Kaszel - suchy czy mokry? Domowe i apteczne leczenie chrząkania

Czym jest kaszel suchy i mokry?

Kaszel jest to odruch obronny powstający na skutek nasilonego wdechu, a następnie wydechu przy początkowym krótkim zamknięciu głośni. Wysokie ciśnienie w klatce piersiowej i w płucach w momencie otwarcia głośni gwałtownie wyrzuca powietrze, które porywa napotkane na swej drodze cząstki.

Kaszel może być świadomą reakcją lub odruchem wywołanym bodźcami stymulującymi mechanoreceptory (np. ciało obce, skurcz mięśni czy obrzęk śluzówki oskrzeli) lub chemoreceptory (takie jak substancje chemiczne czy mediatory zapalne) znajdującymi się w drzewie oskrzelowym i drogach oddechowych.

Ponadto kaszel może być wywołany bodźcami zlokalizowanymi poza obszarem płuc, takimi jak drażnienie przełyku, gardła czy przewodu słuchowego zewnętrznego, które pobudzają nerw błędny.

Ze względu na charakter kaszlu możemy podzielić tę dolegliwość na kaszel suchy i mokry.

Kaszel suchy

Kaszel suchy często powstaje u pacjentów przyjmujących leki z grupy inhibitorów angiotensyny (ACEI). Kaszel suchy również może występować na podłożu wirusowym, u osób chorujących na astmę, refluks żołądkowo-przełykowy, niewydolność serca, w przebiegu śródmiąższowych chorób płuc. Przykładem kaszlu suchego utrzymującego się do 6-8 tygodni po infekcji jest kaszel poinfekcyjny, który jest efektem zniszczenia zainfekowanych komórek nabłonka oddechowego.

Kaszel mokry

Kaszel mokry (produktywny) cechuje się odkrztuszaniem wydzieliny, której cechy wymienione poniżej mogą być pomocne przy stawianiu odpowiedniego rozpoznania:

• ropna plwocina, często o kolorze żółtym lub zielonym jest objawem zakażenia zatok przynosowych, oskrzeli lub płuc;

• duża ilość ropnej wydzieliny może występować w przebiegu rozstrzenia oskrzeli;

• nieprzyjemny zapach wydzieliny może sugerować zakażenie bakteriami beztlenowymi;

• gęsta, lepka i śluzowa wydzielina pojawiająca się najczęściej rano jest objawem przewlekłego zapalenia oskrzeli, POChP;

• przezroczysta i lepka wydzielina może się pojawiać w przebiegu astmy;

• plwocina z cząstkami pokarmu występuje z powodu obecności przetoki tchawiczo-przełykowej czy zaburzenia połykania;

• krwista plwocina towarzyszy chorobom nie tylko układu oddechowego, ale również układu krwionośnego

• plwocina różowa i pienista może być przyczyną lewokomorowej niewydolności serca, zwężenia zastawki mitralnej.

Ze względu na czas trwania, kaszel również możemy podzielić na kaszel ostry (trwający krócej niż 3 tygodnie), podostry (czas trwania od 3 do 8 tygodni) czy przewlekły (utrzymujący się powyżej 8 tygodni).

Jak odróżnić kaszel suchy od mokrego?

Kaszel suchy zwykle pojawia się na początku infekcji, a pacjenci opisują go jako "drapanie" w gardle. Podczas jego występowania nie dochodzi do odkrztuszania wydzieliny, natomiast mogą mu towarzyszyć nocne napady kaszlu czy łzawienie oczu.

Osoby z kaszlem mokrym opisują go jako uczucie "zatrzymania" wydzieliny w klatce piersiowej. Dodatkowo często towarzyszą temu trudności ze snem z powodu przemieszczania się wydzieliny wzdłuż tylnej ściany gardła.

Jak wygląda diagnostyka suchego i mokrego kaszlu?

W przypadku występowania kaszlu, warto udać się do lekarza pierwszego kontaktu, aby prawidłowo określić przyczynę dolegliwości i ustalić plan terapeutyczny.

Na początku diagnostyki, lekarz powinien zebrać dokładny wywiad lekarski oraz przeprowadzić badanie przedmiotowe, aby określić rodzaj kaszlu, okoliczności wywołujące i łagodzące kaszel oraz objawy towarzyszące, które mogą naprowadzić na przyczynę.

Lekarz może również zalecić wykonanie badań dodatkowych, takich jak RTG klatki piersiowej, ocena utlenowania krwi (pulsoksymetria, gazometria), badanie czynnościowe układu oddechowego (spirometria).

Przy podejrzewaniu nieprawidłowości układu krążenia zalecane jest zrobienie EKG czy echo serca. W przypadku produktywnego kaszlu można wykonać badanie mikrobiologiczne plwociny.

W razie konieczności, zwłaszcza gdy podejrzewamy, że źródłem kaszlu może być nowotwór lub ciało obce, warto przeprowadzić bronchoskopię. W niektórych przypadkach konieczne bywają badania w kierunku alergii, endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego i pH-metria przełykowa.

Jak wygląda leczenie kaszlu mokrego?

Kaszel mokry jest korzystny, dlatego w przypadku jego występowania zaleca się terapię ułatwiającą usuwanie wydzieliny z dróg oddechowych i zwiększającą efektywność kaszlu.

Podstawą postępowania przy kaszlu mokrym jest nawilżanie wdychanego powietrza (inhalacje 0,9% NaCl), fizjoterapia oddechowa (zabiegi zwiększające efektywność kaszlu i nauka efektywnego kaszlu) leki rozrzedzające wydzielinę oskrzelową (mukolityki – acetylocysteina, karbocysteina, erdosteina - i inne) oraz leki wykrztuśne (bromheksyna, ambroksol).

