Jak działa tabletka "dzień po" w dni płodne?

Czym jest antykoncepcja awaryjna?

Antykoncepcja awaryjna to metoda zapobiegania ciąży, która stosowana jest po ryzykownym stosunku seksualnym, gdy nie użyto żadnej formy antykoncepcji lub istnieje podejrzenie, że zastosowana metoda nie zadziałała poprawnie (na przykład nastąpiło pęknięcie prezerwatywy).

Celem antykoncepcji awaryjnej jest zapobiegnięcie zapłodnieniu lub zagnieżdżeniu się zapłodnionej komórki jajowej w macicy.

W Polsce dostępne są następujące rodzaje antykoncepcji awaryjnej:

• tabletki "dzień po" – muszą być zażyte jak najszybciej po stosunku. Im wcześniej zostaną przyjęte, tym są skuteczniejsze;

• spirala antykoncepcyjna – może być założona przez lekarza ginekologa do 5 dni po niezabezpieczonym stosunku. Jest to najskuteczniejsza forma antykoncepcji awaryjnej, a dodatkowo może służyć jako długoterminowa metoda antykoncepcji.

Antykoncepcja awaryjna nie powinna być stosowana jako regularna metoda antykoncepcji. Jej skuteczność jest niższa niż tradycyjnych metod antykoncepcyjnych i nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Ponadto może wiązać się ze skutkami ubocznymi, takimi jak zaburzenia miesiączkowania, nudności czy zmęczenie.

@erecept.pl A Tobie pękła kiedyś?🤔 #tabletkapo #erecept #edukacjaseksualna ♬ Sex And The City - Main Theme - Geek Music

Jakie są rodzaje tabletek "dzień po"?

W Polsce mamy dostępne dwa rodzaje pigułek "dzień po":

• tabletki "dzień po", których substancją aktywną jest lewonorgestrel - Escapelle oraz Livopill;

• tabletki "dzień po", których substancją aktywną jest octan uliprystalu - EllaOne oraz Misstala.

Należy pamiętać, że w naszym kraju antykoncepcja awaryjna jest dostępna tylko i wyłącznie na receptę (recepta online).

Jak uzyskać receptę na tabletkę "dzień po"?

Receptę na pigułki "dzień po" może wystawić każdy lekarz - może to być Twój lekarz pierwszego kontaktu w poradni POZ lub dowolny specjalista, w tym ginekolog czy lekarz rodzinny.

Wygodną opcją uzyskania recepty na antykoncepcję awaryjną jest także konsultacja medyczna online, podczas której lekarz zbierze od Ciebie wywiad i jeżeli nie stwierdzi żadnych przeciwwskazań, wystawi receptę na wybraną tabletkę "dzień po".

Czy tabletki "dzień po" są tym samym co tabletki wczesnoporonne?

Nie, tabletki "dzień po" nie są tożsame z tabletkami wczesnoporonnymi. Są to odmienne preparaty, które zawierają inne substancje czynne i są stosowane w zupełnie innych wskazaniach. Nie należy mylić tych pojęć, gdyż może to prowadzić do nieporozumień.

Tabletki "dzień po" są środkami antykoncepcji awaryjnej przeznaczonymi do stosowania po niezabezpieczonym stosunku seksualnym lub w przypadku awarii innej metody antykoncepcji (np. pęknięcia prezerwatywy).

Ich głównym celem jest zapobieganie zapłodnieniu, co oznacza, że zapobiegają one zajściu w ciążę - nie powodują przerwania istniejącej ciąży. Stosuje się je do 3-5 dni po stosunku płciowym.

Z kolei tabletki wczesnoporonne są używane właśnie do przerwania istniejącej ciąży. Działają one w inny sposób i są stosowane do wykonywania aborcji farmakologicznej. Ich składnikami aktywnymi są mifepriston lub mizoprostol i stosuje się je do 12. tygodnia ciąży. Tabletki poronne są w Polsce nielegalne i nie zdobędzie się ich w żadnej aptece.

Obie te grupy leków różnią się zatem zarówno przeznaczeniem, jak i mechanizmem działania. Ważne jest, aby świadomie rozumieć te różnice i stosować te leki zgodnie z ich przeznaczeniem oraz zaleceniami medycznymi.

