Jak leczyć zapalenie ucha u dziecka? Domowe i apteczne sposoby

Jak zbudowane jest ucho?

Ucho jest narządem słuchu i równowagi. W jego skład wchodzą:

• ucho zewnętrzne (małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny);

• ucho środkowe (jama bębenkowa, trąbka słuchowa - Eustachiusza, wyrostek sutkowaty);

• ucho wewnętrzne (błędnik kostny i błoniasty, narząd Cortiego, nerw przedsionkowo-ślimakowy).

W jamie bębenkowej umiejscowione są kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko i strzemiączko, połączone stawami, a także dwa najmniejsze mięśnie - mięsień napinacz błony bębenkowej oraz mięsień strzemiączkowy.

Zmiana ciśnienia a zapchane ucho

Ucho środkowe łączy się z częścią nosową gardła przez trąbkę słuchową, co służy wyrównaniu ciśnienia w jamie bębenkowej, stąd podczas zmiany ciśnienia atmosferycznego, jak np. w samolocie, zalecane jest przełykanie śliny (zwiększenie drożności trąbki).

Co to zapalenie ucha?

Zapalenie ucha u dziecka dotyczy głównie choroby, jaką jest ostre zapalenie ucha środkowego. Ostre zapalenie ucha środkowego jest zapaleniem błony śluzowej ucha środkowego i struktur ucha środkowego. Stan zapalny pojawia się nagle, z objawami miejscowymi bądź też uogólnionymi.

Ostre zapalenie ucha dotyczy najczęściej niemowląt i małych dzieci. Jest jedną z dominujących przyczyn stosowania antybiotyków wśród tej populacji. Częstość zachorowań to ponad 95% dzieci do lat 7, a u sporego odsetka dzieci pojawia się więcej niż raz.

Nawracające zapalenie ucha środkowego można stwierdzić, gdy występuje ono trzykrotnie lub więcej przez 6 miesięcy albo przynajmniej 4 razy w ciągu 12 miesięcy.

Biorąc pod uwagę etiologię, przebieg i badanie otoskopowe, oprócz zapalenia ucha środkowego ostrego, możemy wyróżnić także wysiękowe i przewlekłe.

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego charakteryzuje zaleganie płynu w jamie bębenkowej, co upośledza słuch. Przewlekłe zapalenie z kolei jest związane ze stałą perforacją błony słuchowej, wyciekiem z ucha i niedosłuchem.

Predyspozycje

Czynnikami predysponującymi dzieci do zachorowania na zapalenie ucha środkowego są:

• częste infekcje górnych dróg oddechowych (też przyczyniające się do tego przebywanie dzieci w żłobku czy przedszkolu i pora jesienno-zimowa);

• przerost migdałka gardłowego;

• wady twarzoczaszki;

• choroba refluksowa przełyku;

• płeć męska;

• niekarmienie piersią;

• nie w pełni rozwinięty układ odpornościowy, zaburzenia immunologiczne, alergie;

• predyspozycje genetyczne.

Zobacz także: Zapalenie ucha - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Przyczyny zapalenia ucha u dziecka

Najczęściej infekcja wstępuje z części nosowej gardła, przez trąbkę słuchową do ucha środkowego, stąd infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych przyczyniają się do zapalenia ucha środkowego. Trąbka Eustachiusza u dzieci jest w pozycji bardziej poziomej niż u osób dorosłych, co ułatwia przeniesienie zakażenia do ucha środkowego.

Innymi przyczynami obejmującymi zaburzenia czynności trąbki słuchowej są obrzęk błony śluzowej trąbki (np. alergiczny), upośledzona czynność mięśni napinających podniebienie miękkie czy przerost tkanki migdałka gardłowego lub trąbkowego.

Rzadziej infekcja szerzy się z przewodu słuchowego zewnętrznego (dzięki perforacji błony bębenkowej lub drenom umieszczonym w niej) lub drogą krwiopochodną w przebiegu np. odry, szkarlatyny.

Etiologia

Etiologia zapalenia ucha środkowego u dzieci jest mieszana - wirusowa (grypa, RSV, paragrypa, adenowirusy, rynowirusy) i bakteryjna (Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis).

Objawy zapalenia ucha

Zapalenie ucha środkowego u dzieci objawia się głównie bólem ucha. Objaw ten jest typowy, jednak nie występuje w każdym przypadku. Jego nieobecność (nawet u co drugiego dziecka) nie przesądza o braku zapalenia. Ból ma charakter silny i tętniący, towarzyszy mu uczucie pełności ucha i przejściowy niedosłuch.

Ból ucha nie jest jedynym objawem. Dołączyć do niego może gorączka (25% przypadków), wymioty, biegunka, brak apetytu, zaburzenia snu, niepokój. W przypadku niemowlaków dominować będą objawy uogólnione i będą bardziej nasilone niż u starszych dzieci.

Zobacz także: Ból ucha u dziecka - co to oznacza? Przyczyny, objawy, leczenie

Leczenie zapalenia ucha

Większość dzieci powyżej 2. roku życia można leczyć w domu, podając leki przeciwbólowe. Jeśli dziecko ma mniej niż 2 lata lub występują objawy takie jak: gorączka powyżej 39 stopni, wymioty, biegunka lub czynniki ryzyka cięższego przebiegu (zaburzenia odporności, nawracające zapalenia ucha, wady twarzoczaszki, zespół Downa) konieczne jest jak najszybsze badanie lekarskie.

