ból w klatce piersiowej niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem.

Występowanie czynników ryzyka żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej jest przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej dwuskładnikowej.

Metabolizm węglowodanów

Antykoncepcja hormonalna może wpłynąć na zwiększenie lub zmniejszenie stężenia glukozy we krwi oraz na zwiększenie stężenia insuliny. Hiperinsulinizm może powodować insulinooporność, czyli oporność tkanek na działanie tego hormonu, co w konsekwencji może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu II. Warto jednak mieć na uwadze, że wpływ małych dawek hormonów zawartych we współczesnych preparatach na metabolizm węglowodanów jest niewielki.

Czynność tarczycy, nadnerczy i gonad

Estrogeny zawarte w antykoncepcji hormonalnej zwiększają stężenie globuliny wiążącej tyroksynę (TBG), globuliny wiążącej kortyzol (CBG) oraz globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG). W rezultacie zwiększa się stężenie całkowitej tyroksyny (T4), trójjodotyroniny (T3) i kortyzolu, jednak ten efekt dotyczy wolnych frakcji – fT3, fT4, wolnego kortyzolu – w znacznie mniejszym stopniu. Przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej dochodzi także do obniżenia stężenia testosteronu, androstendionu i estradiolu.

Opisane wyżej zmiany dotyczące tarczycy mają znaczenie przede wszystkim dla kobiet z niedoczynnością tarczycy i przyjmujących leki z tego powodu – w ich przypadku może być konieczne dostosowanie dawki leków po włączeniu antykoncepcji hormonalnej.

Czynność nerek

Składnik estrogenowy antykoncepcji hormonalnej powoduje wzrost stężenia angiotensynogenu, aldosteronu i aktywności reninowej osocza, co może przyczynić się do rozwoju nadciśnienia tętniczego. Przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej zwiększa także ryzyko wystąpienia albuminurii, czyli utraty białka – albuminy – z moczem.

Jak często należy chodzić do ginekologa?

Wszystkim kobietom zaleca się coroczną rutynową kontrolę u lekarza ginekologa. Podczas takiej wizyty specjalista wykonuje badanie ginekologiczne, USG narządów rodnych, badanie piersi czy ewentualne badanie cytologiczne wymazu z szyjki macicy.

Jednakże u kobiet stosujących hormonalne metody zapobiegania ciąży te wizyty nabierają dodatkowego znaczenia. Poza standardowymi badaniami lekarz monitoruje ciśnienie krwi pacjentki i BMI (są to także badania, które należy wykonać przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji), dokładnie uzupełnia historię choroby, pytając o ewentualne nowe schorzenia, przyjmowane leki czy zmiany w stylu życia, które mogą wpłynąć na skuteczność i bezpieczeństwo stosowanej antykoncepcji. Specjalista dokładnie monitoruje, czy nie pojawiły się jakiekolwiek przeciwwskazania do kontynuacji stosowania wybranej metody antykoncepcji.

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości, niejasności czy problemów pacjentki związanymi z jej zdrowiem reprodukcyjnym, lekarz jest pierwszą osobą, do której warto się zwrócić. Może on doradzić w kwestii ewentualnych zmian w stosowanej terapii, dodatkowych badań czy dopasować lepszą dla pacjentki formę zabezpieczenia. Ważne jest również, aby kobieta informowała ginekologa o wszelkich działaniach niepożądanych obecnie stosowanych środków. W niektórych przypadkach lekarz może uznać, że pojawiają się wskazania do zmiany metody antykoncepcyjnej.

Jakie badania warto regularnie wykonywać podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Podstawowym badaniem, które warto wykonywać przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej, jest pomiar ciśnienia tętniczego . Jest to badanie proste, nieinwazyjne i kobieta może je robić również sama w domu.

Z racji samego stosowania antykoncepcji hormonalnej nie ma konieczności wykonywania badań laboratoryjnych ani przed rozpoczęciem terapii, ani w jej trakcie. Oznacza to, że antykoncepcja nie wprowadza dodatkowych wymagań w zakresie tych badań, choć niektórzy eksperci zalecają wykonanie badań enzymów wątrobowych i układu krzepnięcia u pacjentek nastoletnich.

Jednakże każda kobieta, niezależnie od stosowania antykoncepcji, powinna poddać się badaniom przesiewowym, które są zalecane w zależności od jej wieku, stanu zdrowia czy innych czynników. Wybór konkretnych badań nie jest bezpośrednio związany z antykoncepcją, a raczej z ogólnymi wytycznymi dotyczącymi opieki zdrowotnej dla kobiet w danym przedziale wiekowym lub z uwzględnieniem indywidualnych czynników ryzyka.

Przykładowo, cytologia jest zalecana dla kobiet w wieku reprodukcyjnym (w Polsce refundowana jest w wieku 25-59 lat) aby monitorować ewentualne zmiany w szyjce macicy. Mammografia jest rekomendowana dla kobiet po 50. roku życia (i refundowana w wieku 50-69 lat w naszym kraju) w celu wczesnego wykrywania raka piersi. Badania krwi mogą być zlecone w celu monitorowania poziomu cholesterolu, glukozy czy innych wskaźników zdrowia.

Ważne jest, aby kobiety regularnie odwiedzały lekarza rodzinnego oraz ginekologa, którzy zalecą odpowiednie badania przesiewowe i kontrolne. Wykonanie tych badań pozwoli na wczesne wykrycie ewentualnych nieprawidłowości i dzięki temu zwiększa szanse na skuteczne leczenie.

Antykoncepcja a wyniki badań laboratoryjnych – podsumowanie

Antykoncepcja hormonalna może wpływać na wyniki badań laboratoryjnych, jednak u zdrowych kobiet w wieku reprodukcyjnym wpływ ten zazwyczaj jest znikomy i nie ma znaczenia klinicznego. Nie ma konieczności wykonywania badań dodatkowych z racji samego stosowania antykoncepcji hormonalnej. Ważne są regularne wizyty u lekarza ginekologa, co najmniej raz do roku.

Bibliografia

Özcan, Ömer, den Elzen, Wendy P.J., Hillebrand, Jacquelien J., den Heijer, Martin, van Loendersloot, Laura L., Fischer, Johan, Hamer, Henrike, de Jonge, Robert and Heijboer, Annemieke C.. "The effect of hormonal contraceptive therapy on clinical laboratory parameters: a literature review" Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (CCLM), 2023. https://doi.org/10.1515/cclm-2023-0384

The ESHRE Capri Workshop Group, Screening before and during the use of oral contraceptives and hormone replacement therapy, Human Reproduction, Volume 15, Issue 2, February 2000, Pages 485–492, https://doi.org/10.1093/humrep/15.2.485

Iwona Gorczyca-Michta i wsp. Nadciśnienie tętnicze u kobiet wywołane przyjmowaniem doustnej antykoncepcji hormonalnej, Nadciśnienie Tętnicze 2011, tom 15, nr 2, strony 112–117

Faculty of Sexual & Reproductive Healthcare of the Royal College of Obstetricians and Gynaecologists Guideline Combined Hormonal Contraception January 2019