Zobacz także: Antykoncepcja awaryjna a środki wczesnoporonne

Jak fizjologicznie wygląda proces zapłodnienia oraz implantacji zarodka?

Fizjologiczny proces zapłodnienia i implantacji zarodka składa się z kilku etapów:

1. Owulacja. Proces rozpoczyna się od owulacji, czyli uwolnienia dojrzałej komórki jajowej (oocytu) z jajnika kobiety. Komórka jajowa przemieszcza się do jajowodu.

2. Zapłodnienie. W jajowodzie dochodzi do spotkania komórki jajowej z plemnikiem. Jeśli plemnik zdoła przedostać się przez zewnętrzną warstwę komórki jajowej i ją zapłodnić, rozpoczyna się proces tworzenia nowego życia.

3. Dzielenie komórkowe. Po zapłodnieniu, komórka jajowa zaczyna się dzielić, formując zarodek. Ten proces nazywa się bruzdkowaniem.

4. Migracja do macicy. W ciągu kilku dni zarodek przemieszcza się z jajowodu do macicy.

5. Blastulacja. Zarodek rozwija się w strukturę zwaną blastocystą, która składa się z wewnętrznej grupy komórek, z której rozwinie się płód, oraz zewnętrznej warstwy, która da początek łożysku.

6. Implantacja. Rozpoczyna się proces implantacji, w którym blastocysta zagnieżdża się w ścianie macicy. Powodzenie implantacji embrionu zależy od tego, czy endometrium zostało wcześniej do tego procesu odpowiednio przygotowane przez hormony wydzielane w organizmie kobiety po zapłodnieniu. Ten etap jest kluczowy dla dalszego rozwoju ciąży.

7. Rozwój wczesnego zarodka. Po implantacji zarodek zaczyna się rozwijać, a komórki zewnętrzne formują początek łożyska, które będzie dostarczać składniki odżywcze i tlen dla rosnącego płodu.

To złożony i skoordynowany proces, w którym wiele czynników musi prawidłowo współdziałać, aby doszło do powstania i utrzymania ciąży.

Jak działają tabletki "dzień po" z lewonorgestrelem?

Lewonorgestrel jest syntetycznym hormonem, należącym do grupy progestagenów. Jest to syntetyczna wersja progesteronu, naturalnego hormonu cyklicznie wytwarzanego przez organizm kobiety.

Lewonorgestrel jest szeroko stosowany w różnych preparatach antykoncepcyjnych, w tym w pigułkach antykoncepcyjnych, spiralach wewnątrzmacicznych oraz w tabletkach antykoncepcji awaryjnej, popularnie zwanych tabletkami "dzień po".

Tabletki "dzień po" zawierające lewonorgestrel działają poprzez kilka mechanizmów, które mają na celu zapobieganie ciąży po niezabezpieczonym stosunku płciowym lub gdy inna metoda antykoncepcji zawiedzie. Przyjęcie tabletki "dzień po" indukuje następujące mechanizmy działania:

• zapobieganie lub opóźnienie uwolnienia komórki jajowej - lewonorgestrel sprzyja zatrzymaniu uwalniania komórki jajowej, może też opóźnić ten proces. Jest to główny mechanizm działania tabletki "dzień po";

• zmiany w śluzie szyjki macicy - lewonorgestrel zagęszcza śluz szyjki macicy, co utrudnia plemnikom przedostanie się do macicy i jajowodów. To zmniejsza szansę na spotkanie plemnika z komórką jajową;

• zmiany w endometrium - uważa się, że hormon ten może również powodować zmiany w błonie śluzowej macicy i być przyczyną niedostatecznego rozwoju endometrium, co mogłoby stanowić przeszkodę w samym procesie implantacji embrionu, jeżeli jednak doszłoby do zapłodnienia.

Ważne jest, aby pamiętać, że skuteczność tabletek "dzień po" z lewonorgestrelem jest najwyższa, gdy są one przyjęte jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku seksualnym, maksymalnie w ciągu 72 godzin. Skuteczność tabletek zmniejsza się z upływem czasu od stosunku.

Jak działają tabletki "dzień po" z octanem uliprystalu?