Domowe sposoby

Do domowych sposób na złagodzenie bólu możemy zaliczyć przygotowanie kompresu zwilżonego ciepłą wodą i przyłożenie do ucha.

Olejek kamforowy również może pomóc podczas bólu ucha, dzięki działaniu rozgrzewającemu. Małą ilość olejku wystarczy wetrzeć w skórę dookoła ucha. Nie wolno stosować go we wnętrzu narządu słuchu, ponieważ może podrażnić tę okolicę. Można go stosować tylko u dzieci powyżej 6. roku życia.

Nie należy stosować świec do ucha, ponieważ nie przyczynia się to do usuwania zalegającej woskowiny, a może doprowadzić do uszkodzenia mechanicznego czy poparzenia woskiem.

Apteczne sposoby

Leczenie w przypadku zapalenia ucha polega głównie na stosowaniu leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym. Takimi lekami są paracetamol i ibuprofen.

Paracetamol możemy podawać doustnie w dawce 15 mg na 1 kg masy ciała dziecka co 4 godziny (maksymalnie 90 mg/kg/dobę) lub doodbytniczo w dawce 20-25 mg/kg również co 4 godziny (maksymalnie 120-150 mg/kg/dobę). Dawka ibuprofenu to 5-10 mg/kg co 6 godzin (maksymalnie 40 mg/kg/dobę).

Niezbędne jest odpowiednie przeliczenie dawki leku, ponieważ za mała ilość może nie zadziałać na objawy zapalenia ucha, a zbyt duża - przyczynić się do wystąpienia skutków ubocznych leku, takich jak nudności, wymioty czy bóle brzucha.

Nie ma istotnych dowodów na skuteczność leków przeciwbólowych podawanych miejscowo do ucha.

Antybiotykoterapia

W przeważającym odsetku dzieci objawy ustępują po 24-48 godzinach bez antybiotykoterapii. Jeżeli symptomy utrzymują się lub występują inne czynniki ryzyka (np. wiek dziecka poniżej 2. roku życia, gorączka wyższa niż 39 stopni, wymioty, pacjenci z wadami twarzoczaszki, z zespołem Downa), lekarz może zadecydować o włączeniu leczenia antybiotykiem.

Najczęściej przepisywanym antybiotykiem w leczeniu ostrego zapalenia ucha środkowego u dzieci jest amoksycylina (jeżeli występuje uczulenie można przyjmować cefuroksym, azytromycynę lub klarytromycynę). Leczenie trwa 5 do 10 dni, w zależności od decyzji lekarza. Antybiotyki dostępne są na receptę.

Jeżeli objawy występują pomimo odpowiednio dobranej antybiotykoterapii i podejrzewamy powikłania zapalenia, konieczna może być paracenteza (nacięcie błony bębenkowej), żeby umożliwić odpływ wydzieliny z jamy bębenkowej. Z wydzieliny można wykonać badanie bakteriologiczne.

Powikłania

Dzięki antybiotykoterapii częstość powikłań została zmniejszona, jednak niezupełnie wyeliminowana.

Do najczęstszych powikłań zapalenia ucha środkowego należy zapalenie wyrostka sutkowatego (przeważnie u dzieci poniżej 10 r.ż., bardzo rzadko u niemowląt), porażenie nerwu twarzowego czy zapalenie błędnika.

Do rzadziej występujących powikłań możemy zaliczyć:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,

• ropień nadtwardówkowy,

• ropniak podtwardówkowy,

• zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,

• ropnie mózgu.

Jeżeli u dziecka w przebiegu zapalenia ucha wystąpią takie objawy jak nieustępujące bóle głowy, asymetria twarzy, zaburzenia równowagi, zawroty głowy, sztywność karku, obfity wyciek ropny z ucha, nagłe upośledzenie słuchu lub inne niepokojące rodzica objawy, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu lub laryngologa, ponieważ mogą wskazywać na wystąpienie powikłań tej choroby.

Profilaktyka

Rodzice mogą przyczynić się do działań mających na celu profilaktykę zapalenia ucha:

• zachęcanie matki, w miarę jej możliwości, do karmienia piersią w pierwszych sześciu miesiącach życia dziecka;

• ograniczenie prawdopodobieństwa infekcji dróg oddechowych m.in. poprzez zaniechanie oddawania dziecka do żłobka czy przedszkola;

• chronienie przed dymem tytoniowym;

• szczepienie dziecka, ale i rodziny przeciwko grypie i pneumokokom;

• zrezygnowanie ze smoczka powyżej 6. miesiąca życia;

• niekarmienie butelką w pozycji leżącej.

Bibliografia

Portal Medycyna Praktyczna, [online] [dostęp 06.01.2024], dostępny online:

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/74798,ostre-zapalenie-ucha-srodkowego

Portal Medycyna Praktyczna, [online] [dostęp 06.01.2024], dostępny online:

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/laryngologia/74800,powiklania-zapalenia-ucha-srodkowego

Portal Po Dyplomie, [online] [dostęp 06.01.2024], dostępny online:

https://podyplomie.pl/medycyna/10674,zapalenie-ucha-srodkowego

Portal Słyszymy, [online] [dostęp 06.01.2024], dostępny online:

https://slyszymy.pl/pl/ucho-i-medycyna/budowa-ucha

Portal Aptelia, [online] [dostęp 06.01.2024], dostępny online:

https://www.aptelia.pl/czytelnia/a861-Zapalenie_ucha_u_dziecka__jak_leczyc_jak_zapobiegac