Zapalenie błędnika. Przyczyny, objawy i leczenie

Czym jest błędnik?

Błędnik to inaczej ucho wewnętrzne. Jest on częścią układu nerwowego i jest zarówno narządem słuchu, jak i równowagi. Znajduje się w kości skroniowej.

Anatomia błędnika

Ucho wewnętrzne składa się z błędnika kostnego oraz błędnika błoniastego. Błędnik kostny jest złożony z trzech części: przedsionka, kanałów półkolistych oraz ślimaka. Natomiast błędnik błoniasty zawiera łagiewkę i woreczek, które znajdują się wewnątrz przedsionka oraz przewody półkoliste i przewód ślimakowy.

Przestrzeń pomiędzy błędnikiem kostnym a błoniastym jest wypełniona przychłonką, natomiast wewnątrz błędnika błoniastego znajduje się śródchłonka.

Zmysł równowagi

Za zmysł równowagi w uchu wewnętrznym odpowiadają łagiewka i woreczek, znajdujące się w przedsionku, natomiast trzy półkoliste przewody wypełnione płynem są odpowiedzialne za orientację przestrzenną.

Zmysł słuchu

Natomiast za zmysł słuchu w uchu wewnętrznym odpowiada ślimak. Fale dźwiękowe docierają przez ucho zewnętrzne do ucha środkowego, gdzie zamieniane są w drgania mechaniczne, które następnie są przekazywane do ślimaka.

W ślimaku znajduje się narząd Cortiego z komórkami receptorowymi, które przekształcają te drgania w impulsy nerwowe. Impulsy te są przesyłane przez nerw słuchowy do mózgu, który je odbiera i interpretuje, co umożliwia nam słyszenie i rozumienie dźwięków.

Czym jest zapalenie błędnika?

Zapalenie błędnika jest procesem zapalnym obejmującym ucho wewnętrzne. Jego najczęstszym czynnikiem etiologicznym są wirusy, rzadziej mogą być to także bakterie. Zazwyczaj pojawia się jako powikłanie przewlekłego zapalenia ucha środkowego. Zakażenie przechodzi najczęściej przez naturalne połączenia ucha środkowego z wewnętrznym - w obrębie okienka okrągłego lub owalnego.

Jakie są przyczyny zapalenia błędnika?

Jest wiele potencjalnych przyczyn zapalenia błędnika. Może być ono spowodowane przez czynniki infekcyjne lub znacznie rzadsze czynniki nieinfekcyjne, takie jak pourazowe (np. złamanie kości skroniowej), autoimmunologiczne, w przebiegu chorób układowych czy jatrogenne.

Patogenami odpowiedzialnymi za spowodowanie zapalenia błędnika mogą być:

• wirusy - najczęstszy czynnik etiologiczny odpowiedzialny za wystąpienie zapalenia błędnika. Mogą być to wirusy świnki, odry, cytomegalii, różyczki czy HIV;

• bakterie - najczęściej pochodzą z ucha środkowego jako przejście procesu zapalnego. Zazwyczaj są to Neisseria meningitidis, Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae;

• grzyby - bardzo rzadko;

• pierwotniaki - najczęściej związane z toksoplazmozą, czyli pasożytniczą chorobą spowodowaną zarażeniem pierwotniakiem Toxoplasma gondii.

Jakie są rodzaje zapalenia błędnika?

Droga szerzenia się zakażenia

W zależności od drogi szerzenia się zakażenia możemy wyróżnić trzy typy zapalenia błędnika:

• zapalenie tympanogenne - najczęstsza droga zakażenia. Polega na przejściu do ucha wewnętrznego patogenów z ucha środkowego objętego zapaleniem, najczęściej przewlekłym;

• zapalenie meningogenne (zstępujące) - bardzo rzadko występuje. Gdy u pacjenta występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, proces zapalny może przejść do błędnika;

• zapalenie krwiopochodne - gdy bakterie dostają się do błędnika wraz z krwią.

Patofizjologia

Natomiast biorąc pod uwagę patofizjologię tego schorzenia, zapalenia błędnika można podzielić na następujące kategorie:

• zapalenie surowicze (toksyczne) - reakcja odczynowa na wnikające z ucha środkowego toksyny bakteryjne czy mediatory stanu zapalnego, które wnikają przez błonę okienka owalnego. To najłagodniejsza postać tego zapalenia;

• zapalenie ropne - same patogeny, takie jak bakterie, przedostają się do ucha wewnętrznego, powodując wystąpienie zapalenia błędnika;

• zapalenie przewlekłe (wytwórcze) - pojawia się, gdy do błędnika wnikają zapalne masy tkankowe, takie jak ziarnina czy perlak (łagodny guz mogący występować w uchu środkowym).