Octan uliprystalu jest syntetycznym selektywnym modulatorem receptora progesteronu, co oznacza, że działa na te same receptory co lewonorgestrel.

Tabletki "dzień po" zawierające octan uliprystalu działają głównie przez opóźnienie lub zapobieganie owulacji, co jest kluczowym mechanizmem zapobiegającym ciąży. Oto szczegółowy opis ich działania:

• zahamowanie lub opóźnienie owulacji - głównym działaniem octanu uliprystalu jest opóźnienie lub zahamowanie owulacji. Lek ten działa na receptor progesteronowy, tym samym zapobiegając uwalnianiu komórki jajowej z jajnika. Jeśli owulacja nie nastąpi, nie ma możliwości zapłodnienia komórki jajowej przez plemniki;

• wpływ na endometrium - niektóre badania sugerują, że octan uliprystalu może wprowadzać zmiany w endometrium (błonie śluzowej macicy), co teoretycznie mogłoby następnie spowodować upośledzenie procesu implantacji embrionu. Jednakże ten efekt nie jest jednoznacznie potwierdzony i nie jest uważany za główny mechanizm działania tej substancji czynnej.

Tabletki z octanem uliprystalu mogą być skuteczne, gdy są przyjęte do 5 dni (120 godzin) po niezabezpieczonym stosunku seksualnym, co daje szersze okno czasowe w porównaniu z tabletkami zawierającymi lewonorgestrel. Jest to szczególnie ważne, gdy opóźnienie w dostępie do antykoncepcji awaryjnej jest nieuniknione.

Podobnie jak w przypadku innych środków antykoncepcji awaryjnej, octan uliprystalu jest najbardziej skuteczny, gdy jest stosowany jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku seksualnym. Nie jest to środek przeznaczony do regularnego stosowania jako metoda antykoncepcji i nie powinien być używany, jeśli kobieta jest już w ciąży.

Które dni cyklu menstruacyjnego określamy jako dni płodne?

Dni płodne w cyklu menstruacyjnym kobiety to okres, kiedy jest największa szansa na zapłodnienie i zajście w ciążę. W typowym 28-dniowym cyklu, owulacja (uwolnienie dojrzałej komórki jajowej) zwykle występuje około 14. dnia - ogólnie przyjmuje się, że jajeczkowanie następuje 14 dni przed pierwszym dniem miesiączki. Jednakże, ponieważ różne czynniki mogą wpływać na długość cyklu, dni płodne mogą różnić się u różnych kobiet.

Komórka jajowa uwolniona podczas owulacji jest zdolna do zapłodnienia przez około 24 godziny po jajeczkowaniu. Ponadto plemniki mogą przetrwać w organizmie kobiety od 5 do 7 dni. Dlatego dni płodne zazwyczaj obejmują kilka dni przed owulacją, dzień owulacji oraz krótko po niej. W praktyce, okres ten obejmuje od około 10. do 16. dnia cyklu u kobiety z regularnym 28-dniowym cyklem.

Warto jednak pamiętać, że te obliczenia są przybliżone i mogą nie być dokładne, szczególnie u kobiet z nieregularnymi cyklami.

Jest to sprawa bardzo indywidualna i może się różnić w zależności od długości konkretnego cyklu, może to także zależeć od wpływu różnych czynników zewnętrznych, takich jak chociażby stres. Dlatego też nie należy w 100% polegać na metodzie kalendarzykowej, gdyż jest ona obarczona sporym marginesem błędu.

Jak najdokładniej określić, kiedy wypadają dni płodne?