Preferuje się, aby leki wykrztuśne i rozrzedzające wydzielinę były przyjmowane doustnie, można je również stosować wziewnie.

U pacjentów zaintubowanych stosuje się odsysanie wydzieliny przez cewnik, a w szczególnych przypadkach za pomocą bronchofiberoskopu (zwłaszcza jeśli zalegająca wydzielina prowadzi do niedodmy).

Jak wygląda leczenie kaszlu suchego?

Uporczywy suchy kaszel może występować na podłożu wielu chorób, dlatego przed włączeniem danego leczenia warto zastanowić się, co może być jego przyczyną.

Podstawą leczenia kaszlu suchego jest unikanie czynników drażniących. Dodatkowo w łagodzeniu kaszlu mogą pomóc: olejki eteryczne, miód czy inhalacje z solą fizjologiczną.

W leczeniu farmakologicznym kaszlu suchego można zastosować leki przeciwkaszlowe (hamują odruch kaszlowy), jeśli leczenie przyczynowe jest nieskuteczne lub niemożliwe. W takiej sytuacji najczęściej stosuje się preparaty zawierające dekstrometorfan, kodeinę, butamirat i lewodropropizynę.

Przy intensywnym występowaniu suchego kaszlu w trakcie infekcji dróg oddechowych, skuteczność znanych substancji przeciwkaszlowych jest umiarkowana. Substancje o działaniu przeciwkaszlowym są zawarte w wielu lekach sprzedawanych na receptę oraz dostępnych bez recepty.

Ważne jest, aby pamiętać, że leków przeciwkaszlowych nie powinno się stosować w leczeniu kaszlu mokrego.

Domowe sposoby na kaszel

W łagodzeniu objawów często przydają się domowe sposoby oraz preparaty bez recepty.

Kaszel, który występuje w przebiegu infekcyjnego zapalenie dróg oddechowych, może być łagodzony poprzez stosowanie miodu. Podając dziecku miód na 30 minut przed snem, można złagodzić kaszel nocny. Miodu nie należy jednak podawać niemowlętom z uwagi na możliwość wystąpienia botulizmu (botulizm to rzadka, ale poważna choroba spowodowana toksyną produkowaną przez bakterie Clostridium botulinum, które mogą czasami znajdować się w miodzie).

Innym domowym sposobem na kaszel jest syrop z cebuli, który działa antybakteryjnie i wykrztuśnie.

W łagodzeniu kaszlu suchego oprócz unikania czynników drażniących, pomocne są inhalacje solą fizjologiczną (mogą łagodzić podrażnienie krtani). Aby zmniejszyć nasilenie kaszlu, można zastosować olejki eteryczne poprzez wcieranie maści z dodatkiem olejków w skórę klatki piersiowej na 30 min przed snem.

Należy również pamiętać o przyjmowaniu odpowiedniej ilości płynów oraz o pozostaniu w domu i unikaniu kontaktu z innymi osobami, jeśli występuje również wysoka temperatura lub pogorszone samopoczucie.

Apteczne sposoby na kaszel

W przypadku preparatów zawierających substancje roślinne, warto zwrócić na te, które zawierają takie substancje jak:

• wyciąg z liści bluszczu pospolitego - stosowany razem z tymiankiem może zmniejszyć nasilenie i długość trwania kaszlu;

• wyciąg z korzenia pelargonii afrykańskiej - jest to preparat o potencjalnym działaniu immunomodulującym, antybakteryjnym i zmniejszającym przyleganie bakterii oraz wirusów do nabłonka dróg oddechowych;

• jeżówka purpurowa - wykorzystywana przede wszystkim w celu zapobiegania, ale także zmniejszania nasilenia objawów zakażeń układu oddechowego;

• tymianek pospolity - substancji przypisuję się m.in. działanie antybakteryjne, mukoaktywne i rozkurczające;

• porost islandzki - zalecany jest jako środek łagodzący objawy suchego kaszlu, bólu gardła i chrypy.

Jeśli chodzi o preparaty mające działanie wykrztuśne, możemy zastosować leki o mechanizmach takich jak:

• zmniejszanie lepkości śluzu i jego przyczepności do ścian oskrzeli (np. Mucosolvan);

• upłynnianie wydzieliny oskrzelowej (np. sól emska);

• dezorganizacja struktury śluzu (np. ACC);

• pobudzanie enzymów do rozkładu cząsteczek śluzu (np. Flegamina);

• drażnienie błony śluzowej żołądka i pobudzanie zakończeń nerwowych w drogach oskrzelowych (np. syrop Thiocodin).

Aby zniwelować występowanie dolegliwości bólowych, można przyjąć leki zawierające paracetamol lub ibuprofen.

Bibliografia

Medycyna Praktyczna [dostęp online styczeń 2024]:

https://www.mp.pl/pacjent/objawy/70135,kaszel

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.I.1.16.

Polskie Towarzystwo Medycyny Rodzinnej:

https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Postepowanie-w-kaszlu-u-osob-doroslych-%E2%80%93-rekomendacje-dla-lekarzy-rodzinnych-2018.pdf

https://ptmr.info.pl/wp-content/uploads/2020/09/Rekomendacje-postepowania-diagnostyczno-terapeutycznego-w-kaszlu-u-dzieci-dla-lekarzy-POZ-2016-1.pdf