Jakie są objawy zapalenia błędnika?

Zapalenie błędnika najczęściej charakteryzuje się nagłym początkiem. Objawami zapalenia błędnika są:

• zaburzenia równowagi;

• zawroty głowy;

• nudności;

• wymioty;

• oczopląs.

Warto także wspomnieć, że w przypadku zapalenia błędnika nie występuje podwyższenie temperatury ciała. Jeżeli pojawia się gorączka, można przypuszczać, że zakażenie przedostało się już do jamy czaszki.

Biorąc pod uwagę, że błędnik odpowiada zarówno za zmysł równowagi, jak i zmysł słuchu, zdarza się, że ten drugi jest także zaburzony. Może pojawić się pogorszenie słuchu w mechanizmie niedosłuchu odbiorczego, szczególnie w przypadku zapalenia na tle autoimmunologicznym.

Gdy mamy do czynienia z zapaleniem ropnym, może dojść nawet do całkowitej utraty słuchu.

Tympanogenne zapalenia błędnika są jednostronne i dotyczą ucha, w którym toczy się przewlekłe zapalenie ucha środkowego. Natomiast inne rodzaje zapaleń błędnika, takie jak meningogenne czy krwiopochodne, są obustronne.

Zazwyczaj to schorzenie powoduje silne objawy przez kilka dni, które następnie samodzielnie ustępują. Jednak zdarza się, że utrzymują się one nawet kilka tygodni.

W przypadku wystąpienia gwałtownych objawów zapalenia błędnika wskazane jest pilne zgłoszenie się do szpitalnego oddziału ratunkowego (SOR), gdyż trzeba także wziąć pod uwagę, że zapalenie błędnika nie jest jedynym schorzeniem wywołującym takie objawy, dlatego niezbędna jest szczegółowa diagnostyka w celu wykluczenia innych przyczyn tego stanu.

Jaka jest diagnostyka zapalenia błędnika?

Rozpoznanie zapalenia błędnika stawia się na podstawie wywiadu z pacjentem, badania otolaryngologicznego, badania neurologicznego (próba Romberga w celu ocenienia zaburzeń równowagi) oraz prób stroikowych (w celu ustalenia natury niedosłuchu).

W niektórych przypadkach może być przydatne także użycie rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej głowy.

Jak wygląda leczenie zapalenia błędnika?

Jeżeli zapalenie błędnika ma łagodny przebieg może być leczone ambulatoryjnie. Jednakże jeżeli jego przebieg jest ciężki, pacjent powinien zostać hospitalizowany.

Leczenie zapalenia błędnika zależy od wywołującego go czynnika etiologicznego. W przypadku zakażenia bakteryjnego konieczne jest włączenie antybiotyku o szerokim spektrum działania. Ważne jest także leczenie objawowe w postaci podawania leków przewciwwymiotnych.

Gdy mamy do czynienia z autoimmunologicznym zapaleniem błędnika, powinno się zastosować kortykosteroidy.

Stosuje się także leczenie operacyjne polegające na otwarciu i oczyszczeniu z ziarniny zapalnej ucha środkowego objętego procesem zapalnym.

Zazwyczaj zapalenie błędnika trwa kilka dni i po tym okresie czasu samodzielnie ustępuje. Jeżeli jednak objawy nie łagodnieją i pacjent przez kilka tygodni wciąż cierpi na zaburzenia równowagi oraz zawroty głowy, przydatna może okazać się także rehabilitacja.

Jakie są powikłania zapalenia błędnika?

Większość zapaleń błędnika nie wiąże się z żadnymi komplikacjami, jednak mogą one wystąpić.

Z największym ryzykiem powikłań spotykamy się w przypadku ropnego zapalenia błędnika. Najczęściej występują one z powodu opóźnienia we włączeniu odpowiedniego leczenia i mogą obejmować stany takie jak głuchota, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, całkowite uszkodzenie błędnika czy ropnie mózgu.

Bibliografia

Portal Medycyna Praktyczna [online], [dostęp: 6 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://www.mp.pl/pacjent/otolaryngologia/choroby/choroby-uszu/178621,zapalenie-blednika

Portal Wikipedia [online], [dostęp: 6 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Zapalenie_b%C5%82%C4%99dnika