Oprócz metody kalendarzykowej, istnieje kilka innych metod wyznaczania dni płodnych, które mogą być dokładniejsze, zwłaszcza dla kobiet z nieregularnymi cyklami menstruacyjnymi. Oto niektóre z nich:

• mierzenie temperatury bazowej ciała - metoda polega na codziennym mierzeniu temperatury ciała zaraz po przebudzeniu, jeszcze przed wstaniem z łóżka. Tuż po owulacji temperatura ciała nieznacznie wzrasta (zwykle o 0,2 do 0,5 stopnia Celsjusza) i pozostaje na wyższym poziomie aż do następnej menstruacji. Wzrost temperatury wskazuje, że owulacja miała miejsce;

• obserwacja śluzu szyjkowego - konsystencja i ilość śluzu szyjkowego (wydzieliny z szyjki macicy) zmieniają się w ciągu cyklu menstruacyjnego. W dni płodne śluz staje się bardziej przezroczysty, śliski i rozciągliwy (przypominający białko surowego jaja). Obserwując te zmiany, można określić dni największej płodności;

• testy owulacyjne - dostępne w aptekach testy owulacyjne wykorzystują próbkę moczu do wykrycia wzrostu poziomu hormonu luteinizującego (LH), który występuje tuż przed owulacją. Testy te mogą wskazać zbliżający się okres owulacji;

• monitory płodności - urządzenia elektroniczne, które analizują kilka wskaźników płodności, takich jak temperatura ciała, poziom pewnych hormonów w moczu i zmiany w śluzie szyjkowym. Są to bardziej zaawansowane i zazwyczaj dokładniejsze niż proste metody manualne;

• metoda symptotermalna - metoda łączy obserwację kilku wskaźników, takich jak temperatura bazowa ciała, charakterystyka śluzu szyjkowego, a czasem inne symptomy, takie jak ból owulacyjny czy zmiany w szyjce macicy. Używanie kilku wskaźników jednocześnie zwiększa dokładność wyznaczania dni płodnych.

Każda z tych metod wymaga regularnej obserwacji i zapisywania danych, aby była skuteczna. Ponadto warto zaznaczyć, że te metody mogą nie tylko pomagać w planowaniu ciąży, ale także służą jako naturalna metoda antykoncepcji (choć z różnym stopniem skuteczności).

Czy działanie tabletek "dzień po" zależy od dnia cyklu menstruacyjnego?

Tak, działanie tabletki "dzień po" jest zależne od dnia cyklu menstruacyjnego, w którym została przyjęta. Głównym czynnikiem mającym znaczenie w tej sytuacji jest to, czy tabletka została przyjęta przed owulacją (czyli uwolnieniem komórki jajowej) czy już po jej wystąpieniu, gdyż tabletki te działają głównie poprzez opóźnianie lub zapobieganie owulacji.

Jeżeli owulacja już nastąpiła, skuteczność tabletki w zapobieganiu ciąży może być zmniejszona.

Zobacz także: Antykoncepcja awaryjna a cykl miesiączkowy - wpływ tabletki po na okres

Jaka jest skuteczność tabletek "dzień po" w dni płodne?

Jeśli tabletka zostanie przyjęta krótko przed owulacją oraz równocześnie jak najszybciej po stosunku, istnieje duża szansa, że zapobiegnie ona uwolnieniu komórki jajowej, co z kolei uniemożliwi zajście zapłodnienia. Jednak, jeśli przyjęcie tabletki "dzień po" ma miejsce w dniu owulacji lub krótko po niej, skuteczność antykoncepcji awaryjnej może być obniżona.

W takim wypadku można jeszcze liczyć na zaburzenie procesu implantacji embrionu w endometrium, lecz i tak wtedy skuteczność zapobiegania zapłodnieniu jest już niższa. Dlatego też tak ważne jest, aby tabletkę "dzień po" przyjąć jak najszybciej po niezabezpieczonym stosunku płciowym - aby zwiększyć szansę, że zdąży ona zadziałać jeszcze przed wystąpieniem owulacji.

Zobacz także: Jaka jest skuteczność antykoncepcji awaryjnej?

Jakie są działania niepożądane antykoncepcji awaryjnej?

Tabletki "dzień po" mogą wywoływać różne skutki uboczne, które mogą, ale nie muszą, wystąpić u niektórych kobiet. Oto najczęstsze działania niepożądane związane z przyjmowaniem tych tabletek:

• zmiany w cyklu menstruacyjnym,

• bóle menstruacyjne,

• nudności i wymioty,

• zmęczenie,

• bolesność piersi,

• bóle i zawroty głowy,

• zmiany nastroju,

• bóle brzucha,

• bóle miednicy,

• bóle odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

Ważne jest, aby pamiętać, że te skutki uboczne zazwyczaj są krótkotrwałe i powinny ustąpić po kilku dniach. Jeśli jednak jakiekolwiek objawy nasilają się lub są szczególnie niepokojące, zalecane jest skonsultowanie się z lekarzem.

Czy można przyjmować tabletki "dzień po" razem z tabletkami antykoncepcyjnymi?

Jeśli zapomniano wziąć jedną lub więcej tabletek antykoncepcyjnych i doszło do niezabezpieczonego stosunku płciowego, może być zalecane przyjęcie tabletki "dzień po" w celu zmniejszenia ryzyka ciąży. Następnie należy kontynuować przyjmowanie regularnych tabletek antykoncepcyjnych zgodnie z zaleceniami.

Jeżeli natomiast regularnie stosuje się tabletki antykoncepcyjne i nie doszło do błędów w ich przyjmowaniu, nie ma potrzeby stosowania tabletki "dzień po" i nie zaleca się takiego postępowania. Regularne tabletki antykoncepcyjne, jeśli są stosowane prawidłowo, zapewniają skuteczną ochronę przed ciążą.

Jaka jest szkodliwość doustnej antykoncepcji hormonalnej przyjętej jednocześnie z tabletką "dzień po"?

Nie zaleca się stosowania tabletek "dzień po" równocześnie z regularnymi tabletkami antykoncepcyjnymi z kilku powodów.

1. Zbędne podwójne dawkowanie hormonów. Tabletki antykoncepcyjne zawierają hormony, które zapobiegają ciąży przez kontrolowanie cyklu menstruacyjnego, w tym owulacji. Tabletka "dzień po" również zawiera wysokie dawki tych samych substancji (progestagenów), które mają na celu zapobieganie owulacji. Stosowanie obu tych środków jednocześnie może prowadzić do niepotrzebnego i nadmiernego obciążenia organizmu dużą dawką hormonów.

2. Zwiększone ryzyko skutków ubocznych. Równoczesne stosowanie obu rodzajów tabletek może zwiększać ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, takich jak nudności, wymioty, bóle głowy, zmiany nastroju, czy zaburzenia miesiączkowania.

3. Brak dodatkowej ochrony. Jeśli tabletki antykoncepcyjne są stosowane prawidłowo, ryzyko ciąży jest już bardzo niskie. Stosowanie antykoncepcji awaryjnej w tej sytuacji nie tylko nie zwiększa skuteczności ochrony przed ciążą, ale może wręcz tę skuteczność obniżyć w przypadku przyjęcia tabletki "dzień po", której składnikiem aktywnym jest octan uliprystalu.

   W przypadku przyjęcia wspomnianej tabletki z octanem uliprystalu podczas stosowania tabletek antykoncepcyjnych, do końca cyklu niezbędne jest stosowanie dodatkowo innego sposobu zabezpieczenia, np. prezerwatywy.

4. Potencjalne zakłócenie regularnego cyklu menstruacyjnego. Stosowanie tabletki "dzień po" może zakłócić regularny cykl miesiączkowy i utrudnić powrót do normalnego rytmu miesiączkowania.

Zobacz także: Tabletka dzień po a tabletki antykoncepcyjne - czy można przyjmować je jednocześnie?

Przed zastosowaniem antykoncepcji awaryjnej zawsze konieczna jest konsultacja z lekarzem, aby upewnić się co do bezpieczeństwa jej stosowania oraz efektywności w Twojej indywidualnej sytuacji, biorąc pod uwagę Twój stan zdrowia oraz historię medyczną.

Bibliografia

Portal NHS [online], [dostęp: 24 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency-contraception/

Portal ACOG [online], [dostęp: 24 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://www.acog.org/womens-health/faqs/long-acting-reversible-contraception-iud-and-implant#:~:text=What%20are%20long%2Dacting%20reversible,and%20are%20easy%20to%20use

Portal Polmed [online], [dostęp: 24 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://polmed.pl/zdrowie/jak-rozpoznac-kiedy-wystepuja-dni-plodne-i-owulacja/#:~:text=Istnieje%20kilka%20metod%2C%20np.,przede%20wszystkim%20dok%C5%82adno%C5%9B%C4%87%20uzyskiwanych%20informacji.